Του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου.
«Περάσματα, μεταβάσεις, διελεύσεις: όψεις μιας λογοτεχνίας εν κινήσει»: με αυτόν τον τίτλο πραγματοποιήθηκε η διεθνής επιστημονική συνάντηση (θεσμός πολλών χρόνων) που διοργάνωσε από την 1η έως και τις 4 Μαρτίου το Φιλολογικό Τμήμα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αφιερώνοντας τις εργασίες της στη μνήμη του Δ. Ν. Μαρωνίτη. Τεράστιο το θεματικό πεδίο, όπως εύλογα μπορεί να συναγάγει κανείς και από τον τίτλο. Πόσα στοιχεία μπορεί στ’ αλήθεια να περιλαμβάνει ένας τέτοιος τίτλος; Το πρώτο πράγμα στο οποίο πηγαίνει ενδεχομένως ο νους, εξαιτίας και της φόρτισης των τελευταίων ετών, είναι πως μια λογοτεχνία εν κινήσει δεν μπορεί παρά να είναι η λογοτεχνία που καταπιάνεται με τα πάθη των μεταναστών και, εσχάτως, των προσφύγων. Ακόμα και σ’ αυτήν, πάντως, την εκδοχή αν περιοριστούμε, τίποτε δεν μοιάζει αυτονόητο. Διότι άλλο η λογοτεχνία της μετανάστευσης που αναφέρεται στα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια, όταν η Ελλάδα παραμένει εν πολλοίς χώρα εξαγωγής μεταναστών, και άλλο η λογοτεχνία της μετανάστευσης όπως εξελίσσεται κατά τη διάρκεια των επόμενων δεκαετιών, όταν η Ελλάδα θα μετατραπεί πρώτα σε κοινωνία υποδοχής μεταναστών και ύστερα σε έναν από τους πλέον βεβαρημένους τόπους της ευρωπαϊκής κρίσης, με τους πρόσφυγες και τους μετανάστες να εξακολουθούν να συρρέουν (στην πραγματικότητα να εγκλωβίζονται) στη χώρα.
Όσοι, βεβαίως, παρακολουθήσαμε τη συνάντηση είχαμε την ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε πως το θέμα της μετανάστευσης αποτελεί μία μόνο (έστω τη σημαντικότερη) παράμετρο της λογοτεχνίας εν κινήσει. Γιατί αμέσως μετά ή αμέσως πιο πριν χρειάζεται να αναλογιστούμε το θέμα της πολιτικής εξορίας, καθώς και πολλών άλλων εξοριών, που ακουμπούν εκ των πραγμάτων στην έννοια της πατρίδας και της αποξένωσης από αυτήν. Κι ας μην παραλείψουμε μιαν άλλη, εξίσου κρίσιμη έννοια – την έννοια της ενσωμάτωσης σε μιαν αναγκαστική πατρίδα. Και μια αναγκαστική πατρίδα θα θέσει επί τάπητος και το πρόβλημα της ταυτότητας: της σύγκρουσης ανάμεσα στις παλαιές και τις νέες ταυτότητες όσων αγωνίζονται να επιζήσουν σε έναν τόπο ο οποίος ψάχνει απεγνωσμένα τη δική του (για άλλη μια φορά διαμελισμένη) φυσιογνωμία.
Λογοτεχνία εν κινήσει είναι, ωστόσο, όχι μόνο οι διαβάσεις των συνόρων, αλλά και γενικότερα οι μεταβάσεις και η κινητικότητα: πολιτιστική και λογοτεχνική κινητικότητα, γεωγραφικές και διακειμενικές μεταβάσεις. Κι ακόμα, μετακινήσεις ιδεών και λογοτεχνικών τρόπων ή γλωσσικές συστεγάσεις και διασταυρώσεις. Και λογοτεχνία εν κινήσει είναι, τέλος, και κάτι άλλο. Κάτι που έρχεται από το παρελθόν, χωρίς να έχει συζητηθεί παρά ελάχιστα ενώ έχει αρχίσει ήδη να αλλάζει δραστικά τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς τη μορφή του. Ο λόγος είναι για την ταξιδιωτική λογοτεχνία, που όπως αποδείχθηκε στις εργασίες της συνάντησης έχει μεγάλο ερευνητικό δρόμο μπροστά της.
Θεωρώ ιδιαιτέρως ελπιδοφόρο το μήνυμα πως σε μιαν εποχή όπου τα πάντα τρίζουν απειλητικά τριγύρω μας δεν λείπει το κουράγιο να τροφοδοτηθούν και να μείνουν εν ζωή ο στοχασμός και η έρευνα. Οι φιλολογικές και κριτικές αποκλίσεις μπορεί να είναι πολλές και δεν θα λείψουν ευτυχώς ποτέ από το τραπέζι. Γι’ αυτό, όμως, διοργανώνονται οι συνευρέσεις: για να τα ψάξουμε και να τα βρούμε από την αρχή, για να ξανασκεφτούμε τα εργαλεία μας, για να αναρωτηθούμε για τις βεβαιότητές μας. Μακάρι να είναι πάντα ανοιχτός ο δρόμος, όπως στο συνέδριο της Θεσσαλονίκης.
