Ο Φάρις και η Χαμιντάινα. Τους φοβάμαι;

της Μαρίζας Ντεκάστρο.

Το θέμα του ‘ξένου’ επανέρχεται σταθερά στα βιβλία για παιδιά. Σε όλα ανεξαιρέτως κοινός παρονομαστής είναι ο φόβος, ο δικός μας και ο δικός τους. Ενήλικοι και παιδιά φοβισμένα κι επιφυλακτικά στην επαφή τους με τους ξένους, εμείς μ’ αυτούς κι αυτοί μ’ εμάς.

Ξεχωρίσαμε δυο πρόσφατα δυο βιβλία χαμηλών τόνων, ευαίσθητα και σεμνά, που προάγουν την αξία της αποδοχής με λεπτότητα, έτσι όπως τη σκέφτονται οι αληθινοί άνθρωποι που δεν μπερδεύονται σ’ εάν κυκεώνα φαντασιώσεων σχετικά με το ‘κακό’.

Η Γλυκερία Γκρέκου στη Μοναξιά των συνόρων  γράφει για δυο μοναξιές σε μια ‘επικίνδυνη’ περιοχή της Αθήνας. Η ηλικιωμένη ελληνίδα φοβάται τον δρόμο που είναι γεμάτος πολύχρωμους και διαφορετικούς αγνώστους, η μικρή Αφγανή επίσης φοβάται τον δρόμο του ασυνήθιστου και του καινούριου κόσμου. Η μεγάλη, πρώην δασκάλα ταγμένη στα παιδιά, θέλει να βοηθήσει. Η μικρή θέλει να ζήσει και να μάθει. Τι όμως; Τα φαγητά, τα μαχαιροπήρουνα, τη γλώσσα;  Και οι δυο πρέπει να υπερβούν μια κατάσταση επιβεβλημένη από τη σκληρή πραγματικότητα.

Η Μοναξιά των συνόρων  είναι στην ουσία ένα διπλό μυθιστόρημα που παρουσιάζει χωρίς φιοριτούρες τις δυο πλευρές του θέματος ‘ξένος’ μέσα από τους μονολόγους των ηρωίδων. Εκείνη, η Χαρούλα Στεφανίδου, παρά τις παραινέσεις των δικών της να προσέχει, αναλαμβάνει δράση. Ιδιαίτερο βάρος έχει η παράθεση σελίδων από το ημερολόγιο του πατέρα της, πρόσφυγα του ’22,  καθώς υπενθυμίζει εκείνο που ξεχνάμε συχνά οι Έλληνες, ότι οι παππούδες μας υπήρξαν πρόσφυγες και μετανάστες. Ημερολόγιο είχε κρατήσει και η άλλη, η Χαμιντάινα, στο οποίο περιγράφει το δραματικό φευγιό από τη χώρα της.  Η παιδική της λαχτάρα την οδηγεί να παρακούσει τον μεγάλο αδελφό. Η συνάντησή τους και η σχέση που δημιουργείται ανάμεσα στις δυο είναι συγκινητική: η ζωή της ηλικιωμένης αποκτά νόημα και περιεχόμενο καθώς δεν περιμένει πλέον την ημέρα που έχει παραδουλεύτρα για να ανοίξει το σπίτι της, ο κόσμος της μικρής δεν πια είναι το παράθυρο του υπογείου και ο αδελφός της. Διαφαίνονται οι προσδοκίες μιας καλύτερης ζωής και για τις δυο. Ίσως πραγματοποιηθούν τα όνειρα της προσφυγοπούλας που έφυγε σκαστή από τη χώρα της για να βρει φιλοξενία κάπου μακριά, σπάει και η μοναξιά των γηρατειών που ζουν απομονωμένα στο περιθώριο της σύγχρονης οικογένειας και της κοινωνίας.

Ο Χάρης και ο Φάρις της Γιώτας Αλεξάνδρου είναι μια μικρή ιστορία με θέμα τα παιδιά πρόσφυγες. Ο Χάρης, ανύποπτος για τα προβλήματα που αντιμετώπισε ο μικρός άγνωστος που συνάντησε κάτω από τη γέφυρα του χωριού του, αποφασίζει με την αφέλεια της ηλικίας του να τον βοηθήσει. Και το καταφέρνει παίρνοντας πολλές μικρές πρωτοβουλίες, όπως να του δώσει το δεκατιανό του, κι άλλο φαγητό, μια κουβέρτα. Η γλώσσα δεν αποτελεί εμπόδιο στην επικοινωνία των παιδιών. Το ζήτημα λύνεται μέσα από το παιχνίδι και την άλλη αγαπημένη δραστηριότητα των παιδιών, τη ζωγραφική. Ο Φάρις έρχεται στο σπίτι του Χάρη κι εκεί με ήπιο τρόπο μπαίνουν όλα τα δύσκολα ζητήματα που αφορούν τους ξένους: ο πατέρας έχει επιφυλάξεις- δεν έχουν λόγο να μπλέξουν με το ξένο παιδί-, γιατί ειδοποιήθηκε ο αστυνόμος, ποιος φροντίζει τα ασυνόδευτα παιδιά-πρόσφυγες, τι είναι το άσυλο, τι συμβαίνει με τα παιδιά σε εμπόλεμες περιοχές, μια νύξη για τα παιδιά που στρατολογούνται με τη βία για να γίνουν στρατιώτες. Λίγα λόγια και απλά ειπωμένα με τον αυθορμητισμό ενός δεκάχρονου παιδιού. Δεν πειράζει που λείπουν όλα τα τραγικά που συμβαίνουν στους ξένους στη χώρα μας, δεν μπορούν να λεχτούν τα πάντα σ’ ένα βιβλίο για παιδιά 8-10 ετών. Κι εδώ αρχίζει ο ρόλος των γονιών και του σχολείου. Το βιβλίο Χάρης και Φάρις θέτει με ανάλαφρο τρόπο τα θέματα και τα μηνύματα που ενδιαφέρουν και αφήνει χώρο για περεταίρω συζητήσεις. Μπορεί λοιπόν να διαβαστεί στο δημοτικό σχολείο ως παράλληλο εκπαιδευτικό και λογοτεχνικό υλικό. Οι εκπαιδευτικοί που θα αποφασίσουν να το διαβάσουν στην τάξη τους θα βοηθηθούν εξαιρετικά από το παράρτημα με τις ιδέες για αξιοποίηση του βιβλίου. Ένα πραγματικά σοβαρό παράρτημα συγκροτημένο με παιδαγωγική άποψη και ποικιλία, το οποίο φιλοδοξεί να εμπλέξει το σύνολο της προσωπικότητας των αναγνωστών, από συναίσθημα μέχρι το θέατρο και την έρευνα. Και μία παρατήρηση: θα μπορούσε να συμπεριληφθεί μια σύντομη βιβλιογραφία με ομοειδή βιβλία λογοτεχνίας για αυτή την ηλικία, όπως, ανάμεσα σε αρκετά άλλα, τα: Με λένε Πρόμις (Ε. Αρτζανίδου, εκδ. Ψυχογιός), Το παιδί από τη θάλασσα (Λ. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, εκδ. Πατάκη), Κι οι ιστορίες μεταναστεύουν(Β. Ηλιόπουλος, εκδ. Πατάκη), Ο Ναβίντ δεν ήρθε για διακοπές (Π. Χριστοδούλου, εκδ. Κέδρος)

Με δυο λόγια το συμπέρασμα: προστασία από το διαφορετικό δεν βρίσκουμε στην απομόνωση. Τη βρίσκουμε  με τη γνωριμία.

Τα δυο βιβλία δίνουν για την Ελλάδα μια εικόνα αισιόδοξης φιλοξενίας. Αλλά ας μην τρέφουμε αυταπάτες! Οι αντιλήψεις δεν αλλάζουν εύκολα. Θα λειτουργήσει το πολύ πες πες πες στο σημερινό ελληνικό πολυεθνικό σχολείο  όπου τα ελληνόπουλα γνωρίζουν ξένα παιδιά; Η εκπαιδευτική κοινότητα τα έχει αγκαλιάσει. Τι γίνεται όμως στα σπίτια; Τα παιδιά δεν θα αλλάξουν τον κόσμο με φαντασμαγορικές διακηρύξεις. Θα τον αλλάξουν όταν παίξουν με τους άλλους, όπως ο Χάρης και οι συμμαθητές του.

INFO:

Γλυκερία Γκρέκου

Η μοναξιά των συνόρων

Εκδ. Ψυχογιός

Γιώτα Κ. Αλεξάνδρου

Χάρης και Φάρις

Εικ. Κατερίνα Χαδουλού

Εκδ. Βιβλιόφωνο