του Σπύρου Κακουριώτη
Μια ανασκόπηση στα βιβλία που έχουν εκδοθεί στα ελληνικά από το 1974 μέχρι σήμερα σχετικά με τον Μάη του ’68, δείχνει ότι η χρονολογία έκδοσης των περισσοτέρων λήγει σε… οκτώ. Οι επέτειοι αποτέλεσαν –και αποτελούν– την προσφορότερη ευκαιρία για τους εκδοτικούς οίκους, αρχικά μικρούς και στρατευμένους, αργότερα μεγαλύτερους και περισσότερο mainstream, για να κυκλοφορήσουν σχετικά βιβλία.
Η ευκαιρία της πεντηκονταετίας του Μάη, μιας στρογγυλής επετείου που προσφέρεται τόσο για νοσταλγικές αναπολήσεις όσο και για κριτικές αποτιμήσεις, άφησε, απ’ ό,τι φαίνεται, παγερά αδιάφορους τους εκδότες, που όμως είχαν κινητοποιηθεί δέκα χρόνια νωρίτερα, καθώς, όπως θα φανεί, οι περισσότεροι από τους σχετικούς τίτλους που είναι διαθέσιμοι στην αγορά εκδόθηκαν το 2008, όταν η κρίση μόλις ξεκινούσε…
Δέκα χρόνια αργότερα, και με τη χώρα να ετοιμάζεται καθημαγμένη για «επιστροφή στην κανονικότητα» (για να θυμηθούμε τη σχετική αφίσα του παρισινού Μάη), η ελπίδα δεν «πουλάει» πλέον· η επίκληση της εξέγερσης, πόσο μάλλον της επανάστασης, φαίνεται πως κινητοποιεί μονάχα τις φαντασιώσεις κάποιων πιτσιρικάδων.
Κι όμως, ο «Μάης», που στην πραγματικότητα αποτελεί μετωνυμία των μετασχηματισμών που πραγματοποιήθηκαν μέσα στη μακρά περίοδο 1958-1973, στα λεγόμενα Long 60s, αποτελεί τη μοναδική επιτυχημένη αριστερόστροφη επανάσταση των μεταπολεμικών χρόνων! Όχι γιατί κατάφερε να εγκαταστήσει τη «φαντασία στην εξουσία» αλλά γιατί πυροδότησε πολιτισμικές ανατροπές που άλλαξαν τις δυτικές (και όχι μόνον) κοινωνίες· αρκεί να σκεφτεί κανείς πόσο άλλαξαν οι σχέσεις ανδρών και γυναικών, η έκφραση της ανθρώπινης σεξουαλικότητας κ.λπ.
Ακριβώς αυτοί οι βαθύτεροι μετασχηματισμοί και η μελέτη των κοινωνικών διεργασιών που τους προκάλεσαν απουσιάζουν σχεδόν παντελώς από την απογοητευτική σοδειά των εκδόσεων για τον Μάη του ’68, οι περισσότερες των οποίων, όταν δεν αποτελούν αυτοεπιβεβαιωτικές επικλήσεις της «επικαιρότητας της επανάστασης» εκ μέρους ομάδων (όλο και λιγότερων πλέον) που αναγνωρίζουν στο 1968 τη μήτρα από την οποία προέρχονται, περιορίζονται στη νοσταλγία, με την ελπίδα ότι συνεχίζει να πουλάει –όλοι υπήρξαμε κάποτε νέες και νέοι, άλλωστε!
Τούτων δοθέντων, επιλέξαμε να παρουσιάσουμε, στο πλαίσιο του αφιερώματος του Αναγνώστη στον Μάη του 1968, είκοσι βιβλία που σχεδόν όλα τους αναφέρονται στον Μάη του Καρτιέ Λατέν και πολύ λιγότερο στη «μακρά δεκαετία του ’60». Σε αυτά περιλαμβάνονται βιβλία που συνεχίζουν να είναι διαθέσιμα στην αγορά (έστω και με λίγο ψάξιμο), ενώ απουσιάζουν έργα των «πρωταγωνιστών», γραμμένα λίγο μετά τα γεγονότα, που πλέον μπορεί να βρει κανείς μόνο σε παλαιοβιβλιοπωλεία, όπως οι μαρτυρίες του Ντανιέλ Κον Μπεντίτ (Αριστερισμός, φάρμακο στη γεροντική αρρώστια του κομμουνισμού), του Réné Vienet (Μάης 1968: Λυσσασμένοι και σιτουασιονιστές μέσα στο κίνημα των καταλήψεων), του Άμπι Χόφμαν (Επανάσταση για την κάβλα της) ή του Τζέρι Ράμπιν (Do it!), όλα από τις εκδόσεις Διεθνής Βιβλιοθήκη.
ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ ΜΑΗ
Βασίλης Μηνακάκης, Μάης 1968. Ρωγμή από το μέλλον, ΚΨΜ 2018
Μέχρι στιγμής πρόκειται για το μοναδικό νέο βιβλίο που κυκλοφόρησε με αφορμή την επέτειο των 50 χρόνων του Μάη. Στηριγμένος κυρίως σε πηγές και κείμενα της περιόδου, ο συγγραφέας περιγράφει και αναλύει τα γεγονότα του Μάη, ξεκινώντας από τη φοιτητική δυσφορία και τις κινητοποιήσεις στη Ναντέρ μέχρι το κλείσιμο του εξεγερσιακού κύκλου και την επικράτηση του Ντε Γκωλ στις εκλογές του Ιουνίου 1968.
Ντανιέλ Κον Μπεντίτ κ.ά., Μάης 1968: Το μήνυμα των οδοφραγμάτων, Ελεύθερος Τύπος 1990
Κείμενα γραμμένα εν θερμώ, όπως η «Γενικευμένη απεργία στη Γαλλία» της αναρχικής οργάνωσης Informations Correspondance Ouvrière (ICO), καθώς και ένα αναλυτικό χρονολόγιο των γεγονότων του Μάη – Ιούνη 1968 στη Γαλλία, μαζί με κείμενα του «λυσσασμένου», τότε, «κόκκινου Ντάνυ», περιλαμβάνονται σε αυτήν την έκδοση που εξετάζει τη δράση των εργατών και των φοιτητών το 1968, για να ανακαλύψει ποια ήταν ή δύναμη και ποια τα όριά της και με ποιο τρόπο διέγραφε τις δυνατότητες για τη δημιουργία ενός νέου είδους κοινωνίας.
ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΜΑΗ
Guy Debord, Η κοινωνία του θεάματος, Μεταίχμιο 2016
Μολονότι γραμμένο το 1967, το κείμενο αυτό του Ντεμπόρ, εξέχουσας μορφής της Σιτουασιονιστικής Διεθνούς, άσκησε καθοριστική επίδραση στη σκέψη των πρωταγωνιστών του Μάη και στον τρόπο που αντιλαμβάνονταν τη σύγχρονη κοινωνία. Όπως σημειώνει ο μεταφραστής του, Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, «πρόκειται για το αποκορύφωμα και την εμπρηστική πύκνωση μιας επαναστατικής διεργασίας που εκκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1950 και σκοπούσε στη ριζική αναθεμελίωση του επαναστατικού προτάγματος».
Maurice Blanchot, Για τον Μάη του ’68, Ελευθεριακή Κουλτούρα 2018
Στην πρόσφατη αυτή έκδοση περιλαμβάνονται πολιτικά κείμενα του Μωρίς Μπλανσό, που γράφτηκαν όσο ο γάλλος στοχαστής συμμετείχε ενεργά στην «Επιτροπή Δράσης Φοιτητών – Συγγραφέων», που συνεδρίαζε στην κατειλημμένη Σορβόννη. Μέσα από τα γραπτά του διαγράφεται η άποψή του για τα επαναστατικά γεγονότα του Μάη, η απόρριψη του σοβιετικού γραφειοκρατικού μοντέλου, με αφορμή τη στρατιωτική επέμβαση στην Τσεχοσλοβακία, αλλά και έννοιες που στη συνέχεια θα επεξεργαστούν στοχαστές όπως ο Φουκώ, ο Ντελέζ ή ο Μπαντιού.
Theodor Adorno – Herbert Marcuse, Διαμάχη για το γερμανικό φοιτητικό κίνημα, Πανοπτικόν 2018
Από το Παρίσι στη Γερμανία, όπου οι φοιτητές και η νεολαία βρίσκονται σε επαναστατικό αναβρασμό, μας μεταφέρει αυτή η ολιγοσέλιδη έκδοση, αποτυπώνοντας τη στάση της παλιότερης γενιάς απέναντι σε μια εξέγερση που της ήταν ξένη. Πρόκειται για την αλληλογραφία που ξεκίνησε με αφορμή την κατάληψη του Ινστιτούτου της Φραγκφούρτης από φοιτητές στις αρχές του 1969 και τη συνακόλουθη κλήση της αστυνομίας εκ μέρους Αντόρνο, ο οποίος διέκοψε τα μαθήματα, προκαλώντας την έντονη αντίδραση του Μαρκούζε. Με αυτήν την αφορμή, οι δύο φιλόσοφοι διασταυρώνουν την επιχειρηματολογία τους για το φοιτητικό κίνημα, την εξέγερση, την καταστολή, τη στράτευση των διανοουμένων, τη βία και τα κοινωνικά κινήματα.
’68: Ντοκουμέντα μιας γενιάς που άλλαξε τον κόσμο, Α/συνέχεια 2008
Το βιβλίο αυτό παρουσιάζει 68 κείμενα της «γενιάς που άλλαξε τον κόσμο», 68 ντοκουμέντα αγωνιστών, ομάδων, οργανώσεων και κομμάτων τα οποία καλύπτουν μια δεκαπενταετία (1960-1975) επαναστατικών αγώνων, όπως ξεδιπλώθηκαν σε κάθε γωνιά του πλανήτη, από το Παρίσι στο Σαντιάγκο και από το Σικάγο στη Σαϊγκόν.
ΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ ΜΑΗ
Jean-Louis Marzorati, Ο Μάης του ’68 στη Γαλλία και στον κόσμο, Μεταίχμιο 2007
Το λεύκωμα αυτό αποτυπώνει την εκρηκτική χρονιά του 1968 μέσα από 140 ασπρόμαυρες φωτογραφίες – ντοκουμέντα του Γαλλικού Πρακτορείου Ειδήσεων (AFP), σε επιμέλεια του δημοσιογράφου Ζαν-Λουί Μαρτζορατί και εισαγωγή του Σερζ Ζυλί, εξέχουσας μορφής της εξέγερσης και ιδρυτή της εφημερίδας Libération.
Κώστας Πίττας (επιμ.), Μάης ’68: Οι αφίσες της επανάστασης. 60 αφίσες της κατειλημμένης Σχολής Καλών Τεχνών του Παρισιού, Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο 2018
Στο λεύκωμα αυτό περιλαμβάνονται 53 από τις γνωστότερες αφίσες (μαζί με επτά χαρακτηριστικές φωτογραφίες) που παρήγαγε κατά τη διάρκεια των γεγονότων του Μάη – Ιούνη 1968 στο Παρίσι το περίφημο Atelier Populaire de l’ex-École des Beaux-Arts, το «λαϊκό εργαστήρι» της κατειλημμένης «πρώην Σχολής Καλών Τεχνών» του Παρισιού, οι οποίες διαμόρφωσαν, σε μεγάλο βαθμό, την οπτική γλώσσα της εξέγερσης –αλλά και των γραφικών τεχνών για πολλά χρόνια αργότερα… Πρόκειται για έκδοση του 2008, που επανακυκλοφορεί μαζί με τη μελέτη του Chris Harman κ.ά., Μάης 68: Η επιστροφή της επανάστασης, Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο 2018.
Γιάννης Κιμπουρόπουλος (επιμ.), Μάης ’68: στην Ελλάδα, στη Γαλλία, στον κόσμο: Φωτογραφικά ντοκουμέντα και μαρτυρίες, Modern Times 2008
Μαρτυρίες και οπτικό υλικό για το «παγκόσμιο ’68», από τη Γαλλία και την Ελλάδα, αλλά και την Κίνα, τις ΗΠΑ, τη Γερμανία, το Μεξικό, την Τσεχοσλοβακία ή την Ιταλία. Στις σελίδες του περιλαμβάνονται οι μαρτυρίες πολλών Ελλήνων που το 1968 βρέθηκαν στο Παρίσι και συμμετείχαν στα γεγονότα, όπως οι Κώστας Γαβράς, Βασίλης Αλεξάκης, Βασίλης Βασιλικός, Μανώλης Ρασούλης, Κώστας Βεργόπουλος, Κωνσταντίνος Τσουκαλάς κ.ά.
Οπλισμένες κάμερες: Κινηματογράφος και ’68, Α/συνέχεια 2008
Μέσα από ντοκουμέντα της εποχής, κείμενα κινηματογραφιστών και κινηματογραφικών ομάδων που ανέπτυξαν έντονο έργο μέσα στο επαναστατικό κίνημα και στον κινηματογράφο, το βιβλίο αυτό προσπαθεί να κάνει γνωστή μια πλευρά της κινηματογραφικής και κοινωνικής ιστορίας που παραμένει αγνοημένη, αν και μπόρεσε να επιφέρει ριζικές αλλαγές στο ίδιο το κινηματογραφικό μέσο. Στις σελίδες του περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, κείμενα των σκηνοθετών Glauber Rocha, Fernando Solanas κ.ά.
Ο ΜΑΗΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Βιάλε, Ντελ Καρία, Γκιγιεμπώ, Το ’68: η παγκόσμια έκρηξη, Εναλλακτικές Εκδόσεις 1984
Σε αυτήν την περιεκτική συναγωγή μελετών αποτυπώνεται με εύγλωττο τρόπο η παγκόσμια διάσταση του «’68», καθώς οι συγγραφείς του αναφέρονται στις φοιτητικές, κατά βάση, κινητοποιήσεις στην Ιταλία, τη Γερμανία, τη Βρετανία, αλλά και την Πολωνία, τη Γιουγκοσλαβία και την Ιαπωνία, χώρες που συγκλονίστηκαν από το εξεγερσιακό κύμα της περιόδου, αλλά σπανίως αναφέρονται στις σχετικές αποτιμήσεις –ιδιαίτερα τα τότε «κομμουνιστικά» κράτη.
Ντάνυ Κον Μπεντίτ, Την αγαπήσαμε τόσο την επανάσταση, Αλεξάνδρεια 1989
Με αφορμή την επέτειο των είκοσι χρόνων του Μάη, ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ ταξίδευε για δυο χρόνια, μαζί με ένα τηλεοπτικό συνεργείο, από το Παρίσι στη Νέα Υόρκη, από το Άμστερνταμ στο Ρίο κι από τη Φραγκφούρτη στη Χώρα των Βάσκων, αναζητώντας ό,τι απέμεινε από τους συντρόφους του από τα κινήματα αμφισβήτησης της δεκαετίας του ’60: τους Γίππυς, τους Μαύρους Πάνθηρες, το Κίνημα για την Απελευθέρωση των Γυναικών, την επαναστατική Αριστερά, το αντάρτικο της Λατινικής Αμερικής, τις Ερυθρές Ταξιαρχίες. Το βιβλίο, όπως και η τηλεοπτική σειρά από την οποία προέρχεται, καταγράφει αυτό το ταξίδι από τα πολιτικά και κοινωνικά κινήματα μέχρι τον ένοπλο αγώνα κι από την παρανομία ώς την ενσωμάτωση.
Τόνι Νέγκρι, Από τον εργάτη μάζα στον κοινωνικό εργάτη. Ο ιταλικός «Μάης», Εναλλακτικές Εκδόσεις 2008
Σε μια συνέντευξή του λίγο πριν οδηγηθεί στη φυλακή, το 1979, ο ιταλός στοχαστής ανασκοπεί όχι μονάχα μια δεκαετία εξεγερσιακών κινημάτων και κοινωνικών μετασχηματισμών, από το εργατικό «θερμό φθινόπωρο» μέχρι την έκρηξη της νεολαιίστικης αυτονομίας του 1977, αλλά και την ίδια την έως τότε διανοητική του πορεία, από την «ανακάλυψη» του εργατισμού μέχρι τη γέννηση της αντίληψης περί του κοινωνικού εργάτη και του κοινωνικού εργοστασίου, που θα οδηγήσουν στο ευρύτερο ρεύμα της αυτονομίας.
Νάννι Μπαλεστρίνι – Πρίμο Μορόνι, Η χρυσή ορδή. Σύντομη ιστορία της Ιταλικής Εργατικής Αυτονομίας, Ελευθεριακή Κουλτούρα 2008
Πρόκειται για μια εξαιρετική καταγραφή της δεκαετίας του ιταλικού Μάη, από το 1968 έως το 1977, από δύο σημαντικές μορφές του κινήματος της αυτονομίας, που αποτυπώνουν, με νηφαλιότητα και ακρίβεια, την πορεία ενός μεγάλου επαναστατικού και δημιουργικού, πολιτικού και υπαρξιακού, ρεύματος. Πρόκειται για ένα ογκώδες βιβλίο, απ’ όπου, στην ελληνική έκδοση, δημοσιεύονται τμήματα που αφορούν την ιστορία της Εργατικής Αυτονομίας, τόσο της οργανωμένης όσο και της «διάχυτης».
Φ. Γκαβί, Τ. Γκεράσσι, Μ.-Κ. Γκρανζόν κ.ά., The Movement. Το αμερικάνικο ’68, Εναλλακτικές Εκδόσεις 1988
Με ιστορικές αναδρομές στην αμερικάνικη ριζοσπαστική παράδοση από τον 19ο αιώνα και προεκτάσεις μέχρι τη δεκαετία του ’80, τα κείμενα που δημοσιεύονται στον τόμο αυτό αποτελούν μια τοιχογραφία ενός τεράστιου και πολυσχιδούς κινήματος, από το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα και τις φοιτητικές εκστρατείες στον αμερικάνικο Νότο μέχρι την ένοπλη δράση της οργάνωσης Weather Underground, των γνωστών Weathermen.
David Pichaske, Μια γενιά σε κίνηση: Μουσική και πολιτισμός τη δεκαετία του ’60, Κουκκίδα 2016
Σε μια από τις καλύτερες μελέτες για τη «μακρά δεκαετία του ’60» στις ΗΠΑ, ο Ντέιβιντ Πιτσάσκι συμπλέκει τα γεγονότα αυτής της πολύχρωμης δεκαετίας με τα τραγούδια που χόρευε η νεολαία της, με τη μουσική που τη συνόδευε στις διαδηλώσεις, από την ψυχροπολεμική δεκαετία του ’50 και τα πρώτα σκιρτήματα του ροκ εν ρολ μέχρι τη σκληρή και κατακερματισμένη δεκαετία του ’70, των Doors και των Kinks. Μια καλειδοσκοπική ματιά στις δυνάμεις που κινητοποίησαν μια γενιά, οδηγώντας την από την αθωότητα στον θυμό και κατόπιν στην απελπισία, σε μετάφραση Χίλντας Παπαδημητρίου.
ΟΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΗ
Tariq Ali – Paco Ignacio Taibo II, 1968. Έφοδος στον ουρανό. Σαράντα χρόνια μετά, μα δεν ξεχνάμε, Άγρα 2008
Στο βιβλίο περιλαμβάνονται δύο άρθρα γραμμένα από τους γνωστούς συγγραφείς και ακτιβιστές, με αφορμή την επέτειο των 40 χρόνων του Μάη, στα οποία καταθέτουν τη δική τους εκδοχή και αποτίμηση για την εμπειρία του 1968, στο Λονδίνο για τον Τάρικ Άλι, στο Μεξικό για τον Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο, όπου η φοιτητική κινητοποίηση οδήγησε στη μαζική σφαγή της Πλατείας των Τριών Πολιτισμών.
Henri Weber, Πρέπει να απαλλαγούμε από την κληρονομιά του Μάη του ’68; Δοκίμιο για τις ερμηνείες των «γεγονότων», Ηλίβατον 2014
Μία από τις ελάχιστες αποτιμήσεις του Μάη και της κληρονομιάς του, από έναν εκ των πρωταγωνιστών, γραμμένη στην επέτειο των τριάντα χρόνων, επιχειρεί να διασώσει τη μετασχηματιστική δύναμη και τη δημοκρατική ουσία της εξέγερσης από την απαξίωση και τη δυσφορία με την οποία αντιμετωπίζεται όλο και συχνότερα από τις συντηρητικές δυνάμεις στη Γαλλία.
Axel Schildt – Detlef Siegfried (επιμ.), Ανάμεσα στον Μαρξ και στην Coca-Cola. Νεανική κουλτούρα και κοινωνική αλλαγή, 1960-1980, Κασταλία 2010
Εστιάζοντας σε όψεις της νεανικής κουλτούρας του ’60, από την «αντικουλτούρα» έως τη μαζική κουλτούρα και τις διαπλοκές τους, οι συγγραφείς του τόμου αυτού αποτυπώνουν τους επαναστατικούς πολιτισμικούς μετασχηματισμούς των Long 60s, επικεντρώνοντας κυρίως στη Γερμανία και τη βόρεια Ευρώπη, στη σχέση νεανικής κουλτούρας και πολιτικής, ελεύθερου χρόνου και καταναλωτισμού, φύλου και σεξουαλικότητας, κουλτούρας, υπο-κουλτούρας και αντικουλτούρας.
«Historising 1968 and the Long Sixties», Historein 9 (2009)
Το 9ο τεύχος της ιστορικής επιθεώρησης Ιστορείν/Historein είναι εξολοκλήρου αφιερωμένο στο 1968 και τις «κληρονομιές της ουτοπίας», μέσα από άρθρα (στα αγγλικά) των ιστορικών Luisa Passerini, Κωστή Κορνέτη, Martin Klimke, Joachim Scharloth, Thomas W. Gallant, Νίκου Παπαδόγιαννη, Κώστα Γαβρόγλου, Σεραφείμ Σεφεριάδη, Αθηνάς Συριάτου, Αγγελικής Κουφού και Αντώνη Λιάκου. Τα κείμενα του τεύχους είναι ελεύθερα διαθέσιμα στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/historein/issue/view/148.
