της Όλγας Σελλά
Η λογοτεχνία και το θέατρο έχουν διαμορφώσει, εδώ και χρόνια, μια ισχυρή σχέση συνομιλίας και αλληλεπίδρασης. Και παρότι είναι μια διαδρομή γνωστή και συνήθης πια, εξακολουθεί να είναι μια διαδρομή ριψοκίνδυνη. Κυρίως για πώς οι σκηνοθέτες διαχειρίζονται στη σκηνή του θεάτρου τις διαπιστώσεις, τους χαρακτήρες, τις ιστορίες και την ιστορική στιγμή του κάθε λογοτεχνικού βιβλίου.
Ο Στρατής Τσίρκας ήταν ένας πολιτικοποιημένος και πολιτικός συγγραφέας. Τα βιβλία του, η Τριλογία του πρωτίστως, οι «Ακυβέρνητες πολιτείες», αλλά και το κύκνειο άσμα του, η «Χαμένη άνοιξη» αποτυπώνουν σημαντικές ιστορικές στιγμές του ελληνικού 20ού αιώνα. Και οι σημαντικές ιστορικές στιγμές πάντα έχουν να μας πουν πολλά. Το θέμα είναι το πώς θα το πουν.
Μια ομάδα νέων καλλιτεχνών καταπιάστηκε με κάτι δύσκολο, αφού το τελευταίο του μυθιστόρημα –αρχή μια νέας τριλογίας, που θα είχε τίτλο «Δίσεκτα χρόνια»- με τίτλο «Χαμένη άνοιξη» δεν έχει ποτέ άλλοτε μεταφερθεί στο θέατρο. Μόνο μια πολύ ενδιαφέρουσα τηλεοπτική μεταφορά υπήρξε, στη σειρά που σκηνοθέτησε ο Χριστόφορος Χριστοφής, το 1995.
Ο Βαλάντης Φράγκος υπογράφει τη σκηνοθεσία σ’ αυτό το εγχείρημα και ο ηθοποιός Άρης Λάσκος ανέλαβε το εξίσου δύσκολο στοίχημα της διασκευής. Και οι δυο τους, μαζί με τους ηθοποιούς της παράστασης, ανέλαβαν να ζωντανέψουν την ιστορία του Στρατή Τσίρκα, δηλαδή την ιστορία με κεντρικό πυρήνα τα «Ιουλιανά» του 1965 με πολλές παράλληλες ιστορίες ανθρώπων, απόψεων, συμπεριφορών, σε μια Ελλάδα που για μια στιγμή κόντεψε να κάνει ένα διαφορετικό άλμα.
Με βίντεο από τα Επίκαιρα της εποχής ξεκινάει η παράσταση, με τις τεράστιες διαδηλώσεις του Ιουλίου του 1965 μετά την αποπομπή, στην ουσία, από το Παλάτι του Γεωργίου Παπανδρέου από τη θέση του πρωθυπουργού. Κεντρικά πρόσωπα του μυθιστορήματος ο Ανδρέας (Δημήτρης Πασσάς) και η Φλώρα (Ελένη Ζαραφίδου), μια γυναίκα ξένη, κοσμοπολίτισσα, απολιτική, έρμαιο των ερωτικών επιθυμιών κυρίως των άλλων, όχι των δικών της. Και γύρω τους πρόσωπα που δημιουργούν την πινακοθήκη των ανθρώπων στην Αθήνα του 1965: η Ματθίλδη (Καλλιόπη Παναγιωτίδου) μέλος της Νεολαίας των Λαμπράκηδων, ενεργή και παθιασμένη με την πολιτική, ο Κακομοίρας, μια μποέμ, αντιφατική και σύνθετη προσωπικότητα (Άρης Λάσκος), η θεία του Ανδρέα (Γιούλη Τσαγκαράκη) που διαβάζει τον κόσμο όπως τα χρόνια του Εμφύλιου και διάφοροι περίεργοι άνθρωποι (ξένοι δημοσιογράφοι, επιχειρηματίες, άνθρωποι διαπλεκόμενοι με τα Ανάκτορα και με μυστικές υπηρεσίες.
Σ’ ένα εντελώς ουδέτερο και άχρωμο σκηνικό (κάτι παραβάν διάφανα που σχημάτιζαν τους χώρους δράσης και μερικοί τροχήλατοι μίνι καναπέδες που έπαιζαν το ρόλο των επίπλων στις αλλαγές των χώρων) μπαινοβγαίνουν τα πρόσωπα του μυθιστορήματος και της ιστορίας μας. Διαδοχικοί μονόλογοι, κάποτε και παράλληλοι μονόλογοι, άλλοτε διάλογοι, πρόσωπα που αλλάζουν ρόλους, μια διαρκής κυκλοφορία ανθρώπων που μετέδιδαν αβεβαιότητα, φόβο, παρακμή, οργή. Μόνο ο Ανδρέας, που έζησε 18 χρόνια στην υπερορία, έβλεπε την Αθήνα σαν την «πιο ανοικτή πόλη του κόσμου». Και δεν απαντούσε όταν τον ρωτούσαν πώς πέρασε στην Τασκένδη. Αντίθετα υπεραμυνόταν της δημιουργίας του μεγάλου δημοκρατικού μετώπου για να μείνουν πίσω το τραύμα και οι αντιλήψεις του Εμφυλίου.
Η παράσταση συνεχίζεται με διαρκή και πανομοιότυπη εναλλαγή σκηνών και με πρόσωπα που συνεχίζουν να μεταδίδουν αβεβαιότητα, φόβο, παρακμή, οργή. Σαν να είχαν επιλέξει μόνο τη μία πλευρά του Τσίρκα να ζωντανέψουν. Εκείνην που «μελετώντας την ανθρώπινη μοίρα μέσα στον ιστορικό χρόνο, προβάλλει αξίες αναπαλλοτρίωτες. (…) Την αποδοχή του ‘άλλου’, του αλλόφυλου, του αλλόδοξου, του διαφορετικού, την ανεξιθρησκεία, την κατανόηση και την αλληλεγγύη των θυμάτων…», όπως έγραφε η μελετήτρια και μεταφράστρια της Τριλογίας του Τσίρκα, Χρύσα Προκοπάκη, στις «Επτά Ημέρες» της «Καθημερινής» τον Φεβρουάριο του 2000. Και αμέσως μετά πρόσθετε: «Όλα τούτα θα ήταν ένας κώδικας ηθικής με μπόλικο διδακτισμό, αν δεν προέκυπτε αβίαστα από ένα έργο υψηλής πνοής, μια σύνθεση ρεαλισμού και ποίησης, όπου το κλασικό συμπλέκεται με τη μοντέρνα αφήγηση», γιατί «οι ήρωες του Τσίρκα δεν είναι φερέφωνα. Εξακολουθούν να μας συντροφεύουν έξω από τα βιβλία και να μας μεταγγίζουν χυμούς ζωής», συμπλήρωνε η Χρύσα Προκοπάκη.
Αυτοί οι χυμοί ζωής ήταν που έλειπαν από την παράσταση του Βαλάντη Φράγκου και από τη διασκευή του Άρη Λάσκου. Ο εκμοντερνισμός των αστικών ηθών τα μέσα της δεκαετίας του ‘60, η περιγραφή μιας Αθήνας διαφορετικής, οι καλλιτεχνικές δημιουργίες τα στέκια της νεολαίας, των διανοουμένων, των εναλλακτικών, των μποέμ –όπως ο Κακομοίρας, που ήταν υπαρκτό πρόσωπο, ο Στέλιος Αναστασιάδης- υπάρχουν έντονα μέσα στο μυθιστόρημα του Τσίρκα, απουσιάζουν όμως από την παράσταση. Υπάρχει μόνο μια έντονη κριτική στο Χίλτον και στην Πλάκα του υπερτουρισμού, αλλά αυτό ασφαλώς υπερτονίστηκε με αντιλήψεις του σήμερα.
Η έμφαση δόθηκε στις πολιτικές εξελίξεις, και, σ’ εκείνες τις πτυχές με τις οποίες εύκολα μπορεί να συνδεθεί ο θεατής του 21ου αιώνα, ακόμα κι αν δεν γνωρίζει το μυθιστόρημα του Στρατή Τσίρκα (διαφθορά, παρακμή, Μητσοτάκης, πολιτικό σύστημα, βία, καταστολή). Μόνο που σχεδόν σε όλες τις συμπεριφορές και τις αντιδράσεις υπήρχε το attitude του 21ου αιώνα, κάτι που διευκόλυνε ακόμα περισσότερο την προσομοίωση του τότε με το σήμερα. Οι μόνοι από τους ηθοποιούς που μας μετέφεραν (σκηνικά) στη δεκαετία του ’60 στις περσόνες που υποδύονταν ήταν η Γιούλη Τσαγκαράκη (κυρίως στο ρόλο της θείας) και ο Συμεών Τσακίρης. Οι υπόλοιποι ηθοποιοί, σε στιγμές το κατάφεραν αυτό.
Ήταν ένα εγχείρημα που παρά τη διάρκειά του (τρεις ώρες περίπου με το διάλειμμα) εστίασε σε μία πλευρά του μυθιστορήματος του Στρατή Τσίρκα, δίνοντας, τελικά, μια προσομοίωση των ημερών του 1965 με το σήμερα, παρά μια συνολική γεύση της αντίληψης του συγγραφέα για την κοινωνία, την τέχνη, τον πολιτισμό συνολικά και την ώσμωση και την αλληλεπίδραση όλων αυτών με τις νέες εκφράσεις και αναζητήσεις και στην πολιτική.
* Και μια πρόταση – παράκληση (γενικά όχι μόνο στη συγκεκριμένη παράσταση): Επειδή η διάρκεια είναι σχεδόν τρεις ώρες (κι όχι δύο όπως γράφεται στο δελτίο Τύπου) θα ήταν καλύτερα, για όλους, η έναρξη να ήταν κάθε μέρα στις 8μ.μ.
Η ταυτότητα της παράστασης
Μεταγραφή: Άρης Λάσκος, Σκηνοθεσία: Βαλάντης Φράγκος, Σκηνικά: Ζωή Μολυβδά Φαμέλλη, Κοστούμια: Αλέγια Παπαγεωργίου, Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας, Mουσική: Γιώργος Δούσος, Κίνηση: Ανθή Θεοφιλίδη, Βίντεο: Αspalax, Βοηθός Σκηνοθέτη: Ελένη Ανδρικοπούλου, Φωτογραφίες: Μαρίζα Καψαμπέλη
Διανομή: Ελένη Ζαραφίδου, Άρης Λάσκος, Καλλιόπη Παναγιωτίδου, Δημήτρης Πασσάς, Γιούλη Τσαγκαράκη, Συμεών Τσακίρης
Θέατρο «Πορεια» (Τρικόρφων 3-5 και 3ης Σεπτεμβρίου 69)
Ημέρες & ώρες παραστάσεων:
Τετάρτη και Κυριακή στις 20:00 & Πέμπτη έως Σάββατο στις 21:00
