της Μαρίζας Ντεκάστρο
Ο τίτλος του άρθρου, φαντάζομαι ότι προδιαθέτει για όσα θα ακολουθήσουν…
Ο αφρός
Ο αφρός περιλαμβάνει παιδικά βιβλία που ξεχωρίζουν για την ποιότητά τους, με περιεχόμενο και εικονογράφηση που αξίζει να συζητηθούν, που δεν αντιγράφουν, δεν ακολουθούν μόδες, δεν γράφτηκαν με σκοπιμότητα, δεν τα σκοτώνει ο διδακτισμός!
Ψηλοκάραβοι, της Γεωργίας Γαλανοπούλου: Παραμύθι με επιρροές από την παράδοση ή καθαρά έντεχνο; Για μικρούς ή και για όλους; Διδακτικό, κοινωνικό, διαχρονικό, σύγχρονο; Είναι όλα χάρη στη διακειμενικότητα που το χαρακτηρίζει! Μέρη του ακουμπούν στα παραμύθια και άλλα θέτουν θέματα που απασχολούν σήμερα, όπως η τρίτη ηλικία. Η Γαλανοπούλου είναι ιδιαίτερη συγγραφέας που προσεγγίζει το θέμα της ποικιλοτρόπως και δίνει εξαιρετική έμφαση στη γλώσσα! Η Κατερίνα Χαδουλού δεν έκανε μια τυπική εικονογράφηση παιδικού βιβλίου, αλλά πίνακες που συνδέουν τα εντός και τα εκτός του κειμένου, έργα με μολύβι και αναφορές στον Γκόγια, πολλές φορές σκοτεινά όπως η ιστορία.
Χαριστική βιβλιοθήκη, των Αντώνη Παπαθεοδούλου – Δικαίου Χατζηπλή: Μόλις το διάβασα σκέφτηκα: Να ένα βιβλίο που θα βγει έξω από τα στενά μας σύνορα! Γιατί αντιμετωπίζει τα βιβλία, τη βιβλιοθήκη και τους αναγνώστες χωρίς ηθικολογίες και φλυαρίες και συνοψίζει όλα όσα ευχόμαστε να μας συμβούν όταν ερχόμαστε κοντά στα βιβλία. Παιδιά και μεγάλοι ανακαλύπτουμε κόσμους χάρη στα βιβλία. Η βιβλιοθήκη ως θεσμός και ως φιλικός χώρος είναι ένας κόσμος από μόνη της που μοιράζει σε όλους τον πλούτο της.
Δεν το έκανα εγώ (ή μήπως το έκανα;), του Πάνου Χριστοδούλου: μία σύντομη ιστορία, λίγο τρελούτσικη κοντά στα παιδιά και στην καθημερινότητά τους, σαν κι αυτές που συνηθίζουν να λένε στα παιδιά οι μεγάλοι όταν νιώθουν ανάλαφροι και απελευθερωμένοι από τα γονικά και τα άλλα ενήλικα καθήκοντα. Τα σύνεργα λοιπόν του σχολείου αποκτούν φωνή και μπλέκουν σε πολλές και διάφορες καταστάσεις διακωμωδώντας γνωστές παιδικές και ενήλικες αντιλήψεις. Ο Χριστοδούλου έχει πηγαίο χιούμορ που απελευθερώνει σε κάθε γραμμή!
Άβιβλος συγγραφέας Φραντζ Κλάφτα, της Κατερίνας Κρις: Ο οξύμωρος τίτλος περιγράφει με καυστική και πικρόχολη σπιρτάδα τα σαράντα κύματα από τα οποία περνάει η συγγραφή και η παθολογία της, τα πραγματικά ζητήματα δηλαδή που απασχολούν καθέναν που γράφει: η έπαρση και η αναβλητικότητα, το σχέδιο και οι επιρροές, η αγωνία για τη λέξη, η αρχή και το τέλος, ο τίτλος… Στον Φραντζ Κλάφτα η Κατερίνα Κρις καταγράφει τις δαιδαλώδεις διαδρομές του συγγραφικού μυαλού, άλλοτε ως εικόνες και άλλοτε ως κείμενο, παρασύροντας τους αναγνώστες σ’ ένα παιχνίδι που δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα!
Η σούπα
Η σούπα ξεχειλίζει από τα ράφια. Περιλαμβάνει βιβλία που αναπτύσσουν μια ιδέα πάντα πασίγνωστη, ή κατά τι πιο ενδιαφέρουσα, και η οποία στη συνέχεια καταστρέφεται εξαιτίας της επανάληψης όλων των πιθανών κλισέ. Αποτέλεσμα η άμβλυνση των αναγνωστικών κριτηρίων προς τα κάτω και ο εθισμός σε εύκολες και ανούσιες αναγνώσεις. Επιεικώς, τοποθετούνται στις παρυφές της πολυπληθούς κατηγορίας ‘καλούτσικα’!
Ο πολύπαθος διδακτισμός
Συνήθως τα βιβλία προτείνουν αξίες. Τις βλέπουμε να εμφανίζονται σε υπερθετικό βαθμό στα εικονογραφημένα κυρίως βιβλία για μικρά παιδιά. Η εμμονική επανάληψή τους δεν οδηγεί υποχρεωτικά σε θετικές στάσεις. Αξίες- κονσέρβα όπως η φιλία, το μοίρασμα, η βοήθεια, η συνεργασία, η αποδοχή καταλήγουν να γίνουν συνθήματα κενά περιεχομένου (βλ. ενδεικτικά σε βιβλία γνωστών συγγραφέων Διαγωνισμός φιλίας (Ράνια Μπουμπουρή), Έτοιμος (Γιάννης Διακομανώλης), Η Νεφέλη θέλει πάντα να κερδίζει (Ελένη Δασκαλάκη), ή πρωτοεμφανιζόμενων Μην το δένεις κόμπο (Λήδα-Αλεξάνδρα Λιάρου), Ίδιοι μα και διαφορετικοί (Σπύρος Σιδέρης), Σ’ ευχαριστώ γιαγιά! (Σούλα Τσιάτσιου).
Θα έλεγα ότι είναι πιο σημαντικό να προβάλλονται η αυτενέργεια, η εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μας, η φαντασία, η δημιουργική σκέψη, δηλαδή χαρακτηριστικά που διαπλάθουν προσωπικότητες δυναμικές και ανεξάρτητες. (Βλ. ήρωες όπως ο Ντετέκτιβ Κλουζ, οι Όσκαρ και Ρίκο, ο Μικρός δράκος Καρύδας, η πανέξυπνη Άννα Πένσα των Pip Jones-Sara Ogilvi, τα παιδιά των Μπέντζι Ντέιβις, Όλιβερ Τζέφφερς κ.ά.). Επιπλέον, οι παιδικοί χαρακτήρες αυτών των συγγραφέων δεν είναι παντοδύναμοι και δεν διορθώνουν τα όλα κακά του κόσμου.
Ας τους διαβάσουμε πολύ προσεχτικά ώστε να σταματήσουμε να παραμυθιάζουμε τα παιδιά!
Ο διδακτισμός έχει κακές και καλές παραφυάδες! Ας μη γελιόμαστε, κάθε βιβλίο είναι διδακτικό σε οποιαδήποτε ηλικία και αν απευθύνεται. Περνάει στους αναγνώστες απόψεις, πληροφορίες και ιδέες. Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι να εξαφανίσουμε καθετί διδακτικό, αλλά να βρούμε τον καλύτερο τρόπο για το κάνουμε.
Τα στερεότυπα
Στα σύγχρονα παιδικά βιβλία ανατρέπονται παλιές ιδέες και εμφανίζονται νέες προσεγγίσεις, όπως οι ηλικιωμένοι που απόκτησαν και άλλους ρόλους εκτός από τον παραδοσιακό τους, ο θάνατος που παλιά ήταν θέμα ταμπού, η κακοποίηση, κ.ά.
Παρόλα αυτά, εντοπίζουμε σε πολλά βιβλία να ξεφεύγουν και να μακροημερεύουν στερεότυπα που έχουν μια εθιστικά επιβεβαιωτική λειτουργία. Ενδεικτικά ιδιόρρυθμοι επιστήμονες, κουτσομπόλες γυναίκες, καλλιτέχνες με μπερέ και φουλάρι λες και βρισκόμαστε στο Παρίσι της Μπελ Επόκ, διοπτροφόροι μουσάτοι αρχαιολόγοι καθώς και πάρα πολλά ελληνόπουλα 6-10 ετών παθιασμένα με την αρχαιολογία που μετατρέπονται σε James Bond εκδοτικών σειρών -οι υπόλοιποι ήρωες, εκτός από τους επίδοξους ντετέκτιβ, είναι οπωσδήποτε ένα μικρότερο παιδί που ενοχλεί, ένα διαβαστερό ούφο, ένα ‘παράξενο’ που λύνει γρίφους και απαραίτητος συνοδός το σκυλί της οικογένειας.
Τα παραπάνω στερεότυπα/κλισέ παγιδεύουν συγγραφείς και αναγνώστες και δεν είναι ασήμαντες λεπτομέρειες που χάνονται μέσα στον όγκο του βιβλίου!
Τα παραδείγματα που αναφέραμε είναι σχετικά ανώδυνα μπροστά στις τραγικές στερεοτυπικές καρικατούρες του φύλου που αναπαράγονται μέσω ενός φτηνού κακόγουστου χιούμορ ακατάλληλου για κάθε αναγνωστικό κοινό όπως εμφανίζονται στο παιδικό μυθιστόρημα Ο μασκοφόρος εκδικητής, του Σπύρου Γιαννακόπουλου, ένα αστυνομικίζον μυθιστόρημα παρεξηγήσεων για το πώς ο μικρός Άγης απέτρεψε την κλοπή του μεγάλου διαμαντιού που εκτίθετο στο Μουσείο Τέχνης.
Έχουμε και λέμε:
Η γυναίκα (η μητέρα) στον οίκο της μαγειρεύει, νουθετεί , οργανώνει, η τέχνη και ο πολιτισμός είναι επίσης δική της γυναικεία υπόθεση :
Στο ψυγείο έχω γεμιστά, έχω κρεατάκι κοκκινιστό, μοσχάρι, έχω φασολάκια, έχω φτιάξει και μια σπανακόπιτα… Προσπαθήστε να μην παραγγέλνετε απ’ έξω συνέχεια …
…Μην παίζετε όλη την ώρα βιντεοπαιχνίδια. Παίξτε δε λέω, αλλά όχι όλη την ώρα. Χαζεύουν… (σ. 30)
Προσπαθήστε να κάνετε κάτι δημιουργικό. Πηγαίνετε σε κάποιο μουσείο. Είναι ωραία στα μουσεία. Έχει δραστηριότητες και προγράμματα… Όχι γήπεδο… (σ. 31)
Τα αντικείμενα του πόθου ή Πώς να καταφέρετε τις γυναίκες
Θείος Χάρης: Άγη, σήμερα θα γίνεις μάρτυρας της δύναμης των λουλουδιών. Τα λουλούδια είναι ένα από τα δυνατότερα όπλα που έχουμε για να χειριστούμε τις γυναίκες… με ένα ωραίο μπουκέτο λουλούδια, η Κατερίνα θα γίνει και πάλι γατούλα… (σ. 45)
…Τα λουλούδια ανοίγουν πόρτες. Μαλακώνουν τις γυναίκες. Να το έχεις αυτό κατά νου, Άγη. Αν έχεις ντράβαλα, αν σου γκρινιάζουν ή είσαι σε δύσκολη θέση και θέλεις να κάνεις την ανατροπή… και να τη βγάλεις καθαρή… είναι πολύ δυνατό όπλο τα λουλούδια… Τις ηρεμεί. Από τίγρεις γίνονται γατούλες… (σ. 97).
Έτσι και η Κατερίνα που στράβωσε αλλά τελικά έγινε και πάλι γατούλα όταν λύθηκε η παρεξήγηση…
Η νεαρή μουσειοπαιδαγωγός: …Το βράδυ είχε ραντεβού με τον Γιάννη κι αυτό την άγχωνε. Πρώτο ραντεβού είχε κανονίσει και κομμωτήριο. Ένα χτένισμα. Ένα χτένισμα για να είναι ωραία. Ο Γιάννης ήταν ωραίος. Μακάρι να πήγαινε καλά το ραντεβού… (σ. 75).
Κρίμα, δε μάθαμε πώς πήγε το ραντεβού…
Αδίστακτες ξανθιές, δεκάποντα τακούνια και άλλα γυναικεία
Ένα πόδι ξεπρόβαλε. Και ήταν πόδι γυναικείο. Φορούσε καλσόν και γόβα με δεκάποντο τακούνι. Και ήταν εξαιρετικά καλλίγραμμο…. Βγήκε και η ιδιοκτήτρια των ποδιών… τζιν σορτς, εφαρμοστό τιραντάκι, γυμνασμένο κορμί. Πρόσωπο όμορφο, με κόκκινο κραγιόν, σκουλαρίκια κρίκοι και ξανθό μακρύ μαλλί πιασμένο κότσο… (σ. 105)
Η διάσημη ηθοποιός: Ήπιε με χάρη μια γουλιά από το λευκό κρασί της και ακούμπησε το κολονάτο ποτήρι στο μαρμάρινο τραπεζάκι. Με ύφος αποφασιστικό είπε: «Θέλω να φορέσω την τιάρα της Μαρίας Μπάλλας». Και με μια αέρινη κίνηση χάιδεψε τα πλούσια μαλλιά της και σούφρωσε τα χείλη της όπως όταν έβγαζε σέλφι και την ανέβαζε στο ίντερνετ. Στο ποτήρι είχε μείνει κόκκινο σημάδι από το κραγιόν της… «Ναι, έκανε ονειροπόλα η ηθοποιός, Θέλω να λάμψω… Ήρθε η ώρα μου να λάμψω»… Αυτή η τιάρα θα με κάνει να ξεχωρίσω από όλες τις άλλες καρακάξες!… Έλα τώρα, ζούζουνε, τόσες γνωριμίες έχεις! Δε θες να είμαι ευτυχισμένη;» (Το αγόρι που πετάειτου ίδιου, σ. 13).
Υποθέτω ότι τα παιδιά, από 8+ όπως προτείνεται από τον εκδότη, δεν βλέπουν τα πρωινάδικα ούτε τα ανάλογα μεσημεριανά και μάλλον δεν διαβάζουν ροζ περιοδικά του κομμωτηρίου. Πώς λοιπόν να καταλάβουν αυτά τα εντελώς ανόητα κοινωνικά σχόλια; Γιατί να τα ενδιαφέρουν αυτές οι συγκεκριμένες εικόνες της εποχής μας και γιατί κατ’ επέκταση να τους τις πασάρουμε;
Οπωσδήποτε υπάρχουν, αλλά δεν χτίζεις παιδικό βιβλίο πάνω τους!
Ανάμεσα στα επηρμένα μάτσο αρσενικά και τα χαζοχαρούμενα θηλυκά του μικροαστισμού ή του life style που προσπαθεί ο συγγραφέας να διακωμωδήσει, υπάρχουν πολλοί ανθρώπινοι τύποι ικανοί να γίνουν λογοτεχνικοί ήρωες και πολλοί επίσης τρόποι να μιλήσουμε για τις σχέσεις των δύο φύλων. Δεν είναι θέμα συντηρητισμού! Είναι θέμα κουλτούρας και λογοτεχνικού γούστου! Εδώ διαβάζουμε μηδέν κουλτούρα, μηδέν λογοτεχνικό γούστο και κατά συνέπεια μηδέν λογοτεχνική γραφή!
Τέλος και μεταξύ άλλων…
Η εικόνα της αστυνομίας στο Μασκοφόρο εκδικητή είναι προκλητικά γελοία! Ο αστυνόμος Σαϊνης του ομώνυμου καρτούν ήταν αστείος με τις γκάφες του. Οι δικοί του αστυνομικοί, Μανίκας και Καραμπανίκας, είναι θλιβεροί! Υπάρχουν τρόποι και τρόποι να μιλήσεις για την ανικανότητα, το δημοσιοϋπαλληλίκι, τη βλακεία, τη διαφθορά. Ο συγγραφέας θέλει προφανώς να αποδομήσει την εικόνα της αστυνομίας (σ. 13 κ.ε., κεφ. Περμανάντ, σ. 82 κ.ε.). Η αστυνομία ως μικρογραφία της κοινωνίας προσφέρεται για κουβέντα. Οι ενήλικοι έχουμε πολλά να σχολιάσουμε και πολλές ευτράπελες ιστορίες να διηγηθούμε. Τα παιδιά, τι εμπειρίες έχουν από τα ‘όργανα’; Σε κάθε περίπτωση, και επειδή είμαι βέβαιη ότι τα τραγελαφικά της αστυνομίας δεν ενδιαφέρουν τα παιδιά, θα πρότεινα στον συγγραφέα να διαβάσει πώς παρουσιάζεται η αστυνομία στα βιβλία των Πολυχρόνη Κουτσάκη και Λίνας Λυχναρά (εκδ. Πατάκη).
Θα πρότεινα επίσης, προτού επιχειρήσει καθένας από εμάς την αποδόμηση, να σκέφτεται ολίγον παιδαγωγικά για το τι θα γράψει και πώς.
Ο Γιαννακόπουλος έχει απασχολήσει θετικά τον ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ με δύο από τα βιβλία του: το anti-princess μυθιστόρημα Νάνσι, (Βραχεία λίστα των Βραβείων του Αναγνώστη, 2018) και το μυθιστόρημα φαντασίας Ο Τρύφωνας από τη Δρακολανδία. Δεν του λείπουν οι καλές ιδέες. Τις σκοτώνει όμως!
Στο διάστημα 2015-2019, έγραψε εφτά (7) μυθιστορήματα.
Πόσο χρόνο αφιέρωσε για να σκεφτεί σοβαρά αυτά που γράφει;
INFO :
Γεωργία Γαλανοπούλου, Ψηλοκάραβοι,Εικ. Κατερίνα Χαδουλού,Eκδ. Πατάκη, 2018
Σπύρος Γιαννακόπουλος, Ο μασκοφόρος εκδικητής,Το αγόρι που πετάει,Εικ. Πέτρος Χριστούλιας,Εκδ. Πατάκη, 2019
Κατερίνα Κρις, Φραντζ Κλάφτα, Εκδ. Πατάκη, 2019
Αντώνης Παπαθεοδούλου-Δικαίος Χατζηπλής,Χαριστική βιβλιοθήκη,Εικ. Μυρτώ Δεληβοριά,Εκδ. Πατάκη, 2019
Πάνος Χριστοδούλου,Δεν το έκανα εγώ (ή μήπως το έκανα;),Εικ. Μυρτώ Δεληβοριά,Εκδ. Μεταίχμιο, 2019