του Σπύρου Κακουριώτη.
Το θλιβερό προνόμιο να φιλοξενεί το τελευταίο επιστημονικό δημοσίευμα του πρόσφατα χαμένου ιστορικού Βασίλη Κρεμμυδά έχει ο τελευταίος τόμος της ετήσιας έκδοσης της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού Μνήμων, που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Στο άρθρο του αυτό, ο μαχητικός, μέχρι την τελευταία στιγμή, ιστορικός μια τολμηρή επανερμηνεία της Ελληνικής Νομαρχίας, με την οποία είναι πιθανόν ότι θα διαφωνήσουν πολλοί.
Η χρονική καθυστέρηση –που τείνει να μεταβληθεί σε κανόνα, αποτυπώνοντας τις όλο και δυσχερέστερες συνθήκες έκδοσης των έντυπων επιστημονικών περιοδικών– με την οποία κυκλοφόρησε το νέο τεύχος (35/2016) του Μνήμονα είχε ως αποτέλεσμα σχεδόν να συμπέσει με τον θάνατο του Βασίλη Κρεμμυδά, χωρίς, βεβαίως, να είναι δυνατόν να μνημονευθεί στις σελίδες του η απώλεια.
Η ύλη που φιλοξενείται στον πολυσέλιδο τόμο, επιμελημένη από τον Χρήστο Λούκο, εκ των πρωτεργατών του ιστορικού περιοδικού, περιλαμβάνει δώδεκα μελέτες που εκτείνονται από την κοινωνική και οικονομική ιστορία έως την ιστορία των ιδεών, από την ελληνική έως την ευρωπαϊκή ιστορία, καλύπτοντας ένα χρονικό άνυσμα από τον 15ο αιώνα έως το 1974.
Έτσι, ερευνώντας τα αρχεία του Δήμου Αθηναίων και του υπουργείου Εσωτερικών, ο Γιάννης Παπακονδύλης μελετά την ονοματοθεσία οδών και πλατειών της πρωτεύουσας κατά την περίοδο 1945-1974, ενώ η Λήδα Παπαστεφανάκη, με βάση το μητρώο μελών του Τεχνικού Επιμελητηρίου, προσεγγίζει το φαινόμενο της διαμόρφωσης του επαγγέλματος του μηχανικού στην Ελλάδα κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Τις πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις του δημοτικιστικού κινήματος κατά την περίοδο 1911-1912 αναδεικνύει η Ευγενία Αδαμοπούλου, μελετώντας τις διώξεις των δημοτικιστών στο Ζωγράφειο Γυμνάσιο και τις Αστικές σχολές στην Κωνσταντινούπολη.
Στον 19ο αιώνα επικεντρώνονται οι μελέτες του Χρήστου Λούκου για τις προσπάθειες ενίσχυσης της Κυβερνητικής Τυπογραφίας, όπως καταγράφονται στην άγνωστη μέχρι σήμερα αλληλογραφία του Καποδίστρια με τον γαλλικό τυπογραφικό οίκο Firmin Didot· της Ελισσάβετ Τσακανίκα για τη σχέση ελληνικότητας και εξευρωπαϊσμού ως στοιχείων αναζήτησης εθνικής ταυτότητας κατά την οθωνική περίοδο· του Δημήτρη Μαλέση για την κυριαρχία του εθνικού λόγου στην επαρχιακή εφημερίδα Εύβοια του Γ. Φιλάρετου, τη δεκαετία του 1870· της Μαρίας Μαθιουδάκης για τον λόγιο της Μυτιλήνης Ιωάννη Ολύμπιο και τη διάδοση της ποίησης του Κάλβου· της Αναστασία Ντανίκα, που διερευνά την ελληνοφωνία των μουσουλμάνων της Λάρισας μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος, στηριζόμενη σε ένα συμβολαιογραφικό αρχείο της περιόδου 1882-1898.
Τέλος, η Αγλαΐα Κάσδαγλη διερευνά νοταριακά κείμενα και διαθήκες της βενετοκρατούμενης Κρήτης του 16ου αιώνα και ο Αντώνης Χατζηκυριάκου αναδεικνύει την τοπική διάσταση της οθωμανικής εξουσίας, μελετώντας τρεις ντόπιους μεσάζοντες στην Κύπρο, ενώ η Καλλιόπη Παυλή πραγματεύεται τη διαμόρφωση της έννοιας του πολίτη στην φλωρεντινή κοινωνία τον 12ο – 16ο αι. και η Χρύσα Μαρίνου, με αφορμή το έργο της μυθιστοριογράφου Ντόροθυ Μίλλερ Ρίτσαρντσον, αναλύει τη διαλεκτική μεταξύ μυθοπλασίας και αρχείου.
Η πλούσια ύλη του τόμου συμπληρώνεται από δύο σημαντικές παρεμβάσεις, από τους ιστορικούς Έφη Αβδελά και Στρατή Μπουρνάζο, που θέτουν το ερώτημα: «Ιστορία καθ’ υπαγόρευσιν;» με αφορμή τους νόμους και τις διώξεις για το περιεχόμενο της ιστορικής αφήγησης (δίκη Ρίχτερ κ.λπ.), καθώς και εκτενείς βιβλιοκρισίες.
[ΜΝΗΜΩΝ, Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού, Ανακρέοντος 24-28, 162 31, Αθήνα, sofmat@eie.gr]
