της Λίλας Κονομάρα.
Φέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Στα σπίτια πολλών από μας βρίσκονται καταχωνιασμένα ή και σε περίοπτη θέση παράσημα, φωτογραφίες, κιτρινισμένα γράμματα ή άλλα σχετικά οικογενειακά κειμήλια. Η Εuropeana, η ψηφιακή βιβλιοθήκη της Ευρώπης, συλλέγει και ψηφιοποιεί αντικείμενα και ιστορίες που σχετίζονται με το ιστορικό αυτό γεγονός. Η Ελλάδα συμμετέχει στο πρόγραμμα Εuropeana 1914-1918 διοργανώνοντας Ημέρες Συλλογής στην Εθνική Βιβλιοθήκη καθώς και στις βιβλιοθήκες Θεσσαλονίκης, Βέροιας, Χανίων και Σερρών. Η διευθύντριά της Europeana Jill Cousins μιλάει στον Αναγνώστη.
Στην ιστοσελίδα της Europeana διαβάζουμε: &Άγνωστες και επίσημες ιστορίες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Υπάρχει πάντα διαφορά ανάμεσα στο πώς αντιλαμβάνεται το μεμονωμένο άτομο μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο και στο πώς η περίοδος αυτή καταγράφεται στα επίσημα βιβλία της ιστορίας. Σκοπός της Europeana είναι να μειώσει το χάσμα αυτό με την καταγραφή των ιστοριών των προσώπων που βίωσαν τον Μεγάλο Πόλεμο;
Αναμφισβήτητα. Η Europeana 1914-1918 έχει να κάνει με τους ανθρώπους, την ιστορία, τον πολιτισμό, την κοινωνική ένταξη. Ωστόσο, συνδυάζει επίσης τις ιστορίες που έχουμε στα σπίτια και στις καρδιές μας με αυτές που τα θεσμικά όργανα μνήμης της Ευρώπης έχουν εξακριβώσει και διατηρήσει.
Η Europeana 1914-1918 παρουσιάζει μια μοναδική πανευρωπαϊκή προοπτική του Μεγάλου Πολέμου. Παράλληλα με τα επίσημα αρχεία, τις ιστορίες, τις φωτογραφίες και τα αναμνηστικά αντικείμενα από ιδρύματα όπως μουσεία και αρχειακές συλλογές, ζητούμε από τους πολίτες της Ευρώπης να μοιραστούν τις οικογενειακές ιστορίες και τις αναμνήσεις τους.
Δεν μπορούμε πλέον να μιλήσουμε με εκείνους που έζησαν τον πόλεμο, μια που μας χωρίζουν 100 χρόνια. Η επόμενη καλύτερη πηγή πληροφόρησης είναι τα ημερολόγια που οι άνθρωποι αυτοί άφησαν πίσω τους, τα γράμματα που οι στρατιώτες έγραψαν στις μητέρες τους, οι πολύτιμες φωτογραφίες των παιδιών τους που τις πήραν στο μέτωπο για να τους συντροφεύουν στις φοβερές τους εμπειρίες. Μέσω από τις Ημέρες Συλλογής που διοργανώνουμε, εγγόνια, άλλα μέλη της οικογένειας και φίλοι που κληρονόμησαν αυτά τα ενθύμια έχουν τη δυνατότητα να μοιραστούν κομμάτια της ιστορίας που σε αντίθετη περίπτωση θα μάζευαν απλώς σκόνη στις σοφίτες τους. Μέσω της ψηφιοποίησης, μπορούν να τα διατηρήσουν για τις επόμενες γενιές ως αρχεία μιας καθοριστικής εποχής στην ιστορία της Ευρώπης.
Πώς ανταποκρίνονται οι διαφορετικές χώρες και οι διαφορετικοί άνθρωποι σε αυτή την πρωτοβουλία; Μπορεί να έχουν περάσει 100 χρόνια, ωστόσο υπήρξαν νικητές και ηττημένοι.
Το καταπληκτικό με αυτή τη συλλογή ντοκουμέντων είναι ότι παρέχει μια πραγματικά πανευρωπαϊκή προοπτική όπου το προσωπικό στοιχείο κατέχει σημαντική θέση δίπλα στις εθνικές συνεισφορές. Η εικόνα αυτή έχει διαμορφωθεί μέσα από αντικείμενα που το κοινό επέλεξε να διατηρήσει και επιθυμεί να διατηρηθούν και στο μέλλον. Αυτά που συγκεντρώνονται δεν έχουν επιλεγεί ούτε φιλτραριστεί ούτως ώστε να ανταποκρίνονται σε μια προσχεδιασμένη ατζέντα και υπό την έννοια αυτή είναι πραγματική ακατέργαστη, «πρώτη» ύλη.
Εκτός από το να είναι πηγή ιστορικών πληροφοριών, το υλικό αυτό αφηγείται μια ιστορία που αφορά πολλές και διαφορετικές χώρες και από τις δύο πλευρές της σύγκρουσης. Δίνει τη δυνατότητα για έρευνα, για εκθέσεις, για εικονογράφηση. Πιθανά πεδία έρευνας θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν τον πατριωτισμό και την προπαγάνδα.
Η πανευρωπαϊκή προοπτική που παρουσιάζει η Europeana 1914-1918 είναι ίσως ένα πιο ουδέτερο μέτρο βάσει του οποίου μπορούν να επανεξεταστούν υπάρχουσες θεωρίες και υποθέσεις. Μπορεί επίσης να χρησιμεύσει για να διατυπωθούν νέες. Για παράδειγμα, η «συγκριτική» εμπειρία: άμαχοι και ένοπλες δυνάμεις, ή οι διαφορετικές προσεγγίσεις του πολέμου σε κάθε χώρα.
Στη Europeana 1914-1918 έχουμε πλέον μια συλλογή που καλύπτει τα περισσότερα κράτη, και η οποία δεν δημιουργήθηκε από λογοκριτές, από το στρατό ή από τις κυβερνήσεις.
Ο ευρωσκεπτικισμός βρίσκεται σε άνοδο. Πιστεύετε ότι η πρωτοβουλία αυτή μπορεί να λειτουργήσει συνεκτικά για τους Ευρωπαίους;
Είναι δύσκολο να απαντηθεί μια πολιτική ερώτηση μέσα από πρωτοβουλίες που αφορούν την πολιτιστική κληρονομιά. Εντούτοις, η γερμανίδα Ομοσπονδιακή Επίτροπος Πολιτισμού και Μέσων Ενημέρωσης Monika Grütters δήλωσε κατά την παρουσίαση της νέας ιστοσελίδας της Europeana 1914-1918 στο Βερολίνο, στις 29 Ιανουαρίου: «Ένα έργο όπως η Europeana 1914-1918 αγγίζει μια ευαίσθητη χορδή. Φωτίζει μια εποχή σκότους και καταστροφής, παρέχοντας πρόσβαση σε εκατοντάδες χιλιάδες έγγραφα και αντικείμενα από όλη την Ευρώπη – από μια ιδιωτική φωτογραφία μέχρι ένα ντοκιμαντέρ. […] Η Europeana είναι μια μεγάλη γεφυροποιός πρωτοβουλία. Προάγει με θαυμαστό τρόπο τις σχέσεις μεταξύ των πολιτιστικών ιδρυμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Είναι μια σημαντική συμβολή στην ευρωπαϊκή συνεργασία και την κατανόηση πέρα από σύνορα και αποσπασματικές θεωρήσεις της ιστορίας».
Ο διαδικτυακός τόπος της Europeana 1914-1918 υπήρξε μια συλλογική προσπάθεια από οργανώσεις και άτομα σε όλη την Ευρώπη. Περιλαμβάνει τρεις θεματικές από 20 χώρες της Ευρώπης – 400.000 ψηφιοποιημένα αντικείμενα από τις εθνικές βιβλιοθήκες ως μέρος των Συλλογών Europeana 1914-1918, 660 ώρες φιλμ και 90.000 εικόνες οικογενειακών εγγράφων και αναμνηστικών του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Ημέρες Συλλογής της Europeana 1914-1918 έχουν γίνει γνωστές σε όλη την Ευρώπη τα τελευταία τρία χρόνια. Τα ιδρύματα που συμμετέχουν στο πρόγραμμα καθώς και οι διάφοροι συνεργάτες έχουν δείξει απίστευτο ενθουσιασμό.
Η Europeana 1914-1918 έχει συλλέξει επίσης σχετικές πληροφορίες και από χώρες εκτός Ευρώπης, και ειδικά από την Αμερική, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, χρησιμοποιώντας τα APIs (διεπαφές προγραμματισμού εφαρμογών) που παρέχονται από οργανισμούς όπως η Digital Public Library of America (http://dp.la/) και το Australia’s Trove (http://trove.nla.gov.au)
Το υλικό που συγκεντρώνεται προσθέτει στις γνώσεις που έχουμε για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ή απλά φέρνει στην επιφάνεια τη νοσταλγία για την περίοδο αυτή;
Η Europeana προσφέρει μια νέα προσέγγιση στον πολιτισμό και την ιστορία. Ο συνδυασμός επίσημου και προσωπικού είναι ισχυρός και παρέχει μια νέα προοπτική. Τα ημερολόγια μας βοηθούν να κατανοήσουμε βαθύτερα τις εμπειρίες των στρατιωτών και των προσφύγων που έζησαν στον πόλεμο. Δίνουν τον προσωπικό τόνο με έναν τρόπο που ένα βιβλίο ιστορίας δεν θα μπορούσε ποτέ να το κάνει. Φυσικά, η πραγματολογική καταγραφή του πολέμου είναι ζωτικής σημασίας για να κατανοήσουμε τι συνέβη και πώς τα γεγονότα αυτά διαμόρφωσαν την Ευρώπη, αλλά οι προσωπικές εμπειρίες προσφέρουν μια βαθύτερη κατανόηση του τι σήμαινε όλο αυτό για τους απλούς ανθρώπους.
Το ίδιο ισχύει και για τις καρτ-ποστάλ, τις φωτογραφίες, τα κράνη και τα άλλα αναμνηστικά που οι άνθρωποι μοιράζονται μέσω της Europeana 1914-1918. Όταν διαβάζεις για τη φρίκη μιας μάχης, δεν έχεις την ίδια συναισθηματική εμπλοκή όπως όταν βλέπεις μια κατεστραμμένη Βίβλο που έσωσε τη ζωή κάποιου στρατιώτη. Διαβάζοντας για πατεράδες που χωρίστηκαν από τα παιδιά τους συγκινείσαι λιγότερο απ’ ό,τι όταν βλέπεις τα ζωάκια που σκάλισε ένας πατέρας για τα παιδιά του τις ατέλειωτες ώρες που περνούσε στα χαρακώματα ή από ένα σημείωμα που τους έστειλε για να τους πει πόσο τα είχε μέσα στην καρδιά του και πόσο του έλειπαν. Ιστορίες σαν αυτή ανοίγουν μια χαραμάδα για να καταλάβουμε τι ένιωθαν όσοι έζησαν αυτό τον πόλεμο.
Πιστεύετε ότι κάτι ανάλογο θα μπορούσε να λειτουργήσει για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ή είναι πολύ νωρίς για να το «αγγίξετε»;
Καταρχάς, η Europeana 1914-1918 δεν έχει ολοκληρωθεί: για πληροφορίες σχετικά με μελλοντικές Ημέρες Συλλογής και για να ανατρέξει κάποιος στα στοιχεία που έχουμε συλλέξει μέχρι στιγμής, συμπεριλαμβανομένων των ημερολογίων, υπάρχει η ιστοσελίδα μας (www.europeana1914-1918.eu). Μπορείτε επίσης να δείτε την εικονική μας έκθεση (http://exhibitions.europeana.eu/exhibits/show/europeana-1914-1918-en), όπου έχουμε συγκεντρώσει μερικές από τις καλύτερες ιστορίες. Επίσης, μπορείτε να κάνετε like στη σελίδα μας στο Facebook (www.facebook.com/Europeana19141918) ή να μας ακολουθήσετε μας στο Twitter (@ Europeana1914).
Η πρωτοφανής επιτυχία της Europeana 1914-1918 συνδυάζει τον εορτασμό της εκατονταετηρίδας, υλικό ελεύθερο από πνευματικά δικαιώματα και διαθέσιμο για επαναχρησιμοποίηση, καθώς και μια πανευρωπαϊκή εκπροσώπηση. Διεξάγουμε ένα παρόμοιο πρόγραμμα που ονομάζεται Europeana 1989 (http://www.europeana1989.eu/en/) με επίκεντρο την 25η επέτειο από την πτώση του Σιδηρού Παραπετάσματος. Περισσότερες ανάλογες πρωτοβουλίες σε συνδυασμό με κάποιο θεσμικό περιεχόμενο θα οδηγήσουν τη Europeana στο μέλλον, αλλά το θέμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν είναι στα σχέδιά μας προς το παρόν.
Ποιες είναι οι αγαπημένες σας στιγμές, αντικείμενα ή ιστορίες από το πρόγραμμα για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο;
Ο Ότο και ο Μπέρναρντ, η ιστορία μιας απίθανης φιλίας μεταξύ του αξιωματικού της RAF Bernard Darley και του Γερμανού αιχμαλώτου πολέμου Otto Arndt. Είναι η ιστορία δύο καθημερινών ανθρώπων που βρίσκονται σε αντίθετα στρατόπεδα και συναντιούνται με έναν ασυνήθιστο τρόπο και για το πώς οι οικογένειές τους συνδέονται δεκαετίες αργότερα. Είναι μια πολύ ανθρώπινη ιστορία που υπογραμμίζει το πανευρωπαϊκό μήνυμα του site. Μπορείτε να διαβάσετε γι’ αυτό στη Europeana 1914-1918.
Μια ψηφιακή βιβλιοθήκη, όπως η Europeana, δίνει πρόσβαση στην ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά σε εκατομμύρια ανθρώπους. Έχετε επαρκή χρηματοδότηση για να συνεχίσετε;
Το Ίδρυμα Europeana λαμβάνει χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθώς και επιπλέον κονδύλια που παρέχονται από τα κράτη-μέλη και τα μη κράτη-μέλη για να διεξάγει τις δραστηριότητές του.Στο μέλλον σχεδιάζουμε να συνεργαστούμε με ακόμα περισσότερα πολιτιστικά ιδρύματα, με επιχειρηματίες από τον χώρο της τεχνολογίας, πολιτικούς, ακτιβιστές ανοικτών δεδομένων, προγραμματιστές και ερευνητές για να ανοίξουμε τον ψηφιοποιημένο πολιτισμό της Ευρώπης σε όλους. Η εκστρατεία # AllezCulture, που προωθήθηκε μέσω του δικτύου της Europeana, είχε άμεσο αντίκτυπο στην οικοδόμηση υποστήριξης των έργων πολιτιστικής κληρονομιάς που προωθούμε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πράγμα που θα μας επιτρέψει να υποβάλουμε αίτηση για χρηματοδότηση και για τα επόμενα χρόνια. Από το 2015 και μετά, η χρηματοδότηση της Europeana θα προέλθει από το Connecting Europe Facility (CEF) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
INFO:
Όσοι δεν κατάφεραν να παρευρεθούν στις Ημέρες Συλλογής, μπορούν να φωτογραφήσουν οι ίδιοι τα νατικείμενά τους ή να σκανάρουν φωτογραφίες, επιστολές, ημερολόγια κ. α. και να τα μεταφορτώσουν στην ιστοσελίδα europeana1914-1918.eu/en/contributor
Μπορούν επίσης να επικοινωνήσουν στα τηλέφωνα:
Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος: 210 3382603
Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης: 2310 374820
Βιβλιοθήκη Βεροίας: 23310 24494
Βιβλιοθήκη Χανίων: 28213 41662
Βιβλιοθήκη Σερρών: 23210 98550
[…] Το υλικό που συγκεντρώνεται προσθέτει στις γνώσεις που έχουμε για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ή απλά φέρνει στην επιφάνεια τη νοσταλγία για την περίοδο αυτή;Η Europeana προσφέρει μια νέα προσέγγιση στον πολιτισμό και την ιστορία. Ο συνδυασμός επίσημου και προσωπικού είναι ισχυρός και παρέχει μια νέα προοπτική. Τα ημερολόγια μας βοηθούν να κατανοήσουμε βαθύτερα τις εμπειρίες των στρατιωτών και των προσφύγων που έζησαν στον πόλεμο. Δίνουν τον προσωπικό τόνο με έναν τρόπο που ένα βιβλίο ιστορίας δεν θα μπορούσε ποτέ να το κάνει. Φυσικά, η πραγματολογική καταγραφή του πολέμου είναι ζωτικής σημασίας για να κατανοήσουμε τι συνέβη και πώς τα γεγονότα αυτά διαμόρφωσαν την Ευρώπη, αλλά οι προσωπικές εμπειρίες προσφέρουν μια βαθύτερη κατανόηση του τι σήμαινε όλο αυτό για τους απλούς ανθρώπους. […]