Του Στρατή Χαβιαρά.
Ένα μικρό άρθρο στην ημερήσια εφημερίδα των φοιτητών, Harvard Crimson (13/11/2013) στο ηλεκτρονικό μου γραμματοκιβώτιο, τράβηξε πάνω απ’ όλα τα άλλα την προσοχή μου:
«ΔΩΡΕΑ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΩΝ ΔΟΛΑΡΙΩΝ ΤΟΥ ΓΚΟΡ ΒΙΝΤΑΛ, ΠΡΟΣΒΑΛΕΤΑΙ ΑΠΟ ΕΤΕΡΟΘΑΛΗ ΑΔΕΛΦΗ ΤΟΥ.
Γνώρισα τον Eugene Luther Gore Vidal τον Μάρτιο του 1960 στο θέατρο Μαρόκο της Νέας Υόρκης, όπου παιζόταν το έργο του, The Best Man, με τον Μέλβιν Ντάγκλας στον κύριο ρόλο, μετά την απόρριψη του Ρόναλντ Ρίγκαν, ο οποίος τον είχε επιδιώξει επίσης. Ψηλός, λεπτός, ωραίος (και αισθαντικός, πλην ολίγον τι στυφός και αλλαζών, θα πρόσθεται ο Καβάφης), ο τριανταπεντάρης τότε Βιντάλ διακρινόταν για τις χαμηλές του θερμοκρασίες, όπως άλλωστε και ο Βιντάλ στα ογδόντα έξι του. Αλλιώς το είπε για την εποχή της η Αναΐς Νιν, η οποία τον εξέτασε ιδιοχείρως: “Κάτι παγωμένο σε μια από τις απόψεις της προσωπικότητας του», έγραψε, κάτι που σίγουρα περνούσε και στην άποψη εκείνη που ο δημιουργός της Μάιρα Μπρέικινριτζ εξέφραζε γράφοντας. Ο ίδιος το περιέγραψε ακόμα καλύτερα: «Είμαι ακριβώς όπως φαίνομαι. Δεν υπάρχει ζεστό, αγαπησιάρικο άτομο μέσα μου. Αν πίσω απ’ το ψυχρό εξωτερικό μου σπάσεις τον πάγο θα βρεις παγωμένο νερό». Και όταν ρωτήθηκε τι έχει να πει για την αγάπη, απάντησε, “Δεν μου αρέσει η λέξη ‘αγάπη’. Μου θυμίζει πατριωτισμό… Είναι σαν τη σημαία, το τελευταίο καταφύγιο των αχρείων». Δεν έχανε ευκαιρία να μην επιδείξει καυστικό πνεύμα ή σαρκασμό για την πολιτική, τον έρωτα και τη γραφή, θέματα που τον στοίχειωναν με τον ένα τρόπο ή τον άλλο από τα παιδικά του χρόνια. Διάβαζε εφημερίδες και βιβλία για τον τυφλό παππού του, τον γερουσιαστή Τόμας Πράιορ Γκορ (1870-1949), υπήρξε μακρινός συγγενής της Τζάκι Κένεντι, την οποία θεωρούσε χαζή, και του αντιπροέδρου Άλ Γκορ, που αποκαλούσε «λαπά», ενώ ο ίδιος απέτυχε παταγωδώς ως υποψήφιος των Δημοκρατικών για το Κονγκρέσο και τη Γερουσία. Το θεατρικό του έργο, The Best Man, ένα δράμα βασισμένο στον προεκλογικό ανταγωνισμό δυο πολιτευτών για το χρίσμα υποψηφίου του κόμματος, έδωσε πάνω από 500 παραστάσεις στο Μπρόντγουεϊ, αποφέροντας του πλουσιοπάροχα δικαιώματα. Το έργο έγινε ταινία το 1964 και ξανανέβηκε στο θέατρο πέρσι, όταν πέθανε ο συγγραφέας του σε ηλικία 86 ετών και άφησε όλη του την περιουσία, γύρω στα 37 εκατομμύρια δολάρια, στο Χάρβαρντ.
Ο Βιντάλ ονειρευόταν να σπουδάσει στο Χάρβαρντ, αλλά όταν τέλειωσε το γυμνάσιο δεν συνέχισε σε κανένα πανεπιστήμιο. Έγραψε το πρώτο του μυθιστόρημα στα 21 του ενώ υπηρετούσε στον στρατό, και στην υπόλοιπη ζωή του έβγαλε άλλα 25, όπως τα : Ιουλιανός, Δυο αδελφές και Λίνκολν. Στο ενεργητικό του είχε άλλα 26 μονόγραφα και συλλογές δοκιμίων (Σεξ θάνατος και χρήμα, Παρακμή και πτώση της Αμερικανικής Αυτοκρατορίας, Διαρκής πόλεμος για διαρκή ειρήνη ή γιατί μας μισούν τόσο), 8 θεατρικά έργα και 14 σενάρια ή συνεργασίες για ταινίες του Χόλιγουντ, μεταξύ των οποίων, Καλιγούλας και Μπεν Χουρ. «Μη φαντάζεσαι ότι ανυπομονούσα να γράψω το Μπεν Χουρ.» Δήλωσε κάποτε, «απλώς παγιδεύτηκα. Οι ακροδεξιοί διέδιδαν ότι κατάγομαι από πάμπλουτη οικογένεια. Η αλήθεια είναι ότι δεν κληρονόμησα ούτε 50 σεντς. Δεν τα είχαν».
Τον ξαναείδα το 1962 αν θυμάμαι καλά, στα παρασκήνια του Εθνικού στο τέλος μιας παράστασης αρχαίας τραγωδίας με τον Μινωτή και την Παξινού. Ο Βιντάλ, ήδη γνωστός θεατρικός συγγραφέας, δεν συνοδευόταν από τον μόνιμο σύντροφο της ζωής του, Χάγουαρντ Όστεν, αλλά από τον νεαρό «οικιακό βοηθό» του, Ντέιβιντ, τον οποίο συνεχώς επέπληττε με τον πιο προσβλητικό τρόπο.
Βγαίνοντας από το θέατρο, ο Βιντάλ κι εγώ κοντραριστήκαμε για την Αμερικανική Αποστολή που αλώνιζε τότε στην Ελλάδα, και παρότι στα επόμενα λίγα χρόνια εκείνος θα μεταμορφωνόταν σε έναν από τους πιο σκληροπυρηνικούς προοδευτικούς διανοούμενους στις ΗΠΑ, η πρωθύστερη, «συντηρητική» ρητορική του απέναντι μου ήταν εξίσου δεινή. Ίσως για να αλλάξει θέμα, με ξάφνιασε με μια δική του ερώτηση: “So, how’s sex, Stratis?” «Ασκητεύω», απάντησα, αν και είχα ήδη αφήσει πίσω λίστες και λίστες με εξηγήσεις λέξεων από την Ασκητική, Salvatores Dei, για λογαριασμό του μεταφραστή Κίμωνα Φράιαρ, αλλά και τη σκιά του ίδιου του Καζαντζάκη από τις πρώτες μου συγγραφικές και μεταφραστικές προσπάθειες. Το σχόλιο του Βιντάλ για τον “ασκητισμό» μου ακούστηκε κατηγορηματικό: “Fuck off, or forget becoming a writer”. Δεν το πήρα στα σοβαρά, κι εκείνος μάλλον αστειευόταν, γιατί ύστερα από ένα διάστημα δήλωσε κάπου, το ίδιο κατηγορηματικά, «Το σεξ υπάρχει, αλλά τι να κάνεις με δαύτο; Το σεξ δεν φτιάχνει δρόμους, δεν γράφει μυθιστορήματα, και δε δίνει νόημα στη ζωή – μόνο στον εαυτό του».
Στην Αθήνα έτυχε τότε να συναντήσω και την Ελένη Σαμίου (Καζαντζάκη), την οποία παρακάλεσα, θυμάμαι, να μηνύσει στον μεγάλο ότι καιγόμουν να γράψω κι εγώ μυθιστόρημα, αλλά πρώτα ήθελα να μάθω καλά το αλφάβητο. Ήταν και η συγγραφέας Λιλή Ζωγράφου παρούσα και, πιο σιτεμένη εκείνη, κάθε τόσο με στραβοκοίταζε. Σε λίγο όμως ξαφνιαστήκαμε κι οι δυο, ακούγοντας την Ελένη να αναφέρεται σε μια συνομιλία με τον άντρα της, αποκαλύπτοντας έτσι ότι του μιλούσε στον πληθυντικό. Πράγμα βέβαια που η Λιλή έσπευσε να σχολιάσει πρώτο – πρώτο στο επόμενο βιβλίο της, Νίκος Καζαντζάκης, ένας τραγικός. Όταν το 1979 η Ελένη Σαμίου διάβασε στους Τάιμς της Νέας Υόρκης την κριτική για το πρώτο μου μυθιστόρημα, με επαίνεσε δεόντως που επιτέλους είχα μάθει το αλφάβητο, έστω σε μια ξένη γλώσσα .
Έτσι είναι τα memoires. Το ένα θραύσμα φέρνει το άλλο κι ανάμεσα τους ο χρόνος νερό τρεχούμενο με λίγα ψήγματα χρυσού, παλιωμένα πλην για πάντα ανοξείδωτα.
Πίσω στη Νέα Υόρκη, πρόσκληση για χριστουγεννιάτικο πάρτι στο εξοχικό του Βιντάλ, στις όχθες του ποταμού Χάντσον. Το σπίτι, ένα τριώροφο βικτοριανό αρχοντικό, θα κάλυπτε τις ανάγκες στέγασης μιας εκτεταμένης οικογένειας τριάντα ατόμων. Πλήθος προσωπικότητες, καλόγουστη γκλαμουριά, ευχάριστη ατμόσφαιρα, άφθονο αλκοόλ, και τέλος η μεγάλη έκπληξη της βραδιάς, όταν ο οικοδεσπότης ανακοίνωσε ότι πριν από μερικές ώρες είχε πάρει σκόνη μεσκαλίνης, που του είχε προμηθεύσει – ποιος; ο Άλντους Χάξλεϊ, μάλλον, παρά τις δικές του μικτές εμπειρίες με δαύτην (“Ηeaven and hell”) στη μαρτυρία του The Doors of Perception και στο μυθιστόρημα του Brave New World. Δε θυμάμαι αν η μεσκαλίνη σε τούτη τη μορφή ήταν φυσική, από τον κάκτο peyote, ή συνθετική από κάποιο χημικό εργαστήριο. Εκείνο που μου έμεινε αξέχαστο είναι ότι πήρε άλλες δυο ώρες για να δράσει, αλλά όταν έδρασε, έδρασε εντυπωσιακά. Ένας αλλοπαρμένος Βιντάλ άρχισε ξαφνικά να εστιάζει το βλέμμα του στο σφαιρικό, από χρώμιο πόμολο μιας πόρτας, και να περιγράφει
Ο κάκτος Peyote (Lophophore Williamsii) φύεται στο νότιο Τέχας και στο βόρειο Μεξικό.
τον ιριδισμό του με δέος, σαν να επρόκειτο για κάποιο απόκοσμο, απίστευτης ομορφιάς αντικείμενο. Αυτή ήταν η ευεργετική («heavenly») άποψη της παράκρουσης. Η άλλη, η κακεργετική (“hellish”), συνέβη χωρίς προοίμιο ναυτίας ή εμετού, σύνδρομο του peyote: οδυνηρές συσπάσεις στο στομάχι του Βιντάλ καθώς και μια λεπτομερής, εναγώνια από τον ίδιο περιγραφή χιλιάδων σκουληκιών που διαπερνούσαν, ροκανίζοντας τα σωθικά του. Και η επίδραση της μεσκαλίνης θα διαρκούσε 10 με 12 ώρες.
Mήνες αργότερα, ο Βιντάλ τα ξέρασε όλα στο Mike Wallace Interview, στην τηλεόραση: το περιστατικό της μεσκαλίνης και τη γνώμη ότι όλες οι ουσίες πρέπει να διακινούνται ελεύθερα, την «πανσεξουαλικότητα» του, τις «καυγαδίστηκες» διαφορές του με τον Μέιλερ και τον Καπότε, την πολιτική, την κουλτούρα… Ως τη μετάσταση του εν τόπω ακόμα πιο χλοερό, ο Βιντάλ έδωσε άπειρες συνεντεύξεις, πολλές από τις οποίες μπορούν να εντοπιστούν στα αρχεία του τύπου και της ραδιοτηλεόρασης, αλλά όσο κι αν τις γκουγκλάρισα, δε βρήκα ούτε μια αναφορά στη συγκεκριμένη συνέντευξη του με τον Μάικ Γουόλας.
Εκδοτικές επιτυχίες, Μπρόντγουεϊ και Χόλιγουντ εξασφάλισαν διεθνή φήμη και πλούτο στον Βιντάλ: σπίτια στη Νέα Υόρκη και το Λος Άντζελες, παραθαλάσσια βίλα στο Αμάλφι, συχνές πυκνές εμφανίσεις στο Χάρβαρντ, σε μερικές από τις οποίες παραβρέθηκα, όπως εκείνες στη βιβλιοθήκη χειρογράφων και σπάνιων βιβλίων όπου κληροδότησε τα αρχεία του και στο τέλος της γραφής όλη του την περιουσία. Μπορεί να μη σπούδασε στο Χάρβαρντ, αλλά του άρεσε σαν ιδέα, τουλάχιστον σαν ιδέα ότι η μεταθανάτια φήμη του θα είναι σε καλά χέρια. Άλλοι χτίζανε μαυσωλεία. Και μπορεί η ετεροθαλής αδελφή του να μην πάρει δεκάρα από τα 37 εκατομμύρια, που όπως σχολιάζει το Harvard Crimson, είναι σταγόνα στον ωκεανό αν σκεφτεί κανείς ότι το ίδιο πανεπιστήμιο έχασε 8 δισεκατομμύρια δολάρια στο χρηματιστήριο μια αποφράδα νύχτα του 2008, κι ας τα ξαναμάζεψε απ’ τους επιτυχημένους αποφοίτους του στα επόμενα πέντε χρόνια. Στόχος του για το οικονομικό έτος 2013-14, άλλα 6.2 δις.
Στις 2 Αυγούστου 2012, στη σχετικά σύντομη επανεκτίμηση του με τίτλο «Υστερόγραφο: Γκορ Βιντάλ», ο μόνιμος συνεργάτης του Νιου Γιόρκερ, Χίλτον Αλς έγραψε μεταξύ άλλων, «Όπως σε πολλά φιλόδοξα γκέι αγόρια με αλκοολικές μητέρες – Έντγουαρντ Άλμπι, Στίβεν Σόντχαϊμ – ο νεανικός ρομαντισμός του Βιντάλ ξεκοιλιάστηκε από την διαπεραστική, τρομαγμένη ματιά του: αποκεί και πέρα δεν μπορούσε να εμπιστεύεται κανέναν. Η ζωή τον είχε διδάξει αλλιώς. Κι αυτό του κόστισε το κύρος ενός μεγάλου συγγραφέα. Του ήταν αδύνατο να νιώσει ή να αποδεχτεί συναισθήματα. Ο Άλμπι και ο Σόντχαϊμ υπήρξαν πράγματι μεγάλοι, αλλά δεν έγραφαν πρόζα. Οι χαρακτήρες τους υποδύονται το μίσος και το έντονο δράμα που έζησαν οι ίδιοι στα σπίτια τους».
Υ.Γ. Ο δημιουργός που γράφει με ψυχή, που δεν κρατάει όλη την ψυχή του δέσμια μέσα του, έχει λόγο να ελπίζει πως το έργο του θα αντέξει στη δοκιμασία του χρόνου – και χωρίς Χάρβαρντ.
\(φωτό: από τις ιστορικές τηλε-λογομαχίες του Βιντάλ με τον Γουίλιαμ Φ. Μπάκλεϊ τη δεκαετία του ’60)
ΡΗΤΑ ΤΟΥ ΒΙΝΤΑΛ
«Καμιά καλή πράξη δεν μένει ατιμώρητη».
«Ο μονοθεϊσμός είναι το μεγαλύτερο κακό που συνέβη στο ανθρώπινο είδος».
«Καμιά φορά σκέφτομαι ότι ο λόγος για τον οποίο οι συγγραφείς γράφουν, είναι γιατί δεν τα πάνε καλά με τον προφορικό λόγο».
«Το πρώιμο ταλέντο ωριμάζει αργά».
«Το ”γράψε αυτά που ξέρεις”, είναι μια καλή συμβουλή για όσους δε θα ‘πρεπε να γράφουν καθόλου. Γράψε αυτά που σκέφτεσαι, αυτά που φαντάζεσαι, αυτά που υποπτεύεσαι».
«Ο λόγος για τον οποίο τα πρώτα μου βιβλία ήταν τόσο μέτρια, εξηγείται με το ότι δεν είχα λεφτά ή χρόνο για να τα δουλέψω περισσότερο».
«Αν ένας συγγραφέας έχει αίσθηση του τι σημαίνει δημοσιογραφία, δεν θα ’μπαινε στο μυαλό των χαρακτήρων που περιγράφει. Ο Καπότε νόμιζε ότι είχε ανακαλύψει μια νέα μορφή τέχνης αλλά, όπως υπέδειξα, το μόνο πράγμα που ανακάλυψε ήταν το ψέμα».
«Με ρώτησαν αν η πρώτη μου ερωτική εμπειρία ήταν ομοφυλόφιλη ή ετερόφυλη. Απάντησα ότι ήμουν πολύ ντροπαλός για να ρωτήσω».
«Ο νάρκισσος είναι πάντα ωραιότερος από σένα».
«Το να επιτύχεις μόνο, δεν αρκεί. Πρέπει να αποτύχουν οι άλλοι».
«Όσο πιο πολλά λεφτά βγάζεις, τόσο λιγότερο ενδιαφέρον γίνεσαι».
«Νους νηστικός, καταβροχθίζει τον εαυτό του».
«Ο καθηγητής Φρανκ θυμήθηκε ένα σχόλιο που έκανα προ καιρού: ‘Μη χάσεις καμιά ευκαιρία για σεξ ή για εμφάνιση στην τηλεόραση’ – συμβουλή που δεν θα έδινα σήμερα, εποχή του AIDS και του τηλεοπτικού του αντίστοιχο, τις ειδήσεις της [ακροδεξιάς] Φοξ».
«Κάθε συγγραφέας γεννιέται με έναν θίασο ρεπερτορίου στο κεφάλι του».
«Γράψε κι εσύ κάτι, έστω ένα σημείωμα αυτοχειρίας».
