της Ελισάβετ Κοτζιά.
Διαπίστωνε τις προάλλες η Άννα Δαμιανίδη την αμηχανία, την αδιαφορία και την αναβλητικότητα με την οποία φίλοι και γνωστοί περιέβαλαν την μεγάλη διοργάνωση σύγχρονης τέχνης στην Αθήνα. «Θα πάω», «δεν πήγα ακόμα», «δεν πρόφτασα», «δεν βρήκα χρόνο». Άλλοι πάλι διαπιστώνουμε μια τάση αρνητισμού, δύσκολης αποδοχής, γρήγορης απόρριψης – «αδύνατη», «φλύαρη», «χάλια» – από ανθρώπους που έριξαν στην Documenta μια ματιά, την διέτρεξαν βιαστικά, την είδαν(;) Μια έκθεση που σ’ άλλους καιρούς θα τρέχαμε αεροπορικώς στο Κάσελ να την επισκεφτούμε, ν’ αγγίξουμε το ίχνος των ρευμάτων, να αιστανθούμε τον τωρινό παλμό, να διαπιστώσουμε τις πρωτοποριακές τάσεις των ημερών μας.
Προσπάθησα να καταλάβω γιατί εκκρεμότητες και άλλες προτεραιότητες εμπόδιζαν εμένα να δω την Documenta που απλώνεται σε ολόκληρη την πόλη, γιατί κίνησα για την έκθεση έναν ολόκληρο μήνα μετά την έναρξή της, γιατί διάβηκα τόσο διστακτικά την πύλη του ΕΜΣΤ. (Μεγαλώσαμε; Πάει ο παλιός ενθουσιασμός και η τεράστια προσδοκία με την οποία επισκεφτήκαμε ας πούμε μόλις προχθές την Outlook του 2004;)

Στην είσοδο του υπέροχου κτηρίου που έχει μετατραπεί το Φιξ με τις αεροδυναμικές ρευστές ράμπες λαμβάνουμε το ενημερωτικό υλικό – τον χάρτη εκδηλώσεων, την εφημερίδα με τα σχέδια επιλογής των Αθηνών και το έντυπο με τις προγραμματικές αρχές: «Πως παράγεται κριτικός λόγος σε μια μέγα-έκθεση στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιμένης νεοφιλελεύθερης οικονομίας; Μπορεί το μουσείο να λειτουργεί ενάντια στα αποικιοκρατικά και πατριαρχικά καθεστώτα που επικυριαρχούν; Μπορεί η ένταση μεταξύ Αθήνας και Κάσελ να αξιοποιηθεί ως ένας κριτικός χώρος για τη σύλληψη ενός εναλλακτικού συνεργατικού καλλιτεχνικού και ακτιβιστικού πρότζεκτ πέρα από το πλαίσιο του έθνους-κράτους και των επιχειρήσεων;»

Πρόκειται για ένα απ’ τα συνήθη προγραμματικά πλαίσια που συνοδεύουν τις καλλιτεχνικές αναζητήσεις, τα πρωτοποριακά κινήματα, τις ριζοσπαστικές δράσεις στις λογής μητροπόλεις και στα κέντρα εκθέσεων. Μόνο που… μόνο που… όλα αυτά γίνονται και γράφονται εδώ, συμβαίνουν στην Αθήνα, εκτυλίσσονται τώρα, στο 2017, στον έβδομο χρόνο της κρίσης, μιας βαθύτατης σύγχυσης ταυτότητας μιας χώρας που δεν είναι εντελώς βέβαιη αν η χούντα έπεσε το 1974, που δεν ξέρει καλά ποιες είναι οι σχέσεις της με τον Βενεζουελανό Μαδούρο, μιας κυβέρνησης που νόμιζε τον Πούτιν οικονομικό της αρωγό και που διατείνεται πως με συμάχους τους ΑΝΕΛ θα δημιουργήσει την προοδευτική Ελλάδα… Το ιδεολογικό πλαίσιο της Documenta είναι με άλλα λόγια σύνηθες και αυτονόητο, αποδεκτό και επιθυμητό αν θα βρισκόμασταν σε μια χώρα με ριζωμένη βαθιά δημοκρατία, με ασφαλές αστικό τοπίο, με φιλελεύθερες επιτρεπτικές συνθήκες που διασφαλίζουν αλλαγές χωρίς διακινδύνευση της ελευθερίας, της δημοκρατικής πορείας και των ατομικών δικαιωμάτων. Γι’ αυτό υπήρχε μέσα μου αυτός ο δισταγμός, η ακεφιά, η δυσθυμία. Είμαστε ανασφαλείς, αμήχανοι κι ανήσυχοι γιατί νιώθουμε ευάλωτοι. Απόψεις σαν τις παραπάνω, δεν ξέρουμε στον βαθμό που κυριολεκτούν, τι υποκρύπτουν’ κατά πόσον είναι καλοπροαίρετες όσο παλαιότερα νομίζαμε’ και που εντέλει οδηγεί η αμφισβήτηση της αστικής δημοκρατίας στο όνομα μιας ασαφούς κι αόριστης ριζοσπαστικής μετάβασης – για που;
Κατά τα άλλα η έκθεση στο ΕΜΣΤ δεν μάς αλλάζει τη ματιά – μερικά έργα είναι ανοικονόμητα και βαρετά – άλλα πάλι, όπως συμβαίνει σε παρόμοιες διοργανώσεις, έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. Η περιπετειώδης καλλιτεχνική πορεία μιας αληθινής εικαστικού, του Αλβανού Edi Hila: Ο πίνακας «Δενδροφύτευση» (1971) για τον οποίο τιμωρήθηκε από το καθεστώς Χότζα σε πολύχρονη αναγκαστική εργασία εξ αιτίας της δυτικής «παρακμιακής» τεχνοτροπίας της’ η σειρά «Πτηνοτροφείο» (1970-1976) σε στενή επαφή με την εργατική τάξη και η σειρά «Η νότια θάλασσα, η επιστροφή στον εαυτό» (1972-1989) που του επέτρεψε να παίρνει βαθιές ανακουφιστικές ανάσες. Το πρωτότυπο βίντεο «The street & Modern life” (2014) του Ολλανδού Hans Eijkelboom με την ειρωνική-χιουμοριστική ματιά

πάνω στην ποικιλόμορφη ενδυματολογική ομοιομορφία μας. Η φωτογραφική τεκμηρίωση του καθεστώτος “Κατοχής” (2016-2017) του παλαιστινιακού Αλ-Χαλίλ από τον Ahlam Shibli και το μακροσκελές βίντεο “15 ώρες» (2017) που γύρισε ο Κινέζος Wang Bing στην πόλη Χουτζόου για το πως παράγονται τα φθηνά ασιατικά ενδύματα που φοράμε. Ο σκηνοθέτης δεν κατηγορεί, ούτε καταγγέλλει αλλά παρατηρεί τον τρόπο που η υπερεντατική εργασία συγκροτεί τις έμψυχες και άψυχες σχέσεις.
Και βέβαια υπάρχουν έργα συναρπαστικά. Οι θερμοί ποιητικοί κώδικες από ύφασμα, νήμα και ξύλο της Ιταλίδας Maria Lai (1919-2013). Το συγκινητικό αρχείο “Πεδίο χαλασμάτων» (2010-2016) που συγκροτεί ο Αυστριακός Lois Weinberger από τα εγκαταλελειμμένα μισοκατεστραμμένα αντικείμενα που ανακάλυψε στην ανακαινιζόμενη πατρική αγροικία. Τέλος το συγκλονιστικό βίντεο του Κονγκολέζου Samy Baloji “Ιστορίες από τον κήπο των χάλκινων σταυρών» (2017), η λειτουργία μιας αφρικανικής μονάδας πυρομεταλλουργίας που δίνει στο ζωτικό μέταλλο μορφή δημιουργώντας ταυτόχρονα μια αρχετυπική τελετουργία καθώς συνοδεύεται από ύμνους της καθολικής χορωδίας στην οποία συμμετείχε ο καλλιτέχνης απ’ όταν ήταν μικρό παιδί’ έργο που διαισθάνομαι πως θα με συντροφεύει για χρόνια.
Ασφαλώς θα επισκεφτώ και τις υπόλοιπες διοργανώσεις.