Χρήστος Τσιάμης
(σε συνέχειες)
- Σύντομα Κείμενα
- Δεν άκουσα…
- Ο Ντοστογιέβσκι στο τηλέφωνο.
- Ποιός; Ο Ντοστογιέφσκι!
- Ναί, ο Ντοστογιέφσκι…
- Αυτό κι αν είναι δυνατόν!
- Μα εσύ δεν μιλούσες για τα τεράστια άλματα της τεχνολογίας;
- Ναί, αλλά ο Ντοστογιέφσκι έζησε εδώ και δυό αιώνες!
- Ε, και λοιπόν; Τι απέγινε μ’ εκείνο το περίφημο time machine!
- Καλά καλά…και τι θέλει; Πάλι για εκείνο το έγκλημα μήπως;
- Οχι. Από εγκλήματα δόξα σοι ο Θεός! Είναι η τιμωρία που τον απασχολεί.
- Ακόμα;
- Ακόμα, λέει.
(έπεται η συνέχεια)
Μια φανταστική στιχομυθία σαν την παραπάνω θα μπορούσε να αποτελέσει την αρχή μιας ιστορίας και να ενσωματωθεί σε μία από τις πολλές καινούργιες ‘εφαρμογές’ (apps) για ‘έξυπνα τηλέφωνα’ (smart phones) ή για τους ιστότοπους που φιλοξενούν, όπως μαθαίνουμε, πολύμορφες ιστορίες στο διαδίκτυο, σε μικρές δόσεις, όμως, ώστε να είναι ευπρόσδεκτες από τους πελάτες τους που, όπως είναι γνωστόν, η προσοχή τους διασπάται εντός λεπτών. Ετσι, αυτά τα κείμενα (ή και κόμικς σε κάποιες περιπτώσεις) αναρτώνται σε συνέχειες που είναι αναγνώσιμες μέσα σε ένα τέταρτο με είκοσι λεπτά της ώρας περίπου, και που είναι σχεδιασμένες επιμελώς για οπτική ευχέρεια και ενδιαφέρον στις μικρές οθόνες των τηλεφώνων. Και, φυσικά, αναρτώνται επί πληρωμή (ένα σχετικά μικρό ποσόν για κάθε συνέχεια που, θα πρέπει να αναφέρουμε, σταματάει σε ένα σημείο της ιστορίας που αφήνει τον αναγνώστη σε αγωνία…)
Υπάρχει μια ‘εφαρμογή’, επί παραδείγματι, κυρίως για άγνωστους συγγραφείς που αυτοεκδίδονται (και επομένως ποικίλης ποιότητας), που δημοσιεύει ιστορίες ποικίλου ενδιαφέροντος, από λογοτεχνικά κείμενα και ρομαντικές ιστορίες μέχρι ιστορίες επιστημονικής φαντασίας. Τα κείμενα αυτά ταξινομούνται αναλόγως, προς ευκολίαν του αναγνώστη που προτιμά ένα συγκεκριμένο είδος, και οι συγγραφείς λαβαίνουν ένα ποσοστό της κατά κεφάλαιον πληρωμής που κυμαίνεται μεταξύ του ενός και δύο δολλαρίων. Μια άλλη ‘εφαρμογή’ δημοσιεύει αποκλειστικά ιστορίες μυστηρίου από δόκιμους συγγραφείς στο στυλ ενός σίριαλ της τηλεόρασης. Και ένας ιστότοπος, που λειτουργεί εδώ και κάμποσα χρόνια, ταυτοχρόνως με τη δημοσίευση κειμένων προσφέρει και τη δυνατότητα επικοινωνίας ανάμεσα στους αναγνώστες, που ανταλλάσσουν γνώμες και προτάσεις για βιβλία και που έτσι δημιουργούν μια αναγνωστική συντροφιά (book club) στον κυβερνοχώρο. Υπάρχει ακόμα και η δυνατότητα της, μέσω μιας άλλης ‘εφαρμογής’, από κοινού συγγραφής μιας ιστορίας υπό την μορφήν διαλόγου με τηλεφωνικά γραπτά μηνύματα (text messages)! Δεν γνωρίζουμε πώς αποφασίζεται ότι μια τέτοια ιστορία έχει φτάσει στο τέλος…Τέλος, υπάρχει και ένας ιστότοπος που προσφέρει αποκλειστικά δόκιμη λογοτεχνία, κλασσική και σύγχρονη. Κι έτσι τώρα έχουμε στα δάκτυλα μας στα έξυπνα τηλέφωνα τον Ντοστογιἐβσκι, τον Ντίκενς, και άλλους συγγραφείς μεγάλων μυθιστορημάτων που και οι ίδιοι την εποχή τους προτιμούσαν να δημοσιεύουν το έργο τους σε συνέχειες. Μαθαίνουμε λοιπόν ότι ο «Πόλεμος και Ειρήνη» του Τολστόυ προσφέρεται σήμερα σε 584 ηλεκτρονικά μηνύματα (e-mails)! Πόσο χρόνο θα χρειαστεί ένας αναγνώστης για να τελειώσει το μυθιστόρημα προφανώς εξαρτάται από την ένταση της καθημερινής του ηλεκτρονικής δραστηριότητας…
Οι συζητήσεις συνεχίζονται για το πώς η τέχνη του λόγου θα μπορέσει να ακολουθήσει, να εκμεταλλευτεί, να αφομοιώσει τα ευρήματα της τεχνολογίας.
Πολύ φοβάμαι όμως ότι αυτό που παρουσιάζεται ως επαναστατικό στην τεχνολογία της επικοινωνίας (το πάντρεμα τηλεφωνίας και πληροφορικής) δεν είναι τόσο επαναστατικό, όσο κατ’ αρχάς φαίνεται, για τη λογοτεχνία. Δεν είναι το ίδιο δηλαδή σαν την ανακάλυψη του κινηματογράφου που δημιούργησε τη δυνατότητα να λέμε ιστορίες με τον συνδυασμό του λόγου και της ζωντανής κινούμενης εικόνας. Η σαν την ανακάλυψη τεχνολογιών παραγωγής και καταγραφής του ήχου που είχαν επαναστατικές συνέπειες στη δημιουργία, διάδοση και απόλαυση της μουσικής. Στην προκειμένη περίπτωση των «έξυπνων τηλεφώνων», δεν βλέπουμε πώς η τεχνολογική επανάσταση μπορεί να έχει μια ανταπόκριση στη λογοτεχνία μεγαλύτερη από αυτή που είχε στο παρελθόν η ανακάλυψη του κοινού τηλεφώνου, δηλαδή σχεδόν μηδαμινή.
Βέβαια αυτή η ζήτηση για εύκολα κείμενα (τα αποκαλούμενα παραλογοτεχνία) που προσλαμβάνονται με μεγαλύτερη άνεση από το πλατύ κοινό, και επομένως επεκτείνουν την αναγνωσιμότητα και οτιδήποτε καλό αυτό συνεπάγεται, δεν είναι κάτι που το προκάλεσαν αυτές οι νέες εξελίξεις στην τεχνολογία των «έξυπνων τηλεφώνων». Παλιότερα, στα σούπερμαρκετ της Αμερικής, δίπλα από τις ουρές των πελατών που περίμεναν να πληρώσουν στο ταμείο, υπήρχαν όλα εκείνα τα ράφια με τα βιβλία της τσέπης (paperbacks), κυρίως μυθιστορήματα, ρομάντζα ή αστυνομικά, προς κατανάλωση μαζί με μια ντουζίνα αυγά, ένα κουτί μακαρόνια, ή τα τυποποιημένα φαγητά σε πακέτα, που γέμιζαν το καλάθι του μεσο-αστού πελάτη. Αυτό που περιγράψαμε παραπάνω για τα τα βιβλία στα ‘έξυπνα τηλέφωνα᾽, κατά τη γνώμη μας, είναι η ηλεκτρονική έκφανση του φαινομένου των βιβλίων στα σούπερμαρκετ στο παρελθόν.
Για να επανέλθουμε, όμως, στον Ντοστογιέφσκι, τι πιό επαναστατικό από το γεγονός ότι οι συνέχειες των μυθιστορημάτων του δημοσιεύονταν ενόσω ακόμα εκείνος ακόμα δημιουργούσε το μυθιστόρημα και που, ειδικά με την περίπτωση της συγγραφής του μεγάλου μυθιστορήματος «Οι Αδελφοί Καραμαζώφ» και του πολιτικού κλίματος της εποχής, άκουγε απ᾽ το κοινωνικό του περιβάλλον και απ᾽το πλατύτερο κοινό κρίσεις και επικρίσεις για τις θέσεις που αυτός είχε εκφράσει σε ένα από τα δημοσιευμένα ήδη κεφάλαια, και που η υπόθεση (των γεγονότων, των ιδεών, των προσώπων) βρισκόταν ακόμη εν εξελίξει. Όπως πολύ σωστά είχε παρατηρήσει μια φίλη, η αλληλουχία της δημιουργίας και της δημοσίευσης στον Ντοστογιέφσκι φαίνεται να συγγενεύει με τον τρόπο της δημιουργικής φωνής κι αντιφωνίας (call and recall) των μουσικών σε μια ζωντανή παράσταση της τζαζ. Αυτό κι αν ήταν πρωτοπορία! Εν ολίγοις, η πρωτοπορία της λογοτεχνικής δημιουργίας δεν εναπόκειται στην οποιαδήποτε ‘επανάσταση της τεχνολογίας’. Μάλλον, ο σπόρος της βλασταίνει δίκην μιας μοναδικής επαναστατικής αμεσότητας στη σκέψη και στη γλώσσα που είναι το πιό απλό και όμως το πιό δύσκολο εγχείρημα του κάθε συγγραφέα, ειδικά στην πολύπλοκη και πολυσήμαντη (επιπόλαια και μή) εποχή μας.
