Κούλα Αδαλόγλου
Τι ωραία ιδέα να αφηγηθείς κομμάτια από την ιστορία σαν παραμύθια. Η Νένα Κοκκινάκη κρατά τον ιστορικό πυρήνα και τον πλέκει με τον τρόπο των παραμυθιών.
Γνωστά πρόσωπα και γεγονότα, και άλλα λιγότερο γνωστά, παρουσιάζονται μέσα από διαλόγους και γοητευτική αφήγηση. Με τρόπο που να είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα και σήμερα, για παιδιά αλλά και για ενήλικες. Με τη λεπτή ισορροπία, εκεί που το πραγματικό συναντά τη μυθοπλασία.
«Δέκα ιστορίες που μας ταξιδεύουν στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, ανοίγοντας νέους δρόμους στην ιστορία μας», αναφέρεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου. Αμέσως μετά, μάλιστα, από το ιστορικό μυθιστόρημα της Κοκκινάκη «Η χελώνα της Αφροδίτης», εκδ. Γαβριηλίδης, 2017.
Ομολογώ ότι αγάπησα ιδιαίτερα τις ιστορίες για όχι τόσο γνωστά πρόσωπα, όπως της Αλκιβίας, της Μέλιττας της εργαστίνης αλλά και την ιστορία της Χρυσαφένιας, της ξακουστής χελώνας. Παραθέτω ένα απόσπασμα από την ιστορία για «τα σανδάλια της Αλκιβίας»:
Κάποια στιγμή, η Αλκιβία σταμάτησε ξαφνικά να δέσει το σανδάλι της που λύθηκε. Το ξαφνικό σταμάτημα την έκανε να σκύψει, οι λεπτές πτυχές του χιτώνα που σκέπαζαν με χάρη το όμορφο νεανικό της κορμί μετακινήθηκαν σαν να τις φύσηξε το αεράκι. Το κορίτσι, σκυμμένο στο έδαφος με ανοιχτό τον χιτώνα από πάνω του, έμοιαζε με λευκό σύννεφο. Η Νικομάχη πίσω της πήρε τα λουλούδια από τα χέρια της φίλης της περιμένοντας να δέσεις το σανδάλι. Τότε, με την άκρη του ματιού της, διέκρινε κοντά τους έναν γενειοφόρο άντρα που τις παρατηρούσε προσεκτικά.
(σ. 54)
Θα ήθελα να αναφέρω μερικά αφηγηματικά στοιχεία που καθιστούν ενδιαφέρουσες τις ιστορίες-παραμύθια της Νένας Κοκκινάκη:
-Εστιάζει σε κάποιο σημείο της ζωής του προσώπου στο οποίο αναφέρεται. Δίνει λεπτομέρειες και χαρακτηριστικά γεγονότα από την εποχή εκείνη, αλλά δεν αφηγείται τον βίο του προσώπου στο σύνολό του. Έτσι, ο αναγνώστης πρέπει να ανατρέξει κι αυτός σε άλλα αναγνώσματα, για να συμπληρώσει την ιστορία. Δίνει, ας πούμε, μια φέτα από τη ζωή που ανοίγει την όρεξη.
-Η «φέτα» αυτή είναι, συνήθως, από τα νεανικά χρόνια της ζωής της πρωταγωνίστριας ή του πρωταγωνιστή. Κάτι που, πέρα από τον προφανή λόγο ότι η αφήγηση έρχεται κοντά στον μικρό αναγνώστη, είναι πολύ όμορφο, γιατί η αφήγηση είναι φρέσκια, όπως η φρεσκάδα της ηλικίας. Αλλά και τι καλύτερη αφορμή, για να δείξει η συγγραφέας ότι από την παιδική ηλικία υπάρχουν τα σημάδια που, αν αξιοποιηθούν, μπορούν να δώσουν άριστα αποτελέσματα.
-Οι τίτλοι είναι πολύ ελκυστικοί, και για τους μικρούς και για τους μεγάλους αναγνώστες. Αναφέρω ενδεικτικά: «Ο μικρός ηθοποιός» για τον Δημοσθένη, «Γεννημένος αρχηγός», για τον Αλκιβιάδη.
-Υπάρχει στοχαστική ματιά της συγγραφέως πάνω σε έννοιες και δίπολα που βασανίζουν τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία. Όπως τι είναι «ελάττωμα» και τι «προτέρημα». Παράδειγμα ο Δημοσθένης, που καταφέρνει να υπερνικήσει όλα όσα θεωρούνταν ελαττώματα στον λόγο του και να γίνει μεγάλος ρήτορας. Έτσι, μπαίνει και το θέμα της απαξιωτικής συμπεριφοράς των συνομηλίκων που κάποτε γίνονται ιδιαίτερα σκληροί, το σημερινό bullying.
Επίσης, η συζήτηση για το ψέμα. Είναι πάντα κακό; Επιτρέπεται σε κάποιες περιπτώσεις, κάτω από κάποιες συνθήκες; Παράδειγμα εδώ ο Σίκιννος, ο Πέρσης που αυτοπροσδιοριζόταν Έλληνας (και είχε βέβαια Ελληνίδα μητέρα), ο οποίος παρέσυρε τους Πέρσες στο τόλμημα του Θεμιστοκλή.
-Η έλλειψη διδακτισμού συνοδεύει όλα τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν.
Τα μηνύματα περνούν διακριτικά αλλά καθόλου υποτονικά, μέσα από την αφήγηση. Καθώς αγγίζουν τον αναγνώστη.
-Ο ρόλος του δασκάλου, του σοφού δασκάλου μάλιστα. Τονίζεται η συμβολή του στη διαμόρφωση του χαρακτήρα των μαθητών του, και φυσικά και στην ανάδειξη των ικανοτήτων τους. Έτσι γίνεται με τον Αριστοτέλη και τον Αλέξανδρο. Με τον Αναξαγόρα και τον Περικλή. Με τον Σωκράτη και τον Αλκιβιάδη.
Η αναγνωστική απόλαυση είναι πολυεπίπεδη. Πρώτα πρώτα σημαντικές λεπτομέρειες για τα πρόσωπα, τις πόλεις, την εποχή που διαδραματίζεται η ιστορία, έρχονται στο φως, προϊόν έρευνας και μελέτης (κάποτε διανθίζονται και από μυθοπλαστικές επινοήσεις) της συγγραφέως. Είναι πολύ ενδιαφέρων ο τρόπος που η Νένα Κοκκινάκη περνά στο κείμενό της λέξεις από την αρχαιότητα (π.χ. κλέος=δόξα, το β΄ συνθετικό στα ονόματα του Περικλή, του Θεμιστοκλή κτλ.), αλλά και καθημερινές συνήθειες και ιδιαιτερότητες στην ανατροφή των παιδιών, στις σχέσεις των μεγάλων, στη θέση των μετοίκων στην αθηναϊκή κοινωνία. Όλα με φυσικότητα, ενταγμένα στην αφήγηση.
Έτσι, μέσα από τους χαρακτήρες και τα γεγονότα, προβάλλει η Ιστορία, με κέντρο τον 5ο αιώνα π.Χ, αλλά ακτινωτά με αναφορές σε ένα μεγάλο εύρος του αρχαίου κόσμου. Τέλος, είναι η αφηγηματική δύναμη που κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον της ανάγνωσης.
Θεωρώ δείγμα εξαιρετικής αφήγησης την ιστορία «Κυνός σήμα». Αφηγητής ο Σκύλος. Το τέλος παραμύθι πραγματικό, όπου τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό καταργούνται.
Εδώ και πολλά χρόνια υπάρχω δίχως να θυμάμαι. Μόνο κάπου κάπου ακούω ένα μακρινό βουητό που μοιάζει με ανθρώπινη φωνή. Είμαι σίγουρος πως ακούω τη φωνή του αφέντη μου κι έρχονται φορές που νιώθω ακόμα την αναπνοή του. απ’ αυτόν έμαθα ότι εκεί, στη Σαλαμίνα, στο μέρος που ξεψύχησα κι οι άνθρωποι θάψανε το σώμα μου, χτίστηκε ένα μνημείο προς τιμήν μου. «Κυνός σήμα» το ονομάσανε, που θα πει: «Ο τάφος του σκύλου». (σ. 30)
Στο κλίμα του παραμυθιού είναι γραμμένη και η ιστορία της Χρυσαφένιας, της όμορφης χρυσοπράσινης χελώνας που μεγάλωνε στη μακρινή Σικελία, στο βουνό της Φωτιάς, χαρούμενη και ανέμελη. Ώσπου ένας γυπαετός την άρπαξε για τροφή του και την έριξε από ψηλά, για να σπάσει το καβούκι της. Η μοίρα το έφερε να πέσει στο κεφάλι του τραγικού ποιητή Αισχύλου, που ζούσε τότε εκεί και τελείωσε έτσι τον βίο του. Εντυπωσιάζει η έμφαση στη Χρυσαφένια, στην απλότητα και στην ανεμελιά της ζωής της, στο απροσδόκητο δικό της τέλος. Με λίγες αλλά καίριες πληροφορίες σκιαγραφούνται τα κύρια χαρακτηριστικά της ζωής του μεγάλου τραγικού ποιητή και το ασυνήθιστο τέλος του.
Το απόσταγμα από την ανάγνωση των ιστοριών του βιβλίου είναι η γνώση και ο προβληματισμός για πρόσωπα και γεγονότα του αρχαίου κόσμου, αλλά, κυρίως, είναι μια τεράστια τρυφερότητα και γνήσια συγκίνηση.
info: Νένα Κοκινάκη, «Παραμύθια από την ιστορία μας», εκδ. Πατάκη, 2018
