Η Μαρίζα Ντεκάστρο κρίνει τις διασκευές κλασικών μυθιστορημάτων που απευθύνονται σε πολύ μικρά παιδιά.
Η πρώτη μου Πηνελόπη Δέλτα: Παραμύθι χωρίς όνομα (διασκ. Τζέμη Τασάκου), εικ. Αιμιλία Κονταίου, εκδ. Μεταίχμιο
Η συγγραφέας Τζέμη Τασάκου, στο Παραμύθι χωρίς όνομα, ξαναέγραψε συνοπτικά τα κεφάλαια του μυθιστορήματος, διατήρησε αρκετές λέξεις του πρωτοτύπου (τζουτζέδες, τραχηλιά, παλατιανοί…), αφηγήθηκε την κατάσταση στο βασίλειο των Μοιρολατρών και τον αγώνα του βασιλόπουλου για να αναγεννηθεί η χώρα και ακολούθησε από κοντά την Πηνελόπη Δέλτα τονίζοντας το διδακτικό περιεχόμενο του έργου.
Στην τελευταία σελίδα του βιβλίου διαβάζουμε ότι είναι «…μια ιστορία πέρα ως πέρα αληθινή… που συνέβη πράγματι…. στα χρόνια όμως τα πολύυυυ παλιά… που τη διέσωσε και τη μετέφερε σ’ εμάς μια συγγραφέας που λεγόταν Πηνελόπη Δέλτα».
Διέσωσε, μετέφερε: ανακρίβεια που είναι περιττό να εντυπωθεί, αν φυσικά εντυπωθεί, στο μυαλό των παιδιών.
Η Δέλτα δεν είχε ακούσει την ιστορία από κάποιον, άρα ούτε τη διέσωσε, ούτε τη μετέφερε! Και συμπληρώνουμε για την ιστορία ότι, στον τόμο Π. Σ. Δέλτα, Αναμνήσεις 1940 (επιμ. Αλ. Ζάννας, εκδ. Ερμής, 2007), η ίδια η συγγραφέας λέει πώς, θυμωμένη (με το παλάτι), έγραψε το μυθιστόρημα …σε δέκα μέρες μέσα… και μάλιστα ζωγραφίζοντας στο πρόσωπο του αγοριού αρχηγού (βασιλόπουλο) τον Νεοέλληνα (Ι. Δραγούμης) που θα έσωζε τον τόπο (σελ. 605). Μετουσίωσε λοιπόν το θυμό της σε μυθιστόρημα.
Η λέξη παραμύθι στον τίτλο καθώς και το ότι η συγγραφέας αξιοποίησε την τυπολογία των παραμυθιών (θετικοί-αρνητικοί χαρακτήρες, δοκιμασίες του ήρωα, κλπ) δεν αναιρεί το γεγονός ότι έγραψε ένα μυθιστόρημα, αλληγορικό και άκρως διδακτικό, για να εμφυσήσει αξίες στη νέα γενιά και να στηλιτεύσει τα κακώς κείμενα της εποχής της. Σκοπός του έργου ήταν, να συγκρατήσουν οι αναγνώστες τη διδαχή, ότι δηλαδή τα αλόγιστα έξοδα και οι πολυτέλειες καταστρέφουν άτομα και χώρες, ότι με δουλειά και γνώση όλα διορθώνονται και πως τα παραμύθια βγαίνουν καμιά φορά αληθινά. Κάτι τέτοιο θέλουμε να συγκρατήσουν και τα σημερινά μικρά παιδιά σε μια σύγχρονη παιδική λογοτεχνία που πασχίζει να περάσει αξίες με πιο πρωτότυπους τρόπους;
Όλα τα έργα της Δέλτα χρειάζονται σχολιασμό. Θα ήταν άραγε υπερβολή να υπάρχουν λίγες γραμμές εκτός κειμένου, για τους ενηλίκους που θα διαβάσουν το βιβλίο σε παιδιά, και οι οποίες να τοποθετούν το έργο στην εποχή του; Είναι κάτι που συνηθίζεται.
Η εικονογράφηση της Αιμιλίας Κονταίου: αν και στην τέχνη δεν υπάρχει παρθενογένεση, εξ ου και οι φανερές επιρροές, θα ελπίζαμε σε μια εικονογράφηση με περισσότερη προσωπικότητα.
*****
Ο πρώτος μου Όμηρος, Ιλιάδα (διασκ. Κώστας Πούλος), εικ. Κατερίνα Βερούτσου, εκδ. Μεταίχμιο
Στην ίδια σειρά, ο Κώστας Πούλος αντιμετώπισε την Ιλιάδα διαφορετικά. Κράτησε τα κύρια επεισόδια ( Ελένη-Πάρις, θυμός Αγαμέμνονα, αποχώρηση Αχιλλέα, θάνατος Πατρόκλου, κλπ), τα έγραψε σε έμμετρο λόγο και είχε την ενδιαφέρουσα ιδέα να προσθέσει επεξηγηματικά σχόλια εντός κειμένου, αυτά δηλαδή που θα εξηγούσαν οι ενήλικοι στα μικρά παιδιά, ώστε να καλυφθούν κενά στις γνώσεις τους (π.χ. ποια ήταν η Θέτις, πώς ο Αχιλλέας έγινε άτρωτος και ποιο ήταν το αδύνατό του σημείο, η στάση του Δία και ποιος θεός ήταν με ποιους).
Χάριν συντομίας και ρυθμού στο κείμενο, ο τρόπος που γράφονται μερικά από τα επεξηγηματικά σχόλια δημιουργεί συγχύσεις.
Για παράδειγμα, στην επεξήγηση για τον ποταμό Σκάμανδρο γράφεται ότι «Όλα τα αρχαία ποτάμια ήταν θεοί». Το σωστό είναι ότι στην αρχαιότητα πίστευαν πώς τα ποτάμια αντιπροσώπευαν κάποιο θεό. Άλλωστε δεν είναι καν αρχαία ποτάμια αφού κυλούν μέχρι σήμερα (π.χ. Αχελώος, Λάδωνας, Πηνειός, Σκάμανδρος, σήμερα με το όνομα Καραμεντερές).
Δεύτερο παράδειγμα, οι λέξεις Έλληνες και Αχαιοί. Λογικό είναι να εξηγήσει ο συγγραφέας ποιοι ήταν οι Αχαιοί, γράφοντας πως «ο Όμηρος τους Έλληνες και Αχαιούς τους λέει». Ωστόσο διακρίνουμε ένα στρογγύλεμα της Ιστορίας: Έλληνες με τη σημερινή έννοια δεν υπήρχαν εκείνα τα χρόνια, ούτε και Ελλάδα! Οι Αχαιοί ήταν ένα από τα φύλα, μαζί με τους Αιολείς, Ίωνες και Δωριείς, που εγκαταστάθηκαν στο αρχαίο ελλαδικό χώρο. Οι εκπαιδευτικοί του δημοτικού πραγματικά προσπαθούν να μάθουν στα παιδιά να ξεχωρίζουν τους Αχαιούς από τους Έλληνες ακόμα κι αν, ίσως, τάσσονται ιδεολογικά με την άποψη της αδιάσπαστης συνέχειας του ελληνισμού (Έλληνες από καταβολής κόσμου…).
Η εικονογράφηση της Κατερίνας Βερούτσου: Η εικόνα του Δούρειου ίππου στο εξώφυλλο, είναι μια ιδέα πραγματικά γόνιμη, αφού οι αναγνώστες μπορούν να δουν το πρωτότυπο πήλινο παιδικό παιχνίδι που εκτίθεται στο μουσείο της Αρχαίας Αγοράς! Εκεί θα δουν επίσης πώς ζωγράφιζαν οι αρχαίοι αγγειογράφοι πολεμιστές, όπλα και περικεφαλαίες ή εικόνες των θεών της μυθολογίας και πώς ζωγραφίζει τα ίδια θέματα μια σύγχρονη καλλιτέχνης.
Αντώνης Παπαθεοδούλου, 20.000 κάτω από τη θάλασσα ή ο Νέμο, ο Ναυτίλος και άλλα μυστήρια του βυθού, εικ. Ίρις Σαμαρτζή, εκδ. Παπαδόπουλος
Το 20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα είναι από τα μεγαλύτερα σε έκταση μυθιστορήματα του Βερν. Μια κλασική διασκευή θα ήταν να γίνει περίληψη των κεντρικών επεισοδίων της ιστορίας. Μια άλλη, αυτή που επέλεξε ο Παπαθεοδούλου, είναι να μπαίνουν ερωτήματα που οδηγούν στα επεισόδια και προχωρούν τη δράση, και μάλιστα από τον έναν εκ των δύο πρωταγωνιστών, του καθηγητή Αρονάξ που μας αφηγείται την περιπέτεια με τον Ναυτίλο. Ο Νέμο σκιαγραφείται ως μια αντιφατική προσωπικότητα, ως λαμπρός πολυπράγμων, φιλάνθρωπος και μαζί μισάνθρωπος. Το τέλος της ιστορίας είναι ανοιχτό όπως το έγραψε ο Βερν και αφήνει μια υποψία ότι θα ξανασυναντήσει ο αναγνώστης τον καταπληκτικό καπετάνιο σε κάποια άλλη μυστηριώδη ιστορία.
Η Ίρις Σαμαρτζή εικονογράφησε συμπληρώνοντας το κείμενο με πλήθος λεπτομέρειες που δείχνουν τη μοναδικότητα του περίφημου πλοίου. Επιπλέον, στο επεισόδιο της επίσκεψης των πρωταγωνιστών στη βυθισμένη Ατλαντίδα, ο αναγνώστης στρέφοντας το βιβλίο διαβάζει την ιστορία και βλέπει την εικόνα κάθετα, κάτι που κάνει η εικονογράφος και σε άλλα βιβλία της σειράς. Στο συγκεκριμένο βιβλίο αυτή η αλλαγή της φοράς ταιριάζει απόλυτα γιατί μας δίνει την αίσθηση του βάθους. Αίσθηση βάθους δίνει και το βυθόμετρο στην ταπετσαρία. Μόνο που μπορεί να μπερδέψει όπως είναι ζωγραφισμένο και να μας παρασύρει να νομίσουμε ότι 20.000 λεύγες είναι το βάθος στο οποίο κατέβηκε ο Ναυτίλος. Πολλοί δεν ξέρουν ότι πρόκειται για την απόσταση που διάνυσε ο Ναυτίλος κάτω από το νερό, όπως γράφει το κείμενο και δείχνει η πορεία του υποβρυχίου στο χάρτη.
