Του Γιάννη Ν. Μπασκόζου
Η επίσημη αδιαφορία της πρεσβείας μας στο Λονδίνο και η σιωπή του υπουργείου Εξωτερικών προκαλεί το κοινό αίσθημα σχετικά με το μέλλον του τάφου του Ανδρέα Κάλβου. Ο τάφος του Ανδρέα Κάλβου που βρίσκεται στο Λάουθ της Αγγλίας στον εξωτερικό χώρο της εκκλησίας της Αγίας Μαργαρίτας πέρασε στα χέρια ιδιώτη αγοραστή. Σύμφωνα με καταγγελία του ερευνητή Σπύρου Παππά που βρέθηκε πρόσφατα εκεί και μετά από προσπάθεια να διερευνήσει τις προθέσεις του νέου ιδιοκτήτη διαφαίνεται ότι ο τελευταίος «σκοπεύει να μετατρέψει τον ναό, εν μέρει σε χώρο κατοικίας του και εν μέρει σε εργασιακό χώρο». Το πρόβλημα είναι ότι ο τάφος του Κάλβου, από το 1988 οπότε και αναστηλώθηκε παρουσιάζει σήμερα μεγάλη φθορά και θα πρέπει κάποια στιγμή να αποκατασταθεί. Επίσης ο ναός της Αγ. Μαργαρίτας (13ου-15ου αιώνα) βρίσκεται σε πολύ άσχημη κατάσταση -εσωτερικά και εξωτερικά- αν και γίνεται από τον ιδιοκτήτη κάποια πρώτη προσπάθεια συντήρησης που όμως βρίσκεται σε αρχικό στάδιο. Επίσης από το εσωτερικό του ναού, έχει αφαιρεθεί η μαρμάρινη αναμνηστική πλάκα της οποίας τα αποκαλυπτήρια είχε κάνει ο Σεφέρης και σήμερα φυλάσσεται στο Μουσείο του Λάουθ. Εγείρεται έτσι το ζήτημα για το μέλλον του κενοταφίου και για τις πιθανές λύσεις με σκοπό να διατηρηθεί η μνήμη του Κάλβου.
Αυτή τη στιγμή υπάρχει μια διεθνής κινητοποίηση από τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Κύπρο για το θέμα. Προς αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε και ο κ. Αλέξης Ζήρας, μέχρι πρότινος Πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων στέλνοντας στη γραμματεία της ελληνικής πρεσβείας στο Λονδίνο ένα ηλεκτρονικό μήνυμα, με ειδική κοινοποίηση στην κ. Βικτωρία Σολομωνίδου, υπεύθυνη για ζητήματα πολιτισμού και προφανώς αρμόδια για το θέμα. Ανάλογες προσπάθειες ενημέρωσης της ελληνικής πρεσβείας έκαναν ο Λεύκιος Ζαφειρίου (ανακάλυψε μετά από πολλές προσπάθειες την άγνωστη, πρωϊμη συλλογή του Ζακύνθιου ποιητή, Ελπίς Πατρίδος) και ο Σπύρος Παππάς, οι οποίοι βρέθηκαν πριν από μια εβδομάδα για σχετικές έρευνες στην Αγγλία. Παρά όμως τις συντονισμένες προσπάθειες όλων, να φθάσει το αίτημα για την εκδήλωση ενδιαφέροντος στην αρμοδία θεμάτων πολιτισμού, καμία ως σήμερα ανταπόκριση δεν υπήρξε από την πλευρά της πρεσβείας. Και μάλλον με αρκετή αδιαφορία δέχτηκαν τα αλλεπάλληλα, επί μέρες, τηλεφωνήματα των δυο ερευνητών. Το ζήτημα είναι η πρεσβεία μας στο Λονδίνο να κινηθεί, να έρθει σε επαφή με τον ιδιοκτήτη και να εξασφαλισθεί μια διαβεβαίωση του αγοραστή ότι θα σεβαστεί το κενοτάφιο.
Όπως είναι γνωστό ό Ανδρέας Κάλβος πέθανε και τάφηκε στο Λάουθ (Louth) του Lincolnshire, το 1869. Η μικρή αυτή πόλη, που στη Γενική Απογραφή του 1861 είχε 10.544 κατοίκους, απέχει από το Λονδίνο 149 μίλια. Όπως είναι γνωστό ο Κάλβος γνώρισε τη μετέπειτα γυναίκα του Καρλόττα στην Κέρκυρα τη δεκαετία του 1840. Το Νοέμβριο του 1852 θα την ακολουθήσει στην Αγγλία και, λίγο αργότερα, στις 5 Φεβρουαρίου 1853, παντρεύονται στην εκκλησία του St. Pancras στο Λονδίνο. Θα εγκατασταθούν στο Στράτφορντ του Έσσεξ, όπου η Καρλόττα διευθύνει , ήδη από το προηγούμενο χρόνο, ιδιωτικό σχολείο/οικοτροφείο για κορίτσια. Το 1857 θα μετακομίσουν στο Λονδίνο, στο 7 Sutherland Gardens, σ’ ένα ευρύχωρο τετραόροφο οίκημα. Εκεί θα μείνουν και θα ανοίξουν ένα νέο σχολείο, το οποίο στη Γενική Απογραφή του 1861 είχε 27 οικότροφες μαθήτριες και τέσσερες δασκάλες, εκτός από την Καρλόττα. Ο Κάλβος είναι ο διευθυντής του σχολείου, και δηλώνει ότι ασκεί «εμπορικές, λογοτεχνικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Στο Λάουθ το ζεύγος Κάλβου πήραν μαζί τους την 13χρονη ανηψιά και βαφτισιμιά τους Emma Georgina Kirby (1852 – 1930), κόρη του ετεροθαλούς αδελφού της Καρλόττας Edmund Adolphus Kirby (1824 – 1902) και της Emma Frederica Keating (1824 – 1903), η οποία θα μείνει εκεί, ως μέλος της οικογένειας και μαθήτρια, μέχρι την επιστροφή της Καρλότττας στο Λονδίνο, μετά τον θάνατο του συζύγου της. Ο ποιητής μετακόμισε από το Λονδίνο στο Λάουθ το 1865, μόλις τέσσερα χρόνια πριν από το θάνατό του. Ήταν τότε εκείνος 73 χρονών και η Καρλόττα 53.
Κατά την άποψή μου, ένα από τα πιο ΄΄μαγνητικά΄΄ και ερεθιστικά κείμενα του αρθρογράφου. Σε καλούν να ψάξεις… τον 19ο αιώνα.
Άραγε ο Δημήτρης Άναλις πρόλαβε-εξέδωσε (και σε ποια γλώσσα;) αυτό που ετοίμαζε για τον Κάλβο;
Υ.Γ.: Παραφράζοντας παιγνιωδώς τον ίδιο τον ποιητή:
Τρέξατε, Αλέξιε – Λεύκιε, τρέξατε,
“ψυχαί θερμαί”, αν είποι τις·
εις το εμόν το κενοτάφιον
εις Λόνδρας Λάουθ το εδάφιον
εν ω καινός ιδιοκτήτης.
Ας παύσωσ’ η μικρόνοιαι
που ρίχνουσι πρεσβείας
τυφλά, υπό τα σκληρότατα
νύχια τα σκαιότατα,
της του χρήματος βίας.
Τρέξατ’ εδώ· ομοθύμως
τας χείρας ας συμπλέξητε,
προσφέρων ο καθένας
εμοί θυσίαν ευφήμως
εν ονόματι ιδέας παρθένας.
Εδώ ας καθιερώσητε
εορτάς – τιμάς – ημερίδα·
τ’ άρματα ημείς αδράξαμεν
σειρά γενεών εσπουδάσαμεν
διά την γλυκιάν πατρίδα.
Εις τον ναόν παρακείμενον τη σπουδή σας
ας χύσητε· εν όσω
την τιμήν ποιήσεως βαστείτε,
της μνήμης ιεράς μην αποστήτε
(κι εγώ ευχάς αιωνίας θα σας δώσω).
Αγαπητέ κύριε Μπασκόζο,
Προκειμένου να μην ανησυχούν οι αναγνώστες του “Αναγνώστη” για τη μνήμη Κάλβου στη Βορειοανατολική Αγγλία, αναρτώ και εδώ την επιστολή που σας έστειλα σχετικά με το (μη-)θέμα το οποίο δημιουργήθηκε χωρίς λόγο ύστερα από το σχετικό δημοσίευμά εδώ και στην ιστοσελίδα του “Βήματος” (24 Μαΐου), δημοσίευμα που αναπαράγεται ακόμη σε διάφορα ιστολόγια.
Υπενθυμίζω ότι η επιστολή μου αυτή αναρτήθηκε ήδη στην ιστοσελίδα του “Βήματος” στις 4 Ιουνίου (http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=516292&h1=true#commentForm).
“Αγαπητέ κύριε Μπασκόζο,
Σε συνέχεια της τηλεφωνικής μας επικοινωνίας σε σχέση με το δημοσίευμά σας στην ιστοσελίδα του «Βήματος» της 24ης Μαΐου με τίτλο «Κινδυνεύει να καταστραφεί ο τάφος του Ανδρέα Κάλβου στην Αγγλία», σας κοινοποιώ το
κείμενο σημερινού ηλεκτρονικού μηνύματός μου προς τον κ. Σπύρο Παππά, προς τον οποίο απευθύνθηκα διότι δεν έχω στοιχεία επικοινωνίας των κκ. Ζήρα και Ζαφειρίου.
‘Οπως σας ενημέρωσα τηλεφωνικά, και αναφέρω αναλυτικά στο μήνυμά μου προς τον κ. Παππά, οι «συντονισμένες προσπάθειες» των συνομιλητών σας «να φθάσει το αίτημα για την εκδήλωση ενδιαφέροντος» στο αρμόδιο γραφείο της Πρσεβείας Λονδίνου, συνοψίζονται σε «ένα μόνον γραπτό ερώτημα» σχετικά με τον τόπο φύλαξης των αρχείων της Πρεσβείας Λονδίνου για το έτος 1869, ερώτημα που απαντήθηκε έγκαιρα, και σε «ένα προφορικό μήνυμα» στον τηλεφωνητή του γραφείου μου, χωρίς, όμως, να υπάρχει δυνατότητα απάντησης, αφού δεν περιλάμβανε στοιχεία επικοινωνίας.
‘Οπως θα διαπιστώσετε, δεν «εγείρεται ζήτημα για το μέλλον του κενοταφίου» του Ανδρέα Κάλβου, αφού ο νέος ιδιοκτήτης της εκκλησίας υποχρεούται από το νόμο και να μην το καταστρέψει, αλλά και να επιτρέπει την πρόσβαση σε αυτό.
Ο νέος ιδιοκτήτης, με τον οποίο είμαστε σε επαφή, θα ενημερώσει την Πρεσβεία Λονδίνου για τυχόν αναγκαίες εργασίες συντήρησης.
Επίσης, δεν συντρέχουν λόγοι «διεθνούς κινητοποίησης» για τη διατήρηση της μνήμης του Ποιητή στην περιοχή: η μαρμάρινη αναμνηστική πλάκα -που είχε αναρτηθεί το 1960 από τον τότε Πρέσβυ της Ελλάδος στο Λονδίνο Γιώργο Σεφέρη στην εκκλησία του Keddington- σχεδιάζεται να εκτεθεί στο Μουσείο του Louth, μαζί με πληροφοριακό υλικό για τον Ανδρεά Κάλβο και για τον δωρητή της Γιώργο Σεφέρη, με βάση σχετικές ανέκδοτες πηγές από το αρχείο του.
Η έκθεση της πλάκας προγραμματίζεται να συμπέσει με τη συμπλήρωση 150 χρόνων από την άφιξη του Ανδρέα Κάλβου στο Louth και 190 χρόνων από την κυκλοφορία της «Λύρας» [Γενεύη, 1824]». Σημειώνεται ότι το Μουσείο του Louth βρίσκεται πολύ κοντά στο σημείο όπου έζησε ο Κάλβος από το 1864 μέχρι το θάνατό του το 1869. Δυστυχώς το κτήριο δεν σώζεται.
Είναι, νομίζω, προφανές ότι θα ήταν χρήσιμο να είχε προηγηθεί του δημοσιεύματος επικοινωνία σας με την Πρεσβεία Λονδίνου για τη διασταύρωση των πληροφοριών σας και την αποφυγή δημιουργίας εντυπώσεων που δεν
ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, δεδομένου ότι:
– από το 1960 ο τάφος του Ανδρέα Κάλβου δεν βρίσκεται στην Αγγλία, αλλά στη Ζάκυνθο,
– το κενοτάφιο που βρίσκεται στο Keddington του Lincolnshire (350 χιλιόμετρα περίπου ΒΑ του Λονδίνου) δεν κινδυνεύει να καταστραφεί διότι προστατεύεται νομικά και
– με τη σχεδιαζόμενη έκθεση της αναμνηστικής πλάκας του 1960 στο Μουσείο του Louth, διασφαλίζεται η διατήρηση της μνήμης του Κάλβου στην πόλη όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του”.
Με φιλικούς χαιρετισμούς,
Βικτωρία Σολομωνίδου
Εμπειρογνώμων Πρεσβευτής Σύμβουλος Α’ Μορφωτικών Υποθέσεων
Πρεσβεία της Ελλάδος στο Λονδίνο”
Διαχωρίζοντας και σε αυτή την περίπτωση την προσωπική μου θέση, μεταφέρω εδώ το μήνυμά μου προς τον κο Μπασκόζο που δημοσιεύθηκε στα σχόλια του άρθρου του στο “Βήμα” : Με τον κ. Μπασκόζο (και παρακαλώ ας με διαψεύσει) ούτε γνωρίζομαι προσωπικά ούτε ποτέ τον ενημέρωσα με οποιοδήποτε τρόπο για την αυτοψία στο Λάουθ, πόσω μάλλον αφήνοντας υπόνοιες για φερόμενη αναλγησία της Πρεσβείας. Δεν γνωρίζω με ποιό τρόπο παρέλαβε τα στοιχεία που παραθέτει στο άρθρο του και τις λοιπές «ερμηνείες» (πάντως δίχως τη δική μου συνδρομή ή συγκατάθεση) και οπωσδήποτε δεν επικροτώ την προσέγγιση του άρθρου στο οποίο αυθαίρετα και ατυχώς ενεπλάκη το όνομά μου. Από την πλευρά μου δόθηκαν όλες οι απαραίτητες διευκρινίσεις στην κα Σολομωνίδου για την άστοχη τροπή που έλαβε η υπόθεση. Με εκτίμηση – Σπύρος Παππάς