Ο εννοούμενος αναγνώστης , ο ενεργός πολίτης και η Θεία Λένα (από την Μαρίζα Ντεκάστρο)

Σούλα Oικονομίδου, Το παιδί πίσω απ’ τις λέξεις, Ο εννοούμενος αναγνώστης των παιδικών βιβλίων, εκδ. Gutemberg, 2016.

Διαβάζεις ό,τι διαβάζω; Βλέπεις ό,τι βλέπω;

Δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ούτε ποιος είναι αυτός που διαβάζει, ενήλικος ή παιδί, ούτε και τι καταλαβαίνει από αυτό που διαβάζει. Είναι ένας αναγνώστης άγνωστος, ή όπως τον αποκαλεί η Σούλα Οικονομίδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια παιδικής λογοτεχνίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, στην πρόσφατη και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη της, ο εννοούμενος αναγνώστης.

Ο εννοούμενος αναγνώστης είναι ο πιθανός αναγνώστης ο οποίος υπάρχει μέσα στο ίδιο το βιβλίο, ανεξάρτητα από τις προθέσεις που έχουν ο συγγραφέας που γράφει, ο εικονογράφος που εικονογραφεί, ο εκδότης που εκδίδει, ο γονιός που αγοράζει, ο δάσκαλος και ο βιβλιοθηκονόμος που προτείνουν, ο κριτικός που κρίνει. Το ποιος πραγματικά είναι και πώς ορίζεται είναι θέμα που απασχολεί πολλούς θεωρητικούς της λογοτεχνίας. Η συγγραφέας σ’ ένα εκτενές κεφάλαιο παραθέτει τις απόψεις των θεωρητικών ώστε να προσανατολίσει την ανάγνωση των ενδιαφερομένων.

Η παιδική λογοτεχνία έχει ιδιαιτερότητες και μια από αυτές είναι ότι το κοινό της είναι διπλό αφού περιλαμβάνει τους ενήλικες ως δημιουργούς και μεσάζοντες, και τα παιδιά ως αναγνώστες. Όπως επίσης ότι στη συνδιαλλαγή των δυο μερών περιλαμβάνονται οι προθέσεις των ενηλίκων και οι απαιτήσεις/ανάγκες/διαθέσεις των παιδιών- αναγνωστών, φανταστικών ή πραγματικών. Φανταστικοί ή πραγματικοί, οι εννοούμενοι αναγνώστες τοποθετούνται σε ηλικιακές ζώνες, ρευστές όσο και η ιδέα της παιδικότητας όπως αυτή οργανώνεται κατά τη διάρκεια των χρόνων. Μέσα σ’ αυτό το ρευστό περιβάλλον καλούνται οι παιδικοί συγγραφείς να πάρουν υπόψη τους μια σειρά από παράγοντες, όπως η θεματολογία, το λεξιλόγιο, τα ενδιαφέροντα, οι γνώσεις και οι αναγνωστικές ή άλλες εμπειρίες των αναγνωστών, η νοητική, ψυχολογική και κοινωνική ωριμότητα, όλα όσα δηλαδή θα οδηγήσουν κατά την άποψή τους στην κατανόηση του περιεχομένου και των περικειμενικών στοιχείων του βιβλίου καθώς και στην αναγνωστική πρόσληψη/ανταπόκριση. Πράγμα που συνοπτικά σημαίνει πως το παιδί αναγνώστης θα παρακολουθήσει απρόσκοπτα την πλοκή του, θα κατανοήσει τα νοήματα, θα γελάσει με τα αστεία, θα καταλάβει τη σχέση που έχει η ιστορία με τη δική του ζωή. Εξετάζοντας υπό το πρίσμα της έννοιας του εννοούμενου αναγνώστη γνωστά βιβλία (κείμενα και εικόνες), η συγγραφέας αναφέρει αρκετά παραδείγματα όπου παιδικά βιβλία, παρ’ όλη την παιδική μορφή τους, μιλούν σε μεγάλους, στα παιδιά ή ακόμα και στους δυο.

Το δίλημμα λοιπόν με το οποίο έρχεται αντιμέτωπος κάθε ενήλικος που γράφει, προτείνει ή κρίνει βιβλία για παιδιά είναι να μπορεί να διακρίνει κάθε φορά σε ποιον αναγνώστη απευθύνεται το βιβλίο.

Μ. Ντ.

Δέσποινα Καρδογέρου/Δήμητρα Ντιρογιάννη/Μαρίζα Τσαχάλη, Ενεργός πολίτης μέσα κι έξω από την τάξη, ένας οδηγός έμπνευσης και δράσης για την εκπαιδευτική κοινότητα, εκδ. Πατάκη- ActionΑid, 2016.

Θέμα του βιβλίου η εκπαίδευση στην πολιτειότητα, στην έννοια του ενεργού συνειδητοποιημένου πολίτη ο οποίος βασίζει τη ζωή και τη δράση του σε αρχές και αξίες όπως η ισότητα, η συνεργασία, η αλληλεγγύη. Τελευταία πολλά βιβλία αναφέρονται σ’ αυτές τις έννοιες απευθυνόμενα σε παιδιά και νέους και οι δρόμοι που ακολουθούν για να τις εισάγουν ποικίλες. Θυμίζουμε τα βιβλία της Παιδικής Νομικής Βιβλιοθήκης στα οποία οι έννοιες παρουσιάζονται άλλοτε μέσω ενός μυθιστορήματος κι άλλοτε σε αμιγή βιβλία γνώσεων. Το παρόν βιβλίο αποτελεί ένα χρηστικό βοήθημα για εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων με πολλές και καλά οργανωμένες προτάσεις για δουλειά στην τάξη. Είναι διαρθρωμένο ως σχολικό ημερολόγιο, όπου κάθε μήνας, ξεκινώντας από την έναρξη της σχολικής χρονιάς τον Σεπτέμβριο, ορίζεται από τις ‘διεθνείς ημέρες’ γύρω από τις οποίες χτίζονται δραστηριότητες και προβληματισμοί. Κάθε μήνας περιλαμβάνει  ημερολόγιο διεθνών ηεμρών, λέξεις-κλειδιά, αναφορές σε σχετικά γεγονότα, μια ενδεικτική ιστορία για το θέμα, εκπαιδευτικά παιχνίδια, γλωσσάρι και βιβλιογραφία για παιδιά, νέους και ενηλίκους. Επίσης και τους μήνες με σχετιζόμενα θέματα. Μοναδική απορία: δεν καταλάβαμε την ‘ανοιχτή’ άσκηση  ‘Θα συμβεί κάποιον επόμενο (μήνα …..)’ που ακολουθεί την αναφορά γεγονότων με τίτλο ‘Συνέβη κάποιον περασμένο (μήνα …)’.

Μ. Ντ.

Αντιγόνη Μεταξά (θεία Λένα), Η Ώρα του παιδιού, εκδ. Παπαδόπουλος, 2016.

Παρακολουθούσα μικρή την Ώρα του παιδιού με τη θεία Λένα στο ραδιόφωνο και δεν είχα ιδέα ότι τα παραμύθια αυτής της αγαπημένης θείας όλων των παιδιών κυκλοφορούσαν σε βιβλία. Μου αρκούσε να την ακούω κάθε μέρα. Ήταν η παρέα μας, η ώρα που οι μητέρες στο σπίτι απελευθερώνονταν για λίγο μιας και δεν πήγαιναν πολλά παιδιά στο νηπιαγωγείο. Τις εικόνες τις βλέπω σήμερα πρώτη φορά, και εκτιμώ την τέχνη, την απλότητα και την καθαρότητα  των πρώτων δασκάλων της παιδικής εικονογράφησης, των Περικλή Βυζαντίου, Ζωής Σκιαδαρέση, Παύλου Βαλασάκη, Ελένης Περάκη, Κώστα Καρυωτάκη. Εκτιμώ τη γλώσσα των παραμυθιών, το λυρισμό τους, δεν με ενοχλεί ούτε ο παιδισμός των πολλών υποκοριστικών και χαίρομαι που αβίαστα ξαναθυμάμαι ξεχασμένα παιδικά παιχνίδια.

Θυμάμαι ακόμα το τραγουδάκι του τέλους της εκπομπής ‘… Τώρα πέρασε η ώρα φεύγουμε κι εμείς παιδιά, αύριο την ίδια ώρα θα τα πούμε με χαρά!’. Με χαρά κρατώ το βιβλίο και αναρωτιέμαι τι μπορεί να πει στα σημερινά παιδιά, τόσο διαφορετικό που είναι απ’ αυτά που διαβάζουν σήμερα με τα χρώματα, τα λεκτικά παιχνίδια, τις αναδυόμενες εικόνες, την απίστευτη ποικιλία τους. Ενδόμυχα, θα ήθελα να τραβήξει την προσοχή τους όταν δουν στο βιβλιοπωλείο το βιβλίο των γιαγιάδων και των παππούδων τους τόσο διαφορετικό ανάμεσα στα καινούργια βιβλία.

Μ. Ντ.