του Τάσου Πατρώνη
Ο Στέφανος Μπαλής, που μας έφυγε πριν από λίγες μέρες, δεν ήταν απλά και γενικόλογα «Ο ποιητής των μαθηματικών», όπως γράφτηκε στην εφημερίδα ΑΥΓΗ (ένας χαρακτηρισμός ασαφής, που μπορεί να σημαίνει ένα σωρό πράγματα). Ήταν ένας ευαίσθητος δάσκαλος των μαθηματικών, που ασχολήθηκε με την ποίηση και ιδιαίτερα τους ποιητές με μαθηματικά «δάνεια», καθώς και με έμμετρα μαθηματικά προβλήματα από την ελληνική αρχαιότητα και τους βυζαντινούς χρόνους. Ένα μέρος του κειμένου που δημοσιεύτηκε στη στήλη «Συναντήσεις» της εφημερίδας είναι απόσπασμα από το πρώτο βιβλίο του Στέφανου, στο οποίο αναφέρομαι στη συνέχεια.
Με τα δύο του βιβλία, Μαθηματικά και Ποίηση: από τον Αρχιμήδη στον Ελύτη (2001) και Λυρικά Ουρανογραφήματα (2003), και τα δύο από τις εκδόσεις Νησίδες, ο Στέφανος Μπαλής διακήρυξε ότι «ένας από τους πολλούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε να εξερευνήσουμε το σύμπαν είναι η ποίηση». Ο ίδιος θεωρούσε ότι αυτή του η πεποίθηση εναρμονίζεται με τη ρήση του Χάιζενμπεργκ: «Μόνο δύο γλώσσες έχει ο άνθρωπος για να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα, τα μαθηματικά και την ποίηση». Στο πρώτο του βιβλίο ο Μπαλής εκθέτει και σχολιάζει ποιήματα του Ελύτη, του Γ. Βαφόπουλου και άλλων, που διακρίνονται για τη μεταφορική χρήση μαθηματικών όρων, καθώς και έμμετρα κείμενα και επιγράμματα με μαθηματικά προβλήματα, όπως το Βοεικό Πρόβλημα του Αρχιμήδη και κομμάτια από την Παλατινή Ανθολογία. Έτσι επιχειρεί αμφίδρομες προσεγγίσεις, από την ποίηση στα μαθηματικά και αντίστροφα.
Στο δεύτερο βιβλίο του ο Στέφανος ανθολογεί πολλούς ποιητές, από τον Όμηρο μέχρι σήμερα, οι οποίοι εμπνέονται –ή παίρνουν αφορμή για να εκφραστούν– από τα ουράνια φαινόμενα. Σε μερικές περιπτώσεις, όπως στον Βάρναλη και στον Καρυωτάκη, διακρίνεται καθαρά η προβολή της κοινωνικής αντίληψης των ποιητών στο φεγγάρι και τ’αστέρια.
Στην εισήγησή του στο 20ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας (2003), ο Στ. Μπαλής παρουσίασε μια σειρά από δραστηριότητες για τη σχολική τάξη, βασισμένες στα παραπάνω βιβλία, οι οποίες συνδέουν τα μαθηματικά με την αρχαία και μεσαιωνική ελληνική γραμματεία, καθώς και με τη δημοφιλή κουλτούρα και λογοτεχνία. Ο τρόπος διάρθρωσης των δραστηριοτήτων αυτών δείχνει μια ευρύτητα γνώσης και σκιαγραφεί ένα πλαίσιο διεπιστημονικής συνεργασίας μαθηματικών και φιλολόγων. Μερικές φορές από τότε, η συνεργασία αυτή φαίνεται να έχει όντως καρποφορήσει στη διδακτική πράξη. Απομένουν, όμως, πολλά να γίνουν όσο αφορά την ερευνητική καταγραφή και ανάλυση των αντιδράσεων των μαθητών σε μια τέτοιου είδους διδασκαλία και των αποτελεσμάτων της στον τρόπο σκέψης τους.
