Της Ελένης Σβορώνου.
Αυτό προτείνει η Μαρία Αγγελίδου με την πολυβραβευμένη τετραλογία της «Ιστορίες που τις είπε ο/η…».
Για το μάθημα αλλά και την αφήγηση της Ιστορίας του ελληνικού έθνους (ακόμη και η έννοια της «Ιστορίας του ελληνικού έθνους» είναι, κατά ορισμένους, μια κατασκευή) έχει χυθεί πολύ μελάνι. Όλοι είχαν κάτι να πούνε για τον «συνωστισμό» στο λιμάνι της Σμύρνης, το γνωστό θέμα με το βιβλίο της Στ’ δημοτικού ενώ η σειρά του Skai για το 1821 προκάλεσε επίσης έντονα σχόλια, θετικά και αρνητικά, απέσπασε όμως το ενδιαφέρον του κοινού.
Κι όμως οι μαθητές δε φαίνεται να συμμερίζονται τον ενθουσιασμό των ενηλίκων για την Ιστορία. Γιατί απλούστατα η Ιστορία είναι ένα ακόμη μάθημα. Κι ας έχουν «ζωντανέψει» κάπως τα βιβλία. Έχει γίνει προσπάθεια να παρατίθενται πηγές, εικόνες, διαφορετικές απόψεις. Μα παραμένει μάθημα. Ποιος χάρηκε ποτέ Ιστορία από τα σχολικά εγχειρίδια; Ποιος τα φύλαξε στη βιβλιοθήκη του με αγάπη; Τα καημένα τα σχολικά εγχειρίδια έχουν τη μοίρα τους γραμμένη στο εξώφυλλο. Η ύλη που πρέπει να καλύψουν είναι ίσως η καταδίκη τους.
Ευτυχώς η παιδική λογοτεχνία προσφέρει ανάσες και μια πιο ενδιαφέρουσα προσέγγιση της Ιστορίας. Ιστορικά μυθιστορήματα, αστυνομικές ιστορίες που εκτυλίσσονται σε μια δεδομένη ιστορική εποχή, θεματικά βιβλία γνώσης (τι έτρωγαν ή πώς πολεμούσαν οι Βυζαντινοί, οδηγοί ανακάλυψης, μέσα από το παιχνίδι, αρχαιολογικών χώρων και μουσείων π.χ.) δίνουν μια ωραία διέξοδο στα παιδιά που αγαπούν τις αποδράσεις στο παρελθόν.
Η σειρά «Ιστορίες που τις είπε ο… η …» προτείνει κάτι καινούριο. Προτείνει σύντομες αφηγήσεις από την ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας μέσα από την αφηγηματική φωνή ενός αντικειμένου ή μιας έννοιας: Η πέτρα, ο πόλεμος, ο δρόμος και η θάλασσα είναι οι αφηγητές στα αντίστοιχα τέσσερα βιβλία.
Η πέτρα μιλάει για το δαιδαλώδες παλάτι του Μίνωα, για τα τείχη των Μυκηναίων, για την Ακρόπολη και το Ασκληπιείο της Επιδαύρου. Η θάλασσα μιλάει για τον Ηρόδοτο, τον ταξιδευτή και ιστορητή, την Κάθοδο των Μυρίων, τον Αριστοτέλη, και την Πολιορκία της Τύρου από τον Αλέξανδρο. Ο πόλεμος αφηγείται τη Μάχη του Μαραθώνα, των Θερμοπυλών, τη ναυμαχία της Σαλαμίνας και τη μάχη στα Γαυγάμηλα. Ενώ ο δρόμος θα πει για τον Λυκούργο, τον Κτησία, τον Αλκιβιάδη, και τον Αρχιμήδη.
Τι συνδέει τις ετερόκλητες, εκ πρώτης όψεως, οι ιστορίες; Η αφηγηματική φωνή. Που δεν είναι η φωνή ενός προσώπου, η ιστορία «από τα κάτω, από τις σιωπηλές μάζες». Δεν κάνει κοινωνική ιστορία η συγγραφέας. Προσφέρει τη δική της φυσικά ματιά σε πρόσωπα και γεγονότα με στόχο να σκιτσάρει στιγμές, να υποβάλλει μια αίσθηση για το τότε, να κεντρίσει το ενδιαφέρον, να προκαλέσει θαυμασμό και ερωτήματα. Όχι να μεταδώσει γνώσεις.
Εδώ το βιβλίο γνώσης συναντά τη λογοτεχνία. (Ως και οι επιτροπές των βραβείων προβληματίστηκαν, πού να κατατάξουν αυτά τα βιβλία!) Η γλώσσα, το ύφος, ο ρυθμός αφήγησης είναι αυτό που λέμε «καλή λογοτεχνία». Το περιεχόμενο, πρόσωπα και γεγονότα της Αρχαίας Ελλάδας, κρίσιμες καμπές της Ιστορίας και μεταβολές της τύχης, παρουσιάζονται λιτά, ουσιαστικά και άμεσα. Ένα παράδειγμα από την Κάθοδο των Μυρίων:
«Κι έτσι η Αθήνα, που χάρη στα καράβια της ήταν πρώτη και καλύτερη, βγήκε νικημένη από τον πόλεμο με τη Σπάρτη, που ούτε ένα καράβι δεν είχε! Νικήθηκε η πόλη. Ξέπεσε. Και οι άντρες αναγκάστηκαν να φύγουν, να βρουν αλλού δουλειές. Μερικοί κατάντησαν μισθοφόροι, να πολεμούν για ποιον λέτε; Ναι, ναι για τους Πέρσες! Απίστευτο! Κι όμως αληθινό. Μαζί τους κι ο Ξενοφώντας. Άντρας πια, δεν είχε τίποτα να τον κρατήσει στη νικημένη Αθήνα που τόσο αγαπούσε.»
Ούτε σπαραγμός και ηθικά διδάγματα για την διχόνοια των Ελλήνων που τους έσπρωξε σε ανίερες συμμαχίες με τους Πέρσες, ούτε μεγάλα λόγια. Και από το γενικό στο μερικό, στους ανθρώπους: πόσοι άνθρωποι αναγκάστηκαν να μετοικήσουν. Κι από το μερικό στο ειδικό, στον Ξενοφώντα. Μακρινό πλάνο, μεσαίο, κοντινό, που θα έλεγαν οι ειδικοί της οπτικής γλώσσας. Ενώ ο αναγνώστης, πριν δει τον Ξενοφώντα, έχει αντιληφθεί το ιστορικό πλαίσιο. Έχει νιώσει την ουσία του χωρίς να πονοκεφαλιάσει με πληροφορίες ή/και αξιολογικές κρίσεις. Επιθυμεί, επίσης, να ανατρέξει και σε άλλα βιβλία για τον Ξενοφώντα, την Κάθοδο των Μυρίων, την Αθήνα.
Να κεντρίζεις την περιέργεια. Όχι να δίνεις απαντήσεις. Να αντιλαμβάνεσαι ότι η μετάδοση πληροφορίας δεν οδηγεί στη γνώση. Να υποβάλεις παρά να επιβάλεις. Να μια τέχνη δύσκολη που θα έπρεπε να έχει την τιμητική της στα σχολεία και σε κάθε παιδαγωγική διαδικασία. Και, γιατί όχι, στην επικοινωνία μας, γενικώς;. Εγχειρίδιο άριστης πρακτικής οι «Ιστορίες που τις είπε ο/η…»!
Όμορφες εκδόσεις, σκληρόδετα βιβλία μικρού σχήματος, με τις ζωγραφιές της Ίριδας Σαμαρτζή και της Φωτεινής Στεφανίδη (στις Ιστορίες που τις είπε η πέτρα) να δίνουν ζωντάνια και κίνηση στον αρχαίο κόσμο, είναι αντάξιες του περιεχομένου.
Για όλους όσους αγαπούν την Ιστορία, αλλά κυρίως, για όσους νομίζουν ότι Ιστορία είναι μόνο μάθημα!
Η Μαρία Αγγελίδου γεννήθηκε το 1957 στην Αθήνα. Σπούδασε φιλολογία και λογοτεχνία στην Αθήνα και στη Ζυρίχη. Ασχολείται με τη λογοτεχνική μετάφραση και έχει μεταφράσει πάνω από 500 βιβλία, τα μισά από τα οποία είναι για παιδιά. Έχει διασκευάσει για το παιδικό αναγνωστικό κοινό Σαίξπηρ και Μολιέρο, Δάντη και Θερβάντες, Μέλβιλ, Γκολντόνι κ.ά. Για τις μεταφράσεις της έχει βραβευτεί τρεις φορές από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας και την ΙΒΒΥ. Το 2007 βραβεύτηκε με το Κρατικό Βραβείο παιδικού Βιβλίου Γνώσεων για το βιβλίο της Ελληνική Μυθολογία, Πώς ξεκίνησε ο κόσμος (εκδ. Παπαδόπουλος), το 2012 βραβεύτηκε από το περ.ΔΙΑΒΑΖΩ με το Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου για το βιβλίο της Ιστορίες που τις είπε η Πέτρα (εκδ. Αερόστατο), ενώ το 2013 με το Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για το παραμύθι Ιστορίες που τις είπε ο Πόλεμος (εκδ. Μεταίχμιο). Ασχολείται επίσης με τη συγγραφή παιδικών βιβλίων και πολλά από τα έργα της κυκλοφορούν στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ισπανικά και τα γερμανικά.
Τα βιβλία:
Ιστορίες που τις είπε η πέτρα, Αερόστατο
Ιστορίες που τις είπε η θάλασσα, Μεταίχμιο
Ιστορίες που τις είπε ο πόλεμος, Μεταίχμιο
Ιστορίες που τις είπε ο δρόμος, Μεταίχμιο.
Επίσης:
Μύρτις, οι ζωές της, Παπαδόπουλος
Της ίδιας, βιβλία εμπνευσμένα από τη βυζαντινή εποχή:
Το βιβλίο των αυτοκρατόρων, Λιβάνης
Το βιβλίο των πειρατών, Λιβάνης
