του Φίλιππου Φιλίππου
Το 2017 ήταν η επέτειος των 100 χρόνων από την Οκτωβριανή Επανάσταση, την επανάσταση που άλλαξε τον κόσμο, που δημιούργησε μια καινούργια δυναμική για τους ταπεινούς και καταφρονεμένους της γης, αλλά που έκλεισε τον κύκλο της, μάλλον θλιβερά, το 1989 με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Η επέτειος γιορτάστηκε ποικιλοτρόπως παντού, κυρίως όμως με την έκδοση σχετικών βιβλίων που αφορούσαν τους πρωταγωνιστές της, τον Λένιν, τον Τρότσκι και τον Στάλιν. Αυτός ο τελευταίος, ο κακός δαίμονας της επανάστασης, ο άνθρωπος που ανέλαβε τα ηνία της μετά τον θάνατο του Λένιν και την οδήγησε στο τέλμα, μα και στον τρόμο, με αποτέλεσμα την απαξίωσή της από τους ιδεαλιστές, οι οποίοι πίστεψαν στα ιδανικά της και πρόσφεραν στο βωμό της την ελευθερία και τη ζωή τους, έγινε και ήρωας μυθιστορημάτων.
Στο μυθιστόρημα Ο Στάλιν στην Κολιμά του Δημήτρη Μπελαντή (Αθήνα,1964) μάχιμου δικηγόρου και συνδικαλιστή, ο σοβιετικός ηγέτης που υμνήθηκε από σπουδαίους έλληνες ποιητές τον καιρό της παντοδυναμίας του (ο θάνατός του το 1953 τους προκάλεσε βαθιά θλίψη και κατάθλιψη), ενώ ακόμα και σήμερα θαυμάζεται από τους εναπομείναντες οπαδούς του (βλέπε Μίκης Θεοδωράκης), παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο συγγραφέας που έχει μελετήσει την πορεία της επανάστασης από κάθε πλευρά, ιστορική, θεωρητική μα και λογοτεχνική, εκτιμά ότι η επικράτηση του Στάλιν στη μεγάλη διαμάχη των διεκδικητών της ηγεσίας των μπολσεβίκων δεν ήταν νομοτελειακή. Κατ’ αυτόν, η πιθανότητα να είχαν νικήσει οι πολιτικές δυνάμεις γύρω από τον Τρότσκι και τους συμμάχους ήταν μια υπαρκτή ιστορική δυνατότητα ως τα μέσα της δεκαετίας του 1920, αλλά δεν ευδοκίμησε.
Έτσι, λογοτεχνική αδεία, εκμεταλλεύεται αυτό το ενδεχόμενο και βάζει τους αντιπάλους του Στάλιν να κατέχουν την εξουσία και τον ίδιο τον σοβιετικό ηγέτη να βρίσκεται εκτοπισμένος ως αντιπολιτευόμενος πολιτικός κρατούμενος στη Σιβηρία, στο στρατόπεδο-γκουλάγκ της Κολιμά, κοντά τις ακτές του Ειρηνικού. Εκεί για να επιβιώσει πρέπει να αναπτύξει τις δεξιότητές του, ενώ για να ανατρέψει την εις βάρος του ροή της Ιστορίας οφείλει να αναδείξει όλα εκείνα τα προτερήματα που διέθετε, χάρη στα οποία κατάφερε να εξουδετερώσει τους εσωκομματικούς αντιπάλους του.
Αντί γι’ αυτόν, την ηγεσία των μπολσεβίκων την έχει αναλάβει πραξικοπηματικά ο Λαβρέντι Μπέρια, δεξί χέρι του Στάλιν, ο οποίος προσπαθεί με κάθε τρόπο να καταστείλει τη σταλινική ανταρσία. Βρισκόμαστε στο 1936, όταν η Σοβιετική Ένωση διχοτομείται σε Ανατολική και Δυτική. Για να προετοιμάσει τον αναγνώστη του για το τι θα επακολουθήσει, ο συγγραφέας στο πρώτο μέρος του μυθιστορήματος με τον τίτλο «Te deum, Stalin» τουτέστιν «Εσένα τον Θεό, Στάλιν», βάζει μια από τις βαρύγδουπες φράσεις που συνήθιζε να διατυπώνει ο «πατερούλης» του σοβιετικού λαού, ο οποίος έφθασε να λατρεύεται ως θεός επί της γης –μια φράση που δεν είχε καμιά σχέση με την πραγματικότητα:
«Το κόμμα οφείλει να αφουγκράζεται με προσοχή τη φωνή των μαζών, οφείλει να παρακολουθεί με προσοχή το επαναστατικό ένστικτο των μαζών, οφείλει να μελετά την πρακτική της πάλης των μαζών, ελέγχοντας με αυτή την ορθότητα της πολιτικής του, οφείλει, συνεπώς, όχι μόνο να διδάσκει μα και να διδάσκεται από τις μάζες».
Η φανταστική ιστορία αρχίζει την 1η Ιανουαρίου του 1936, όταν ο διαγραμμένος από το κόμμα Γιόζεφ Στάλιν οδηγείται με το τρένο μεταγωγών στη Σιβηρία και τελειώνει στις 13 Φεβρουαρίου του ίδιου χρόνου, όταν μια ραδιενεργός βόμβα εκρήγνυται πάνω από τη Μόσχα, οπότε εξαφανίζεται το Κρεμλίνο, η Κόκκινη Πλατεία, ο ναός του Αγίου Βασιλείου, ο τάφος του Λένιν, η περιοχή γύρω από τον ποταμό Μόσκβα κι η λεωφόρος Αρμπάτ. Υπάρχουν ένα εκατομμύριο νεκροί. Ο Στάλιν παρακολουθεί τα συμβαίνοντα από τη Σιβηρία κι ύστερα τον καλούν να αναλάβει την εξουσία που έχασαν πλέον οι αντίπαλοί του. Το τι απέγινε δεν θα το αποκαλύψουμε.
Στο μεταξύ, μαθαίνουμε όλα εκείνα τα (πραγματικά) δραματικά γεγονότα που αφορούν την μάχη των επιγόνων του Λένιν για τη διαδοχή, ξαναδιαβάζουμε τη Διαθήκη του Λένιν, όπου εκφράζει την αντίθεσή του στο να αναλάβει ο Στάλιν την ηγεσία του κόμματος και διατυπώνει την συμπάθειά του για τον Τρότσκι. Τελικά, στο μυθιστόρημα, ούτε ο Στάλιν ούτε ο Τρότσκι δεν παίρνουν την εξουσία, τους πρόλαβαν άλλοι, πιο πανούργοι, ανάμεσά τους κι ο Μπέρια. Το καινούργιο που φέρνει ο Δημήτρης Μπελαντής, δίνοντας στο μυθιστόρημα μια γεύση επιστημονικής φαντασίας είναι η εμφάνιση στην πλοκή του Άλμπερτ Αϊνστάιν, οποίος καλείται από τον Στάλιν στη Σιβηρία να φτιάξει μια πυρηνική βόμβα.
Ασφαλώς, το μυθιστόρημα ανήκει στο είδος που αποκαλείται «πολιτικής φαντασίας», κάτι αντίστοιχο με εκείνο που λέγεται «επιστημονική φαντασία», δίνοντας στον συγγραφέα του να εκδηλώσει τα αντισταλινικά του αισθήματα, μέσω των επινοημένων καταστάσεων που ο ίδιος δημιουργεί. Ο Δημήτρης Μπελαντής παρουσιάζει τον Στάλιν ως δραστήριο και αποφασιστικό, ως ωμό, σκληρό και αδίστακτο, γεμάτο ψυχική δύναμη, μια προσωπικότητα με λαϊκό και λούμπεν υπόστρωμα. Μόνο ένας τέτοιος άνθρωπος θα μπορούσε να κατακτήσει την εξουσία, εξολοθρεύοντας τους αντιπάλους του στο όνομα του σοσιαλισμού, έστω και αν μετά τον θάνατό του εκείνοι που τον στήριζαν από φόβο για τη ζωή τους, γρήγορα τον αποκαθήλωσαν.
info: Δημήτρης Μπελαντής, Ο Στάλιν στην Κολιμά, Εκδόσεις Τόπος, 2017, σελ. 460, τιμή 15 ευρώ
