Ο Βάγκνερ στην ελληνική βιβλιογραφία

2
819

Του Αλέξανδρου Χαρκιολάκη. (*)

Το 2013 έχει χαρακτηρισθεί ως έτος Βάγκνερ καθώς συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου γερμανού συνθέτη. Φυσικά το 2013 είναι και η χρονιά Φιλαρμονικής της Βιέννηςπολλών άλλων επετείων (Βέρντι, Μπρίτεν και άλλων) αλλά ο Βάγκνερ πάντοτε ασκεί μία ιδιαίτερη γοητεία στα πλήθη, κάτι που μάλλον ισχύει λιγότερο για τους έλληνες φίλους της όπερας καθώς δείχνουν να προτιμούν το ιταλικό μπελκάντο. Από την άλλη, πάντοτε υπήρχε δυσκολία στο να ανέβουν όπερες όπως αυτές του Βάγκνερ στις ελληνικές οπερατικές σκηνές για διάφορους λόγους: δεν υπήρχε κατάλληλο θέατρο, το κόστος ήταν υψηλό, οι τεχνικές δυσκολίες πολλές κ.ο.κ. Είναι χαρακτηριστικό ότι η τετραλογία του Βάγκνερ Το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν έχει παιχθεί μονάχα μία φορά πλήρης στην Ελλάδα κι αυτή προπολεμικά, από την Όπερα της Φραγκφούρτης υπό τη διεύθυνση του Hans Meissner το Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 1938. Μάλιστα, οι συναυλίες αυτές είχαν ενταχθεί στα πλαίσια ανταλλαγών της ναζιστικής κυβέρνησης της Γερμανίας με άλλες χώρες.

Αφορμή όμως γι’ αυτό το κείμενο δεν ήταν το γεγονός της σπάνιας παρουσίασης έργων του Βάγκνερ στην Ελλάδα αλλά η περιέργεια που είχα για να δω πόσα βιβλία κυκλοφορούν στα ελληνικά για τον συνθέτη. Μία πρόχειρη αναζήτηση στη βάση της Βιβλιονέτ (www.biblionet.gr) με τον όρο “Βάγκνερ” στο πεδίο αναζήτησης “περίληψη” έφερε 56 αποτελέσματα! Φυσικά δεν έχουν όλα άμεση σχέση με τον γερμανό συνθέτη, κάποια δεν έχουν ούτε καν έμμεση διότι απλούστατα αφορούν ονόματα ηρώων μυθιστορημάτων που χρησιμοποιούνται από τους συγγραφείς ή ονόματα συντελεστών της έκδοσης. Αυτά που αφορούν άμεσα τον συνθέτη Βάγκνερ είναι συνολικά οκτώ και μάλιστα τα περισσότερα από αυτά αξιόλογα. Υπάρχει και τουλάχιστον ένα που το έχω δει σε βιβλιοπωλείο και δεν υπάρχει στη βάση της Βιβλιονέτ. Ιδιαίτερη εντύπωση μου κάνει η πολύ ωραία έκδοση από τις εκδόσεις Ερατώ του δοκιμίου του Σαρλ Μπωντλαίρ Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ και ο Τανχόιζερ στο Παρίσι, καθώς φυσικά και το βιβλίο του Carl Dahlhaus, κορυφαίου μουσικολόγου που έφυγε από τη ζωή το 1989, με τίτλο Τα μουσικά δράματα του Ρίχαρντ Βάγκνερ από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Όμως το πρόβλημα εντοπίζεται αλλού. Κατά πρώτον, όλα τα βιβλία που κυκλοφορούν στα ελληνικά, με εξαίρεση τα βιβλία για τον Βάγκνερ από εγχώριους συγγραφείς, είναι παλιά, πολύ παλιά. Ακόμη κι αυτό του Dahlhaus χρονολογείται από το 1971. Από την άλλη, τα βιβλία των ελλήνων συγγραφέων δεν έχουν μουσικολογική υφή, αν και το βιβλίο του Γιάννη Μανιάτη Ρίχαρντ Βάγκνερ: “το καθαρά ανθρώπινο” από τις εκδόσεις Πολύτροπον έχει ξεκάθαρα επιστημονική υφή και μάλιστα είναι υψηλού επιπέδου. Αυτό σημαίνει ουσιαστικά ότι η κοινότητα εκείνων που ενδιαφέρονται για τον Βάγκνερ δεν έχει πρόσβαση σε μια σειρά ρηξικέλευθων και σημαντικών συγγραμμάτων που έχουν εκδοθεί τα τελευταία χρόνια. Φυσικά, όποιος θέλει να διαβάσει τα καινούργια ευρήματα και συμπεράσματα για το Βάγκνερ μπορεί να ανατρέξει στη ξένη βιβλιογραφία, κι αυτό είναι μάλιστα θεμιτό ειδικά για εκκολαπτόμενους μουσικολόγους. Όμως υπάρχει κι ένα άλλο κοινό, που πιθανώς να ήθελε να διαβάσει κάτι καινούργιο για τον Βάγκνερ, αλλά που δεν έχει τη δυνατότητα της πρόσβασης σε αυτό διότι δεν είναι μεταφρασμένο. Όλο αυτό έχει σαν αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του οπερατικού κοινού να έχει μία άποψη για το συνθέτη και κυρίως τη μουσική του, η οποία διαμορφώνεται μέσα από κείμενα των αρχών του 20ού αιώνα ή και πιο παλιά. Είναι αν μη τι άλλο προβληματικό και σίγουρα η εικόνα που διαμορφώνεται είναι υπό το πρίσμα της μεγαλοσχημίας του ύστερου ρομαντισμού.

Κατά δεύτερον, μάλλον δεν έχουμε αντιληφθεί ότι ο Βάγκνερ ήταν πρωτίστως κι ο ίδιος ένας πνευματικός άνθρωπος που είχε δημοσιεύσει σειρές κειμένων και άρθρων τα οποία παραμένουν αμετάφραστα στα ελληνικά. Πρόκειται για κείμενα που μας δίνουν μία αρκετά καλή εικόνα του τι ήταν και τι πίστευε ο Βάγκνερ και τα οποία μπορούν να διαβαστούν συνδυαστικά με άλλα βιβλία ιστορικού περιεχομένου που πλέον κυκλοφορούν στα ελληνικά και προσφέρουν ξεκάθαρη εικόνα για την εποχή έκεινη. Αν τα κείμενα αυτά κυκλοφορούσαν στα ελληνικά ίσως κάποιες ανιστόρητες παρεξηγήσεις περί αντισημιτισμού, φασιστικών καταβολών (ναι! το έχω ακούσει κι αυτό…) και άλλες να ξεδιαλύνονταν. Προς το παρόν, ο φιλοπερίεργος αναγνώστης, και σε αναμονή κάποιων θαρραλέων (μεταφραστή και εκδότη) μπορεί να περιοριστεί στην ανάγνωση της αγγλικής μετάφρασης η οποία ξεκίνησε το 1892 και ολοκληρώθηκε το 1899 από τον William Ashton Ellis (http://imslp.org/wiki/Richard_Wagner’s_Prose_Works_(Wagner,_Richard)).

(*) Ο Αλέξανδρος Χαρκιολάκης είναι μουσικολόγος

Προηγούμενο άρθροΟι εβραίοι στην κατοχική Ελλάδα
Επόμενο άρθροΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ 18/03/2013 – 24/03/2013

2 ΣΧΟΛΙΑ

  1. Αγαπητέ κ. Χρκιολάκη, οσυγχαρητήρια για το άρθρο σας. Απλώς να αναφέρω πως ο συγγραφές του βιβλίου “Ρίχαρντ Βάγκνερ: το καθαρά ανθρώπινο” είναι ο Γίωργος Μανιάτης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ, και όχ ο “Γιάννης Μανιάτης”, οπως λανθασμένα αναφέρεται στο άρθρο. Ευχαριστώ.
    Με εκτίμηση,
    Σοφία Σβάρνα

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ