της Μαρίζας Ντεκάστρο.
Φθινόπωρο και η εκδοτική παραγωγή στο φουλ. Δεκάδες βιβλία ψάχνουν το κοινό τους, την παρουσίαση τους σε εκδηλώσεις και σχολεία, ώστε ο κόπος να μεταφραστεί σε πωλήσεις.
Παραλαμβάνοντας τα πακέτα με τα βιβλία και ταχτοποιώντας τα, έριξα μια ματιά στα βιβλία της χρονιάς και επιβεβαίωσα ό,τι υποψιαζόμουνα. Έκανα λοιπόν μια σύντομη άτυπη έρευνα στη Βιβλιονέτ, και είδα ότι πολλοί εκδίδουν τρία, τέσσερα, πέντε βιβλία το χρόνο, συνήθως μικρής φόρμας και εικονογραφημένα. Το ρεκόρ πάνω από έξι (6) νέα βιβλία από ένα συγγραφέα το 2107, που δεν έχει ακόμα κλείσει.
Το θέμα του άρθρου που ακολουθεί δεν αφορά κριτική βιβλίων. Είναι ένα απάνθισμα από σχόλια και κουβέντες μεταξύ ανθρώπων του βιβλίου που δεν λέγονται ανοιχτά.
Σχόλιο 1: Υπερπαραγωγή
Συγγραφέας εντυπωσιάζει με το πρώτο του παιδικό βιβλίο και βραβεύεται τον ίδιο χρόνο. Ξεχειλίζοντας από δημιουργικότητα, εκδίδει τον επόμενο χρόνο άλλο βιβλίο το οποίο βρίσκεται στις μικρές λίστες βραβείων και βραβεύεται επίσης. Τα δυο βιβλία είναι γραμμένα ακριβώς με την ίδια λογική. Επανέλαβε λοιπόν μια πετυχημένη ιδέα και κέρδισε κάποια αναγνώριση. Δυο χρόνια μετά εκδίδει τρία (3) βιβλία σε διάστημα λίγων μηνών!
Το γεγονός ότι είχαν γραφτεί πριν χρόνια και εκδόθηκαν ταυτόχρονα ισχύει (έχει συμβεί και σε μένα προσωπικά), δεν αναιρεί όμως τη διάθεση πολλών να βομβαρδίζουν το κοινό με βιβλιαράκια τα οποία, μοιραία, δεν είναι όλα του ίδιου επιπέδου.
Σχόλιο 2: Μετοικήσεις
Ο/η συγγραφέας εκδίδει σε έναν εκδοτικό οίκο. Για ένα από τα βιβλία του αλλάζει εκδότη. Μπορεί να συμβαίνουν δύο τινά: ή θέλησε να το ταιριάξει στην υπάρχουσα σειρά κάποιου άλλου οίκου ή, επειδή το συγκεκριμένο βιβλίο ήταν κατώτερο των προηγούμενων, ο εκδότης με τον οποίο συνεργάζεται τού αρνήθηκε την έκδοση.
Κανένας συγγραφέας δεν είναι διά βίου δεμένος με έναν εκδότη. Πράγματι, ορισμένα βιβλία ταιριάζουν καλύτερα στο προφίλ συγκεκριμένων εκδοτικών οίκων. Αλλά όχι όταν πρόκειται για εντελώς ομοειδή βιβλία που μόνο το θέμα διαφέρει !
Σχόλιο 3: Καθένας στο είδος του
Πολλοί έχουν βρει το χώρο τους σε ένα συγκεκριμένο είδος, για παράδειγμα στο νεανικό μυθιστόρημα, στις παιδικές εικονογραφημένες ιστορίες, κ.ά. Αργότερα ανοίγονται σε άλλες ηλικίες και άλλα είδη- κόμικ, γνώσεων, νέων ενηλίκων.
Θεμιτό, αν το καινούργιο έχει νόημα και δεν γράφεται λόγω μόδας- που συμβαίνει επίσης.
Ο συγγραφέας καλό είναι να δοκιμάζεται σε άλλα είδη και να προχωρά. Αλλά με την προϋπόθεση ότι τα καινούργια γραπτά θα είναι προϊόντα ‘πνευματικής ωρίμανσης’, δηλαδή θα έχει καταλάβει την ιδιαιτερότητα κάθε ηλικίας και είδους. Δεν είναι καθόλου, μα καθόλου υποχρεωτικό, στην εργογραφία καθενός μας να εμφανίζεται κάθε θέμα και υπόθεμα λες και συντάσσουμε θεματική βιβλιογραφία (και λίγο περιβάλλον, και ανακύκλωση, και ψυχολογία, και Χριστούγεννα και Πάσχα και πάει λέγοντας).
Σχόλιο 4: Θεματολογία
Δεν σημαίνει ότι κάθε εξυπνάδα των παιδιών, κάθε οικογενειακό ή σχολικό πρόβλημα μπορεί να γίνει βιβλίο! Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι αυτά τα θέματα είναι πάντοτε επίκαιρα και πρέπει να τα επισημαίνουμε κάθε στιγμή. Δυστυχώς, συχνότατα, η διαχείρισή τους είναι περιγραφική, κοινότοπη και επιφανειακή, κρύβουν κάτι σαν ‘ελαφρά ψυχολογία’. Το δε συμπέρασμα, το διδακτικό, είναι επίσης γνωστό- π.χ. αποδεχόμαστε τις ιδιαιτερότητες, είμαστε φίλοι με τους φίλους ό,τι και να γίνει, οι γονείς μας πασχίζουν για εμάς, κλπ.
Άρα, καλύτερα να γράφουμε όταν έχουμε κάτι να πούμε και, κατά το δυνατόν, να εμβαθύνουμε στο καινούργιο.
Επόμενη επισήμανση, η ‘εμπέδωση’ του διδακτικού μηνύματος στις μικρές ιστορίες για παιδιά πρώτης σχολικής ηλικίας που κυκλοφορούν σε σειρές. Σε ό,τι μεταφρασμένο, αντίστοιχων σειρών ή ηλικίας, έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια, πουθενά δεν υπάρχουν οι λεγόμενες ‘αναγνωστικές’ δραστηριότητες- ασκήσεις οι οποίες να κατευθύνουν αυτούς που πιάνουν το βιβλίο (είτε είναι παιδιά είτε ενήλικοι). Ακόμα κι αν δεν το ομολογούμε, οι περισσότερες κρύβουν τον διδακτισμό που όλοι καταδικάζουμε. Στην ουσία ελέγχουν αν το παιδί διάβασε το βιβλίο και αν το κατάλαβε. Είναι δε βαρετά επαναλαμβανόμενες (π.χ. ακροστιχίδες, αντιστοιχίσεις, διαφορές, σωστό-λάθος) ενώ δήθεν αφήνουν χώρο στην προσωπική έκφραση των παιδιών (γράψε, ζωγράφισε…).
Κάπου- κάπου σε ορισμένα βιβλία, υπάρχουν πρόσθετες σελίδες, ας τις πούμε ‘παράρτημα’, διαφορετικής αντίληψης απ’ ό,τι περιγράψαμε παραπάνω, αφού περιέχουν ενημερωτικά/παιδαγωγικά κείμενα που υποστηρίζουν τον ενήλικο, συμπληρωματικές πληροφορίες, γλωσσάριο, αναγνωστικές προτάσεις, κ.ά.
Είμαι βέβαιη ότι το ζητούμενο για όσους γράφουν, εικονογραφούν, εκδίδουν και αγαπούν τα βιβλία είναι η απόλαυση η οποία προκύπτει αβίαστα από την ανάγνωση κάθε ιστορίας. Μια όμορφη ιστορία διαβάζεται και ξαναδιαβάζεται ευχάριστα πολλές φορές.
Σχόλιο 5: Φιλοδοξίες
Ο συγγραφέας, δεν αρκεί μόνο να γράφει, πρέπει και να διαβάζει. Δεν αρκεί να εντυπωσιαζόμαστε από τις καταπληκτικές μεταφρασμένες ή αμετάφραστες εκδόσεις. Επιπλέον δεν είναι μόνο θέμα ενημέρωσης. Διαβάζουμε και μελετάμε νέες προσεγγίσεις σε γνωστές θεματολογίες.
Καθένας μας έχει την άποψή του για το τι θέλει να πει και πώς να το γράψει. Δεν είναι αρκετό! Υπάρχουν χίλιοι τρόποι έκφρασης και ανάπτυξης του θέματος. Στην Ελλάδα υπάρχουν ελάχιστοι πραγματικοί editors, οι οποίοι γνωρίζουν πώς ένα βιβλίο θα γίνει καλύτερο. Αλλά ακόμα και έτσι, καλά θα κάνουμε να παιδεύουμε τα γραπτά μας.
Συγγραφέας γίνεσαι και το αφηγηματικό ταλέντο σίγουρα βοηθάει. Κανένας όμως δεν γεννήθηκε συγγραφέας! Επιπλέον, ας μη μετράμε πάντα τις λέξεις για να χωρέσουμε όπου μας προτείνουν!
Οι εικονογράφοι: Δοκιμασία αντοχών
Το εκδοτικό έτος έχει τρεις μήνες για να τελειώσει και υπάρχουν εικονογράφοι που έχουν εικονογραφήσει μέχρι και δέκα (10) βιβλία έως σήμερα. Το γεγονός ότι αρκετά αφορούν τίτλους σε υπάρχουσες σειρές ή ότι πρόκειται για συστηματική συνεργασία του εικονογράφου με κάποιο συγγραφέα, και κατά συνέπεια ο εικονογράφος έχει ήδη καταλήξει στο στιλ ή το σχεδιασμό των πρωταγωνιστών, δεν αναιρεί την επανάληψη και τον μανιερισμό.
Οι πάντες γνωρίζουν ότι λόγω του ανταγωνισμού και της συμπίεσης του κόστους, οι αμοιβές των εικονογράφων είναι χαμηλές με αποτέλεσμα να δέχονται πολλές δουλειές ώστε να εξισορροπούν τις χαμηλές αμοιβές.
Ας έχουμε κατά νου ότι είναι συν-δημιουργοί των βιβλίων και καλλιτέχνες. Και ως καλλιτέχνες δεν λειτουργούν δημιουργικά υπό πίεση. Έτσι, κάθε καινούργιο βιβλίο που τους ζητείται να εικονογραφήσουν οφείλει να αντιμετωπίζεται από όλους ως μοναδικό.
Οι εκδότες: Η εξαργύρωση της επιτυχίας
Κάθε εκδότης θέλει ονόματα στον κατάλογό του. Λογικό. Όταν μάλιστα ανακαλύψει έναν νέο συγγραφέα, ο οποίος βραβεύεται κιόλας ή συνεργάζεται συστηματικά με κάποιον καταξιωμένο, θέλοντας, λογικά και πάλι, να εξαργυρώσει την επένδυση επιχειρεί να τους δεσμεύει με παραδόσεις νέων τίτλων σε μικρό χρονικό διάστημα. Τα αποτελέσματα αυτής της τακτικής είναι δυστυχώς αίολα. Παρακολουθώντας τι βραβεύεται κάθε χρόνο (ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, Κρατικά βραβεία, ελληνικό τμήμα της ΙΒΒΥ, εξαιρουμένων των βραβείων του PUBLIC που είναι βραβεία κοινού και τα κριτήρια διαφορετικοί) παρατηρώ ότι αύξηση της παραγωγής αλλά ελάχιστα πραγματικά αξιόλογα βιβλία. Υπάρχει καθίζηση στην ποιότητα. Δεκάδες τα μέτρια και καλούτσικα βιβλία.
