Της Ελένης Σβορώνου.
Παίζουμε διαρκώς. Σε όλη μας τη ζωή. Κι ας έχουμε την εντύπωση ότι το παιχνίδι είναι για τα παιδιά. Μόνο τους ρόλους που εναλλάσσουμε σε ένα εικοσιτετράωρο να σκεφτούμε, αρκεί για να πειστούμε για το αντίθετο. Γονιός, σύζυγος, παιδί, παππούς, επαγγελματίας, πολίτης, ένοικος πολυκατοικίας, φίλος, συνάδελφος, γιατρός του εαυτού μας, ταξιδευτής, τουρίστας, άνεργος, μετανάστης, εφευρέτης, νοσοκόμος στους αγαπημένους μας, οπαδός, ηγέτης, δημιουργός και κριτικός, άνθρωπος μόνος και άνθρωπος κοινωνικός όλους αυτούς τους ρόλους μπορεί να χρειαστεί να τους παίξουμε σε μια μέρα.
Παίζω ρόλους δε σημαίνει ότι λέω ψέματα. Αντίθετα, σημαίνει ότι αναπτύσσω διαφορετικές εκφάνσεις του εαυτού μου, εξελίσσομαι και ολοκληρώνομαι προσφέροντας αλλά και απολαμβάνοντας την προσφορά των άλλων. Σημαίνει ότι ξέρω να ζω σε κοινωνία με τους άλλους, διατηρώντας, ταυτόχρονα, την ταυτότητά μου, ό,τι με συγκροτεί ως πρόσωπο. Σημαίνει ότι γνωρίζω το παιχνίδι της διαρκούς όσμωσης μεταξύ του εγώ και του εμείς. Και ότι αντιλαμβάνομαι τις επιταγές του εκάστοτε ρόλου: πότε μπορώ να τις παραβιάσω και να αυτοσχεδιάσω δημιουργικά, πότε μπορώ να αλλάξω τους κανόνες και πότε πρέπει απλώς να υπακούσω μόνο και μόνο γιατί θέλω να συνεχίσει το παιχνίδι…
Αυτά όλα τα καταφέρνουν θαυμάσια παιδιά που παίζουν. Παιδιά που μαλώνουνε τις κούκλες τους, παλεύουν σώμα με σώμα ή παίζουνε μανάβης και πελάτης, δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να προβάρουν ρόλους. Δοκιμάζουν την εμβέλειά τους, την ισχύ τους και τα όριά τους στην ομήγυρη. «Εσύ θα είσαι το παιδί κι εγώ η μαμά» λέει ένα κοριτσάκι στη φίλη της για ν’ αρχίσει το παιχνίδι. Κι αν η φίλη δεχθεί τη μοιρασιά των ρόλων αμαχητί, η νίκη για τη «μαμά» είναι εύκολη. Το ίδιο όμως κοριτσάκι που απέσπασε τον επιθυμητό ρόλο της μαμάς στο παιχνίδι, σε άλλη παρέα πιθανόν να τα βρει δύσκολα. Πιθανόν να υποχρεωθεί να παίξει το μικρό παιδί της οικογένειας ή και καμιά μακρινή θεία! Και πρέπει να προσαρμοστεί, να διαπραγματευτεί, να ελιχθεί γιατί το αντάλλαγμα είναι ανεκτίμητο: η διασκέδαση, η χαρά, η αποδοχή, η σχέση.
Πρέπει ακόμη το παιδί να μάθει να τηρεί τους κανόνες του παιχνιδιού. Τον ζαβολιάρη κανένας δεν τον θέλει.
Προϋπόθεση βέβαια είναι η κατανόηση των κανόνων του παιχνιδιού. Χρειάζεται προσοχή και συγκέντρωση για να μάθω τους κανόνες ενός νέου παιχνιδιού. Είναι οι δεξιότητες της ενεργητικής ακρόασης που επιστρατεύονται εδώ. Ακούω, κατανοώ, εκφράζω απορίες, κατανοώ την απάντηση και τι καλούμαι να κάνω στο παιχνίδι. Επιστρατεύω υπομονή και συγκέντρωση.( Σπάνια χαρίσματα. Την τέχνη της ενεργητικής ακρόασης λίγοι κατέχουν. Σπεύδουμε να σχεδιάσουμε την απάντησή μας την ώρα που μιλά ο συνομιλητής μας.)
Που πάνε όμως όλες αυτές οι αρετές της ενεργητικής ακρόασης και της συνεργασίας που επιδεικνύουν τα παιδιά στο παιχνίδι; Όταν τελειώνει το διάλειμμα, αρχίζει η πραγματικότητα της τάξης. Η τέχνη της ζωής, η τέχνη του ζειν σε κοινωνία με τους άλλους, μοιάζει να διαφεύγει από τις χαραμάδες των παραθύρων της τάξης. Ο Jayaraja, σύμβουλος στο κέντρο συμβουλευτικής νέων στον Κέμπριτζ, θεατρολόγος, ειδικός στη φυσική αγωγή, ψυχοθεραπευτής και με πολλά χρόνια εμπειρίας στην εκπαίδευση δια μέσου του παιχνιδιού, και ο Erwin Tielemans, παιδαγωγός και σήμερα σύμβουλος εκπαιδευτών, εκκινώντας από την πρόθεση να εισάγουν στην εκπαιδευτική διαδικασία τη χαρά και τις αξίες του παιχνιδιού, έγραψαν τη Βίβλο του ομαδικού παιχνιδιού, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση Ντίνας Γεωργούλια. Ο υπότιτλος είναι χαρακτηριστικός: «Ευκαιρία να εξερευνήσουμε ταυτότητα, κοινωνικότητα και συναισθήματα.» Όλα όσα δηλαδή αφήνουμε εκτός της επίσημης εκπαιδευτικής διαδικασίας!
Πραγματική βίβλος, περιλαμβάνει 103 παιχνίδια κατανεμημένα σε 5 κεφάλαια, ανάλογα με τον σκοπό που εξυπηρετούν. Σύντομες περιγραφές, περιεκτικές, με τις εκφωνήσεις των οδηγιών για τους εκπαιδευόμενες έτοιμες, με κατατοπιστικά σκίτσα, όπου χρειάζεται, και το απαραίτητο συνοδευτικό υλικό, τυπωμένο αλλά και διαθέσιμο on line. Όσοι παιδαγωγοί, εκπαιδευτικοί, εμψυχωτές, ηγέτες και συντονιστές ομάδων, ψυχολόγοι κλπ αξιοποιούν το παιχνίδι στην εργασία τους, ακόμη κι όσοι γνωρίζουν ήδη αρκετά παιχνίδια, θα ενθουσιαστούν. Είναι πηγή έμπνευσης αυτά τα παιχνίδια και διασκέδασης. Σε ορισμένα γελάς μόνο που τα διαβάζεις. Άλλα πάλι συνδυάζουν διασκέδαση και εκτόνωση επιθετικών συναισθημάτων όπως τα παιχνίδια συμβολικού πολέμου. Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα είναι και τα παιχνίδια που απευθύνονται σε εφήβους, μια ηλικιακή ομάδα που δύσκολα εκτίθεται στο παιχνίδι.
Το μυαλό του αναγνώστη θα γεννήσει χίλιες δυο παραλλαγές των παιχνιδιών. Αλλά προσοχή στις οδηγίες. Οι λεπτομέρειες είναι που κάνουν τη διαφορά. Ο χρόνος που διαρκεί ένα παιχνίδι, η σωστή εκφώνηση των οδηγιών, όλα. Οι συγγραφείς μάλιστα επιμένουν στην εκφώνηση και των στόχων του κάθε παιχνιδιού. Σε αυτό το σημείο ομολογώ ότι δυσκολεύομαι. Πάντα θεωρούσα ότι η εκφώνηση του στόχου του παιχνιδιού χαλάει την παιγνιώδη ατμόσφαιρα. Θα εμπιστευτώ όμως τους συγγραφείς και θα πειραματιστώ με τη «μεταγλώσσα» της στοχοθεσίας.
Άλλα χρήσιμα βοηθήματα για το παιχνίδι στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Για όσους ενδιαφέρονται για τη θεωρία του παιχνιδιού, σίγουρα το κλασικό βιβλίο Homo ludens του Ολλανδού Johan Huizinga, γραμμένο το 1938, (στα ελληνικά Ο άνθρωπος και το παιχνίδι, από τις εκδόσεις Γνώση, σε μετάφραση Στέφανου Ροζάνη και Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου) είναι σημείο αναφοράς. Ο Huizinga τεκμηριώνει πώς το παιχνίδι είναι μια απαραίτητη συνιστώσα στη λειτουργία μιας κοινωνίας. Από τον πόλεμο και το δίκαιο ως τη φιλοσοφία και την τέχνη, οι λειτουργίες και οι θεσμοί μιας κοινωνίας βασίζονται ή είναι επηρεασμένοι από το παιχνίδι. Πολιτισμός χωρίς το πνεύμα του παιχνιδιού είναι αδύνατος. Κι όσο για την εκπαίδευση γράφει: «Ας είναι το παιχνίδι η μάθηση και η μάθηση παιχνίδι.»
Το Παιχνίδι: σύγχρονες ερευνητικές και διδακτικές προσεγγίσεις, συλλογικό έργο που αποτελείται από 11 άρθρα από την ελληνική και διεθνή εμπειρία, σε επιμέλεια Σοφίας Αυγητίδου, εκδόσεις Τυποθήτω-Δάρδανος δίνει κάποιες απαντήσεις. Έμφαση δίνεται στο παιχνίδι στην προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία. Το βιβλίο συμβάλλει στη θεωρητική τεκμηρίωση του ρόλου του παιχνιδιού στην εκπαίδευση.
Ενώ σε πρακτικό επίπεδο, μια επίσης μικρή βίβλος παιχνιδιών για ενήλικες κυρίως είναι το 205 βιωματικές ασκήσει για εμψύχωση ομάδων ψυχοθεραπείας, κοινωνικής εργασίας, εκπαίδευσης της Ζάννας Αρχοντάκη και Δάφνης Φιλίππου, εκδόσεις Καστανιώτη. Πολλές από αυτές τις δραστηριότητες έχουν άρωμα ψυχοθεραπείας, αρκετές όμως από αυτές δίνουν ιδέες για εφαρμογές στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Μείναμε, φυσικά, στα off line και εκτός οθόνης παιχνίδια. Για τα άλλα χρειάζεται ένα άλλο αφιέρωμα!
