της Έλενας Χουζούρη.
Για τον Γκαίτε η τέχνη δεν ήταν παρά το ταξίδι προς τον «άλλον» και όχι η αποκλειστική συγκέντρωση στον εαυτό. Η σχετική αναφορά ανήκει στον Έντουαρντ Σαίντ [1935-2003] καθώς συζητούσε με τον Ντάνιελ Μπάρενμπόιμ για την περίφημη εμπειρία της Βαιμάρης, την σύμπραξη δηλαδή, το 1999, Αράβων και Ισραηλινών, καθώς και κάποιων Γερμανών, σε μια κοινή Ορχήστρα, σε μια σειρά συναυλιών, στον πολιτισμικό ομφαλό της Ευρώπης, όπως είναι η, με πολλαπλούς συμβολισμούς, παλαιότατη αυτή γερμανική πόλη, τόπος κατοικίας κορυφαίων του ευρωπαικού πνεύματος, με προεξάρχοντα τον Γκαίτε. Αυτή ακριβώς η αναφορά αλλά και άλλες παρεμφερείς που μπορεί ο πολλαπλώς ανήσυχος αναγνώστης να ανακαλύψει στο βιβλίο Daniel Barenboim- Edward W. Said Παραλληλίες και παραδοξότητες-Συνομιλίες για τη μουσική τη λογοτεχνία και την πολιτική [εκδ. Νεφέλη], ερχόταν και επανερχόταν στο νου μου, καθώς παρακολουθούσα τη συναυλία της μικτής Ορχήστρας , συνεργασία της δικής μας ΚΟΑ και της Φιλαρμονικής Ορχήστρας Εκπατρισμένων Σύρων Μουσικών, υπό τη διεύθυνση του Ρωσσοεβραίου Daniel Raiskin, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το Σάββατο 8 Aπριλίου, στο πλαίσιο των εγκαινίων των Documenta 14. Μια καθηλωτική και υποβλητική συναυλία, γεμάτη βαθύ αίσθημα, το οποίο αναδεικνυόταν από το έργο του Πολωνού συνθέτη Henry Gorecki «Η Συμφωνία των Θρήνων». Γραμμένο, το 1976, για Ορχήστρα και σοπράνο, το έργο του Gorecki έχει άμεσες αναφορές στον πόλεμο, την απώλεια, τον βίαιο αποχωρισμό παιδιού από τον γονιό του. Η έμπνευση του Πολωνού συνθέτη εκκινεί από παλαιούς θρήνους, από προσευχές και δημοτικά τραγούδια που σηματοδοτούν και συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους. Η πρώτη πράξη είναι εμπνευσμένη από έναν θρήνο του 15ου αιώνα μιας μάνας για τον χαμένο της γιο, που βρέθηκε στο Μοναστήρι του Τίμιου Σταυρού, στην Πολωνία. Το λιμπρέτο της δεύτερης πράξης είναι εμπνευσμένο από την προσευχή Μην κλαις Μητέρα, Αγνή Κυρά του Παραδείσου, παντοτινό μου στήριγμα που είχε γράψει στο τοίχο του κελιού της, όπου ήταν φυλακισμένη από τη Γκεστάμπο το 1944, η Helena Wanda Blazusiakowna , στο Ζακοπάνε της Πολωνίας. Πηγή έμπνευσης της τρίτης πράξης είναι ένα δημοτικό μοιρολόι της Σικελίας, στο οποίο μια μάνα αναζητά θρηνώντας το νεκρό της γιο, σκοτωμένο στη σικελική εξέγερση [1919-1921]. Η συναυλία της μικτής Ορχήστρας Ελλήνων και Σύρων άνοιξε με τον βαθύ, βαρύ, υποβλητικό ήχο των βιολοντσέλων για να ακολουθήσουν, σ’ έναν τόνο ψηλότερο , οι βιόλες, για να πάρουν σειρά τα βιολιά, γλυκαίνοντας τους ήχους, να ενωθούν μετά όλα τα όργανα, σ’ ένα θρηνητικό, επαναλαμβανόμενο μοτίβο, βαθύτατα αισθαντικό, σχεδόν καθηλωτικό, έως ότου να αποσυρθούν πρώτα τα βιολιά, να ακολουθήσουν οι βιόλες και να σβήσει ο θρήνος μέσα στον βαρύ, τελεσίδικο ήχο των βιολοντσέλων. Το δεύτερο μέρος, lento e largo-tranquilissimo, κατακλύστηκε από την αισθαντικότητα και εσωτερικότητα της φωνής της Σύριας σοπράνο Racha Rizk. Δεν γνωρίζαμε τι ακριβώς έλεγε το λιμπρέτο, γνωρίζαμε όμως σε τι σκοτεινές περιόδους της ανθρωπότητας μας μετέφερε και χάρη στην εκφραστικότητα, πλαστικότητα και πιθανότατα βίωμα, φωνή της Rizk, αισθανόμαστε κι εμείς εκείνα τα υψηλά συναισθήματα τα οποία μόνον η Τέχνη μπορεί να δημιουργεί, και τα οποία είναι ικανά να οδηγήσουν στην Κάθαρση. Κάτι το οποίο ολοκληρώθηκε με το τρίτο μέρος του έργου, lento-Canatabile Semplice, όταν όλα τα όργανα μαζί συνομιλούσαν με τη φωνή της σοπράνο, κυρίως όμως τα πιο ανάλαφρα βιολιά, η διακριτική άρπα, τα παρεμβατικά σαξόφωνα. Το αυθόρμητο, εντονότατο χειροκρότημα, που έφερε τον μαέστρο, και την σοπράνο πολλές φορές στη σκηνή, απολύτως φυσικό. Για warm friendship μίλησε εμφανώς συγκινημένος ο Daniel Raiskin και υπέδειξε στους όρθιους μουσικούς να ξανακαθίσουν. Αυτή τη φορά- τι άλλο- μια σύνθεση από την πάλαι ποτέ πολύ-θρησκευτική και πολύγλωσση Συρία, μια σύνθεση-συνδυασμός Ανατολής και Δύσης, όπως ήταν κάποτε και η αγνώριστη σήμερα Δαμασκός. Μια μουσική αναπαράσταση αυτού που ο Γκαίτε είχε χαρακτηρίσει, στα εμπνευσμένα από την Ανατολή ποιήματά του, Westostlicher Divan [To δυτικό-ανατολικό ντιβάνι]. Η συναυλία έκλεισε με τον κόσμο, Έλληνες και ξένους , να χειροκροτεί όρθιος και να φωνάζει μπράβο. Σπάνια βλέπει κανείς κάτι τέτοιο σε παρόμοιες συναυλίες. Φαντάζομαι ότι κάτι παρόμοιο θα είχε γίνει και στην Βαιμάρη το 1999, όταν η West-Eastern Divan Orchestra, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Ντάνιελ Μπάρενμποιμ, ακολουθώντας τα χνάρια του Γκαίτε, έδωσε συναυλία για τα 250 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου Γερμανού ποιητή.
Και θα ήταν ανεπίτρεπτη παράλειψη μου, να μην αναφερθώ σε ένα από τα μέλη εκείνης της θρυλικής αραβοισραηλινής Ορχήστρας, τον νεαρότατο τότε, βιολονίστα, Σύριο Ali Moraly, ο οποίος , μετά από τόσα χρόνια και τα όσα στο μεταξύ συνέβησαν στην πατρίδα του, βρέθηκε στις 8 Απριλίου, στη σκηνή του Μεγάρου Μουσικής, μόνος με το βιολί του, να παίζει τη φούγκα: Τετράστιχο για σόλο βιολί, πάνω στο ποίημα του Πάουλ Τσέλαν Η φούγκα του θανάτου. Μια αντιστικτική σύνθεση με εμφανώς αλληλεπίδραση πολλαπλών μοτίβων ή θεμάτων αλλά και με φανερούς συμβολισμούς. Ο ίδιος ο Σύριος μουσικός έδινε την εντύπωση, καθώς έπαιζε, ότι θα ενωθεί με το βιολί του, ότι το σώμα του δονείται και διαπερνάται από τους ήχους του βιολιού. Η σύνθεση είναι πρόσφατη και ανήκει στον Ali Moraly και στον καλλιτέχνη Ross Birrell. Το ποίημα του Τσέλαν που γράφτηκε το 1948 αποτελεί μια δική του κατάθεση- αντίδραση στο Ολοκαύτωμα. Ο Morally, βιολονίστας στην Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της Συρίας –υπάρχει άραγε ακόμα;- έφυγε από την χώρα του το 2012 για την Κωνσταντινούπολη, όπου συνεργάστηκε με την Συμφωνική Ορχήστρα της Πόλης και από το 2013 ζει στο Μανχάιμ. Όσο για την Συμφωνική Ορχήστρα Εκπατρισμένων Σύρων [Syrian Expat Philarmonic Orchestra/SEPO] είναι η πρώτη «εξόριστη» ορχήστρα για Σύριους μουσικούς που ζουν σε χώρες της Ευρωπαικής Ένωσης και τη Διασπορά. Ιδρύθηκε το 2015 από τον Raed Jazbeh στη Γερμανία, με στόχους, να φέρει σε επαφή τους Σύριους μουσικούς, πέρα από ιδεολογικές διαφορές, και να διασώσει την συριακή μουσική που, κάτω από τις σημερινές συνθήκες στη Συρία, αντιμετωπίζει πολιτισμικό αφανισμό. Η SEPO περιλαμβάνει όλα τα ορχηστρικά, δυτικά όργανά, εκτός από τα παραδοσιακά συριακά και αποτελείται από 70 μουσικούς. Κρίμα που ο Edward Said δεν ζει πια για να την ακούσει. Είμαι σίγουρη ότι αν άκουγε την δική τους σύνθεση, ένα τάγκο με άρωμα ανατολής, θα επέστρεφε στις θερμές νύχτες του Καίρου, τις δεκαετίες του 1940 και του 1950 όπου οι ορχήστρες έπαιζαν παρόμοιες συνθέσεις. Να σημειώσω, τέλος, ότι αυτή η επιτυχημένη συνάντηση- κονσέρτο -συναυλία βασίστηκε πάνω σε μια ιδέα των καλλιτεχνών της Documenta 14 Ross Birell –David Harding και ήταν μια συμπαραγωγή των: Documenta 14-Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών- Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
