Της Νίκης Κώτσιου.
Ο πρόωρος θάνατος του Ρεϊμόν Ραντιγκέ (1903-1923) σε συνδυασμό με τη θυελλώδη ζωή που πρόλαβε να ζήσει ως σύντροφος του Κοκτώ δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για να περιβληθεί και ο ίδιος και το έργο του με την αχλύ ενός μύθου αξεπέραστου. Παιδί-θαύμα των γαλλικών γραμμάτων μπήκε από νωρίς στο στίβο της λογοτεχνίας σημειώνοντας επιδόσεις που προοιώνιζαν μια συναρπαστική καριέρα, που όμως διακόπηκε απότομα από έναν θανατηφόρο τυφοειδή πυρετό. Ο Διάβολος στο Κορμί προκάλεσε μάλιστα ακόμα μεγαλύτερο σάλο καθώς ο συγγραφέας είχε παραδεχτεί πως μια παρόμοια περιπέτεια είχε ζήσει και ο ίδιος και το βιβλίο, χωρίς να αποτελεί αυτοβιογραφία, πατούσε πάνω στα χνάρια μιας πραγματικής ιστορίας που την γνώριζε από πρώτο χέρι, δηλαδή τον ορμητικό έρωτα ενός έφηβου για μια παντρεμένη με στρατιώτη γυναίκα.
Μυθιστόρημα μύησης στην ενηλικίωση,ο Διάβολος στο Κορμί, γραμμένος τον ίδιο περίπου καιρό με τον Μεγάλο Μολν του Αλέν Φουρνιέ, δονείται από τους συμβολιστικούς απόηχους της ποίησης του Μπωντλαιρ ενώ μπορεί να διακρίνει κανείς ανάγλυφες και τις επιβιώσεις του πνεύματος του ρομαντισμού, που προσδίδουν στο έργο μιαν απαράμιλλη αύρα. Αν και ο Ραντιγκέ συμμετείχε ενεργά στις μοντερνιστικές ζυμώσεις της εποχής του, η δική του πρόζα μένει σχεδόν ανεπηρέαστη από τις καινοτομίες των συγχρόνων του, πιστή στα ιδεώδη της κλασικής λογοτεχνίας, πέρα από κάθε εκζήτηση ή επιτήδευση.
Ο νεαρός ήρωας, που φέρει ψυχοδομή παρόμοια με του συγγραφέα, επωφελείται από τη δυσμενή συγκυρία του A’ Παγκόσμιου Πολέμου για να ζήσει χωρίς αναστολές έναν παθιασμένο έρωτα αλλά στα δύσκολα υποχωρεί αμήχανος και μπροστά στο φάσμα της πατρότητας μάλλον τρομάζει αρνούμενος να αναλάβει την ευθύνη. Σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης παραμένει εμβληματικά ανώνυμος ίσως γιατί τη δύσκολη στιγμή λυγίζει και δείχνεται απρόθυμος να επωμιστεί το περίφημο Όνομα-του-Πατέρα. Ανεπαρκής, λόγω ηλικίας αλλά και εξαιτίας ενός άκρατου ναρκισσισμού που τον τυφλώνει.
Στις όχθες του ποταμού Μάρνη ξετυλίγεται η ιστορία του Διάβολου στο Κορμί και η ρευστότητα του υδάτινου στοιχείου μοιάζει να απηχεί και τη ρευστή ερωτική επιθυμία του νεαρού πρωταγωνιστικού ζευγαριού. Στο Μάρνη καταφεύγουν οι εραστές για να κρυφτούν, να ηρεμήσουν ή να χαρούν τη φύση κι ο Μάρνης πλαισιώνει, ανακουφίζει και γαληνεύει χαρίζοντας στιγμές ευδαιμονίας, ηρεμίας αλλά και περισυλλογής. Ούτως ή άλλως, το υδάτινο στοιχείο συχνά χρησιμοποιείται και ως μεταφορά της ερωτικής επιθυμίας κι εδώ η περίπτωση είναι απολύτως ταιριαστή. Κατά τα άλλα, ο Μεγάλος Πόλεμος μαίνεται αλλά συγχρόνως διευκολύνει τους πρωταγωνιστές να ζήσουν έναν θυελλώδη και σκανδαλώδη έρωτα, αφού εκείνη, η Μάρθα, είναι ήδη παντρεμένη μ’ ένα στρατιώτη που λείπει στο μέτωπο και κείνος, δεκαεξάχρονο αγόρι που πάει ακόμη στο σχολείο.
Αφηγητής είναι το ανώνυμο αγόρι που, ενήλικο πια, αναπλάθει τον πρώτο εκείνο έρωτα και αποπειράται να ψυχογραφήσει αναδρομικά τον εαυτό του αλλά και την τότε ερωμένη του, με την οποία είχαν μοιραστεί το ίδιο πάθος. Η ματιά του ενήλικα, καίρια και διεισδυτική, ανατέμνει τα νεανικά συναισθήματα που κάποτε βίωσε και αναζητεί κίνητρα και αιτίες. Παράλληλα, ακτινογραφεί και τις διαθέσεις των γονιών, που έχουν καταστεί γνώστες των κατορθωμάτων, αλλά και του κοινωνικού περίγυρου που αποδοκιμάζει αλλά σιωπά από σεβασμό προς τον απατημένο στρατιώτη. Ο αχός του πολέμου και οι συνθήκες έκτακτης ανάγκης καθόλου δεν απασχολούν τους εραστές, που μάλιστα επωφελούνται απ’ την αντίξοη περίσταση για να χαρούν ανεμπόδιστα τον έρωτά τους. Οι σκέψεις και οι υπολογισμοί τους, ψυχροί και κυνικοί, διαπνέονται ενίοτε από μια σκληρότητα που ξαφνιάζει, έτσι όπως εκφράζεται απερίφραστα και ωμά,χωρίς υπεκφυγές.
Το αγόρι, κατακυριευμένο από την ανυπόμονη επιθυμία να ωριμάσει γρήγορα και να εισέλθει στον κόσμο των ενηλίκων αλλά και οιστρηλατημένο από έρωτα, εμπλέκεται σε μια ερωτική ιστορία που τελικά τον υπερβαίνει και τον ξεπερνά. Σκοπός του είναι να υποτάξει τη νεαρή γυναίκα που ερωτεύεται ελέγχοντας τη βούλησή της και υπαγορεύοντας τις αποφάσεις της με τρόπο υπόγειο και έμμεσο έτσι ώστε να μπορεί να επιβεβαιώνει την εξουσία πάνω της και να ρυθμίζει την τροπή της σχέσης όπως αυτός επιθυμεί. Βλέπει την ερωμένη σαν ένα πεδίο πάνω στ΄οποίο οφείλει να κυριαρχήσει και θεωρεί ότι κατάγει θρίαμβο, κάθε φορά που πετυχαίνει να επηρεάσει προς όφελός του κάποιαν απόφασή της. Άρα με όρους πολεμικούς σκέφτεται και σχεδιάζει τις ενέργειές του, πώς θα επιβληθεί πάνω στο ταίρι του και πώς θα το στερήσει από τον αντίζηλο, που είναι όμως ήδη σύζυγός της.
Ο πατέρας του αγοριού παρακολουθεί με συγκαλυμμένη περηφάνια τις επιδόσεις του γιού, τουλάχιστον έτσι διαφαίνεται μέσα από την κάλυψη που του παράσχει και την υποστηρικτική ανοχή που επιδεικνύει σε όλη τη διάρκεια του παραβατικού εγχειρήματος. Ο μεσήλικας πατέρας φαίνεται να θεωρεί άξιο το γιο και γενικά μάλλον αντλεί κρυφή ικανοποίηση για τις προόδους του νεαρού στο απαιτητικό πεδίο του έρωτα, και μάλιστα του παράνομου. Ενδέχεται να εκλαμβάνει την ερωτική δραστηριότητα του εφήβου σαν ένα είδος προσωπικής δικαίωσης , που κατά κάποιο τρόπο έρχεται να παρατείνει και το δικό του σφρίγος. Άλλωστε, ο ίδιος αυτός πατέρας ήταν που έφερε με δική του πρωτοβουλία σ’ επαφή τους δύο νέους ανοίγοντας το δρόμο στο ειδύλλιο, έστω άθελά του ή μήπως όχι…
Ο Διάβολος στο Κορμί διαδραματίζεται μέσα σ’ έναν περίκλειστο κόσμο πατέρων που συγκροτούν ένα πατριαρχικό περιβάλλον βίας, πραγματικής και συμβολικής. Μέσα σ’αυτόν τον κόσμο, ο έρωτας είναι ένα ακόμη πολεμικό πεδίο που θα αναδείξει κερδισμένους και χαμένους. Στο τέλος του πολέμου, η Μάρθα πεθαίνει. Ακόμη κι ο απατημένος στρατιώτης-σύζυγος επιζεί και επιστρέφει σώος και αβλαβής αλλά η Μάρθα χάνει τον πόλεμο οριστικά και αμετάκλητα ως ο πιο αδύναμος κρίκος.
Ο νεαρός εραστής ενηλικιώνεται συναισθηματικά γενόμενος ο ίδιος πατέρας, αποκτώντας δηλαδή πρόσβαση στον κόσμο των ενήλικων ανδρών. Συγχρόνως αποκτά συνείδηση της προσωπικής του ιστορίας δίνοντας αφηγηματική μορφή στην ερωτική του περιπέτεια. Διπλή πατρότητα, μέσ’ από το παιδί αλλά και μέσ’ από το κείμενο που τον εγγράφει μέσα στον κόσμο των πατέρων και συγχρόνως του εξασφαλίζει συγγραφική υπόσταση.
Συνδέοντας την ερωτική αφύπνιση με την παραβίαση του ηθικού κώδικα μέσα στο πλαίσιο μιας συντηρητικής κοινωνίας και τοποθετώντας το τέλος της αθωότητας σε συνθήκες πολέμου, ο συγγραφέας χαρτογραφεί την επικράτεια της επιθυμίας επιμένοντας στο θέμα του πάθους που επιβάλλει την παντοδυναμία του ανεξαρτήτως συγκυρίας και σαρώνει κάθε είδους υπαγορεύσεις και απαγορεύσεις.
INFO: Ρεϊμόν Ραντιγκέ, Ο διάβολος στο κορμί, μτφρ. Χρύσα Κοντογεωργοπούλου, εκδ. Ροές, 2014 (επανέκδοση)
αυτές τις μέρες διαβασα το βιβλιο. Πλούσιο σε ευγενή αισθήματα, ευκολοδιάβαστο. Περιγράφει τα συναισθήματα που νιώθουν οι ερωτευμένοι με πολυ ζωντανο τρόπο.