Του Σπύρου Κακουριώτη.
Συγγραφέας: Κώστας Πασχαλούδης
Από δω και πέρα θα είσαι ο Νίκος
Εισαγωγή: Νίκος Μαραντζίδης
Επίμετρο: Πολυμέρης Βόγλης
Εκδόσεις: Επίκεντρο, 2013
Σελίδες: 224
Το corpus των μαρτυριών που έχουν δει το φως της δημοσιότητας για τα γεγονότα της δεκαετίας 1940-49 μετρά ήδη αρκετές χιλιάδες σελίδες. Όχι μονάχα εκ μέρους των «πρωταγωνιστών», οι περισσότεροι από τους οποίους δεν βρίσκονται πια στη ζωή, αλλά και απλών ανθρώπων που οι συνθήκες της Κατοχής τούς οδήγησαν στη συμμετοχή στις γραμμές των αντιστασιακών οργανώσεων, κυρίως της αριστεράς, του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ.
Σε πολύ μεγάλο βαθμό, οι μαρτυρίες αυτές, τουλάχιστον όσες είδαν το φως της δημοσιότητας την τελευταία εικοσαετία περίπου, προέρχονται από ανθρώπους που έδρασαν στον ορεινό χώρο, που πήραν μέρος στην ένοπλη αντίσταση. Οι μαρτυρίες μελών και στελεχών των οργανώσεων που έδρασαν στις πόλεις είναι, συγκριτικά, σπανιότερες, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας λιγότερο ισορροπημένης εικόνας για τις συνθήκες ζωής της Κατοχής και της εμφάνισης του αντιστασιακού φαινομένου, το οποίο, ας μην το ξεχνάμε, παίρνει διαφορετικά χαρακτηριστικά στην Αθήνα απ’ ό,τι στην υπόλοιπη Ελλάδα, στις πόλεις απ’ ό,τι στην ύπαιθρο.
Αυτό που κάνει, λοιπόν, τη μαρτυρία του Κώστα Πασχαλούδη, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Επίκεντρο με τον τίτλο Από δω και πέρα θα είσαι ο Νίκος, να ξεχωρίζει είναι, καταρχάς, ο χώρος δράσης του αφηγητή: πρόκειται για τις ημιαστικές περιοχές γύρω από τη Θεσσαλονίκη, την ύπαιθρο που ξεκινά από τις παρυφές της πόλης και φτάνει μέχρι τα όρια της Χαλκιδικής και του Λαγκαδά.
Από αυτόν το χώρο ξεκίνησε, στις αρχές της Κατοχής, ο αφηγητής, ένα δεκαεξάχρονο αγόρι τότε, που κατοικούσε στην Πυλαία, οικισμό στην περιφέρεια της πόλης το 1940, και εργαζόταν στην Αμερικανική Γεωργική Σχολή. Μετά την κατάληψή της από τους Γερμανούς την εγκαταλείπει και προσπαθεί να επιβιώσει κάνοντας διάφορες μικροδουλειές, σύντομα όμως εντάσσεται στην κομμουνιστική νεολαία, την ΟΚΝΕ, και σταδιακά μεταμορφώνεται σε «επαγγελματικό στέλεχος» με το ψευδώνυμο «Νίκος».
Η καθημερινότητα που βιώνει στη συνέχεια και την οποία καταγράφει λεπτομερώς δεν έχει τίποτε το «ηρωικό». Πρόκειται για μια κοπιώδη δουλειά ανασυγκρότησης των διαλυμένων από τη δικτατορία Μεταξά κομμουνιστικών οργανώσεων, της νεολαίας αρχικά και αργότερα του κόμματος. Χωριό με χωριό, σπίτι με σπίτι, ο Κώστας Πασχαλούδης αναζητά τις επαφές του ΚΚΕ, παλιούς δηλωσίες και νέους που θέλουν να αγωνιστούν ενάντια στην Κατοχή, στήνοντας οργανώσεις στα χωριά γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Δεκάδες ονόματα, τόπων και ανθρώπων, αναδύονται από την μνήμη του αφηγητή, η οποία αποδεικνύεται εκπληκτικά ζωντανή.
Η μαρτυρία του Κώστα Πασχαλούδη συγκροτείται από δύο μεγάλες προφορικές συνεντεύξεις που έδωσε, σε διαφορετικό χρονικό διάστημα, στον καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Νίκο Μαραντζίδη και τον καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Πολυμέρη Βόγλη, στο πλαίσιο διαφορετικών ερευνητικών κατευθύνσεων. Η πρώτη αφορά την περίοδο της Κατοχής και τη συγκρότηση των κομματικών και εαμικών οργανώσεων, καθώς και την σύντομη περίοδο της «εαμοκρατίας» στη Θεσσαλονίκη, μετά την είσοδο του ΕΛΑΣ στην πόλη και μέχρι τη συμφωνία της Βάρκιζας. Η δεύτερη συνέντευξη αφορά την περίοδο της απελευθέρωσης και των απαρχών του εμφυλίου, τη δράση του στην παρανομία μέχρι το 1947.
Ανάμεσα στις δύο αυτές περιόδους η αντίθεση είναι πραγματικά εντυπωσιακή: η Κατοχή περιγράφεται σχεδόν σαν μια περίοδος ελευθερίας, που ο αφηγητής κινείται ανενόχλητος μέσα στο προστατευτικό δίκτυο των ανθρώπων που ζουν στα χωριά γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Αντιθέτως, ο Εμφύλιος αποτελεί μια φάση σχεδόν απόλυτης παρανομίας, όπου η ύπαιθρος σταδιακά μετατρέπεται σε έναν ελεγχόμενο και απαγορευμένο για την πολιτική του δράση τόπο, όπου οι δεσμοί που είχαν οικοδομηθεί κατά τη διάρκεια της Κατοχής καταστρέφονται…
Η αφήγηση ολοκληρώνεται με τη γραπτή μαρτυρία του αφηγητή για τα γεγονότα που οδήγησαν στη σύλληψη και τη δίκη του, που στις εφημερίδες της εποχής χαρακτηρίστηκε «δίκη των στρατολόγων». Μια δίκη όπου οι κατηγορούμενοι γλύτωσαν την θανατική ποινή και την βέβαια εκτέλεση μόνο και μόνο γιατί την ίδια περίοδο επισκεπτόταν τη Θεσσαλονίκη κλιμάκιο της Εξεταστικής Επιτροπής του ΟΗΕ…
* Για τη μαρτυρία του Κώστα Πασχαλούδη Από δω και πέρα θα είσαι ο Νίκος μιλούν, σε εκδήλωση που διοργανώνουν οι εκδόσεις Επίκεντρο στην Κεντρική Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης (Εθνικής Αμύνης 27), την Δευτέρα 8 Απριλίου 2013, στις 7.30 μ.μ., στην οποία θα μιλήσουν οι καθηγητές Νίκος Μαραντζίδης και Πολυμέρης Βόγλης, καθώς και ο ίδιος ο συγγραφέας.
