James Marriott (από τους Saturday Times, απόδοση Αλεξάνδρα Σαμοθράκη)
Η φετινή επιλογή Booker αντιπροσωπεύειόλα όσα είναι λάθος με την ‘ποιοτική’ λογοτεχνία. Το μυθιστόρημα της Anna Burns ‘Milkman’ (Ο ‘Γαλατάς’) που κέρδισε το βραβείο Man Booker φέτος αποτελεί ένα δύσκολο ανάγνωσμα. Ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής, Kwame Anthony Appiah σχολιάσε πως : ’Συνήθως διαβάζω άρθρα από το ακαδημαικό περιοδικό ‘Journal of Philosophy’, άρα για τα στάνταρντ μου το Milkman δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολο.’ Δυστυχώς, τα περισσότερα πράγματα σε τούτο τον κόσμο είναι πιο διασκεδαστικά από την ακαδημαΐκή μελέτη της φιλοσοφίας, οπότε το σχολιό του μόνο κολακευτικό δε μπορεί να θεωρηθεί.
Το βιβλίο της Burns παρακολουθεί μια 18χρονη κοπέλα που μεγαλώνει στο Belfast (αν και η πόλη δεν κατονομάζεται ποτέ) κατά τη διάρκεια του εμφύλιου διχασμού και παρενοχλείται από έναν παραστρατιωτικό ηγέτη. Η επίμονη της αποπλάνησης του τρομοκρατεί το κορίτσι σε βαθμό που φοβάται να βγει από το σπίτι της και δημιουργεί εντάσεις στη σχέση της με το φίλο της. Το βιβλίο έχει οπαδούς (μερικούς παθιασμένους) καθώς και τις αρετές του. Η Burns καταφέρνει να χτίσει μια κλειστοφοβικά τρομακτική ατμόσφαιρα και να δημιουργήσει χαρακτήρες με ωραίες πινελιές.
Αλλά το Milkman παραμένει ένα δύσκολο βιβλίο- κυρίως εξαιτίας της προμελετημένα αραφινάριστης πρόζας του με επαναλήψεις, περιττές περιφράσεις και παραγράφους που εκτείνονται σε σελίδες επί σελίδων (συν το γεγονός ότι κανένας χαρακτήρας δε διαθέτει ονοματεπώνυμο). Ας δοκιμάσουμε αυτό το απόσπασμα όπου η μητέρα της πρωταγωνίστριας προβλήματίζεται για το μέγεθος του πισινού της:
‘Επρόκειτο για μια ευαίσθητη, επίπονη, μικροσκοπική απεικονιση της άποψης της μαμάς για την ανάπτυξη του πισινού της, χωρίς τίποτε θρασύ ή χοντροκομμένο ή υπεραπλουστεμένο ή λαϊκό σε αυτή την περιγραφή. Επομένως η απάντηση μου θα έπρεπε να είναι συγκρίσιμη με τις δικές της λέξεις- θα έπρεπε να διαθέτει τον ίδιο τόνο και βάρος προκειμένου να αναγνωρίσει και να σεβαστεί το κύρος της ηλικίας της , ακόμη και την πρωτοτυπία της στο να προσδιορίζει το βάθος της κατάσταστης του πισινού της σε σχέση με την καρέκλα στην οποία αναφερόταν.’
Το μυθιστόρημα αυτό έχει χαρακτηριστεί ‘πειραματικό’ αν και οι μηχανισμοί του συνειρμού της Burns δεν απέχουν και πολύ από την εκατόχρονη παράδοση του λογοτεχνικού μοντερνισμού και περισσότερο χρησιμεύουν για να σηματοδοτήσουν το βιβλίο ως ‘λογιοτεχνία’ή ‘ποιοτική λογοτεχνία’( ‘literary fiction’). Στις μέρες μας όμως η ‘λόγιοτεχνία’ δε σημαίνει απαραίτητα ‘καλή λογοτεχνία’- σημαίνει απλά λογοτεχνία που ακολουθεί μερικές στυλιστικές συμβάσεις σχεδιασμένες να διαβεβαιώνουν διανοουμενίστικα φιλόδοξους αναγνώστες της μεσαίας τάξης ότι γίνονται κοινωνοί σε μα αποδεκτή κοινωνικά ιεροτελεστία.Είναι γρηγορότερο από το να σκέφτονται αν όντως ένα βιβλίο είναι καλό ή κακό.
Πραγματικά κρίμα. Από την άφιξη του μαζικού αλφαβητισμού τον 19ο αιώνα, το μυθιστόρημα αποτελεί την επικρατούσα δημοκρατική καλλιτεχνική φόρμα. Ακόμη και αν δε μπορείς να παρευρεθείς για να ακούσεις μια συμφωνική ορχήστρα ή να αγοράσεις ένα πίνακα του Picasso, μπορείς πάντα να διαβάσεις ένα ωραίο βιβλίο. Επιλέγοντας το Milkman για το βραβείο Man Booker, η κριτική επιτροπή επιβεβαίωσε την πρόσφατη τάση να αντιμετωπίζονται τα μυθιστορήματα ως σύμβολα status αντί για μια ευδαιμονική διασκέδαση που σου αλλάζει τη ζωή.
‘
