Του Ζαχαρία Σώκου.
Με αφορμή την πρόσφατη εκδοση της πέμπτης του ποιητικής συλλογής και ενώ είχε μεσολαβήσει σιωπή 29 χρόνων.
<<Ένα σύμφωνο ερωτεύτηκε
ένα φωνήεντο κι’ αιφνίδια
έγιναν άναρθρη κραυγή.>>
Ποίημα-επίγραμμα-προμετωπίδα, ίσως και ένας νέος ορισμός της ποίησης, στη νέα ποιητική συλλογή του Νίκου Μοσχοβάκου <<Αιφνίδια και διαρκή>>.
Πρόκειται για την πέμπτη αυτόνομη συλλογή του Μοσχοβάκου. Και σε αυτή , όπως και στις δύο προηγούμενες, ανάδοχος είναι οι << εκδόσεις Μελάνι>>.
Ο Νίκος Μοσχοβάκος παρουσίασε την πρώτη του ποιητική συλλογή ,με τον τίτλο <<Ειδοποίηση>> ,το 1970 –καταμεσής της δικτατορίας –και δικαιωματικά ανήκει στη γενιά του ΄70.Ήταν από τους πρωτεργάτες εκείνης της εποχής και αξιολογήθηκε με θετικό πρόσημο .Είχε μάλιστα την τύχη να ανθολογηθεί από τον Ρένο Αποστολίδη.
Η ποίησή του κατά συνθήκη υπαινικτική – <<από τα καλύτερα δείγματα υπαινικτικής γραφής ,που καλλιεργήθηκε τα χρόνια εκείνα>> -αναφέρει ο καθηγητής Μιχάλης Μερακλής σε ένα σημείωμά του.
Παρόλο που το 1970 απέχει δύο χρόνια από το 1968 κι ότι αυτό σήμανε για τους νεανικούς θυμούς στην Ευρώπη και αλλού, τα αιτήματα του Μοσχοβάκου δεν επηρεάζονται άμεσα ούτε από το κίνημα των μπήτνικ, στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, ούτε από το Μάη του ΄68.Η αγωνία του αφορά στην τρέχουσα ημεδαπή ανελευθερία και τις επιπτώσεις της σε μια μετεμφυλιακή Ελλάδα.
Πέρασαν εννέα χρόνια ως το 1979 που –εκτός κάποιες συμμετοχές σε συλλογικές προσπάθειες – ο Μοσχοβάκος παρουσιάζει τη δεύτερη συλλογή του με τον τίτλο <<Ζέον>> από τις <<εκδόσεις Καστανιώτη>>.
<<…ένα ποίημα που γράφεται
κάτω από <<βροχή ζέοντος ύδατος>>
είναι μια αμυδρή ελπίδα
έστω μια ανάπηρη προσδοκία…>>
και αλλού
<<Από τους ήλιους /που έδυσαν και θα ανατείλουν…>>
στίχος στην <<Ειδοποίηση>> του 1970,στις <<αμυδρές ελπίδες και τις ανάπηρες προσδοκίες>> του 1979.
<<…κάθε βράδυ
-φορέματα
κουστούμια
κοσμήματα – ανία, θάνατος και ανία,
κάτω από τις ρόδινες
υποψίες των κοριτσιών…>>
Τα αιτήματα και οι υπαινιγμοί ,στην μεταπολιτευτική παρουσία του Μοσχοβάκου, είναι ευκρινή. Οι ματαιώσεις των προσδοκιών στο κοινωνικοοικονομικό τοπίο που σχετίζονται τόσο με τους συνοδοιπόρους της ίδιας ηλικίας όσο και με τις αναμονές για μια άλλη Ελλάδα είναι εμφανείς. Γράφει στη <<Ζέον>>.
<<…τους γνώρισα που λές
-εκείνοι ούτε που με είδαν-
ενώ γευμάτιζαν με βουλιμία
τον μέλανα ζωμό.>>
Παραμένω και επιμένω σε αυτή τη συλλογή γιατί μας δίνει τις απαντήσεις για την κατοπινή στάση του Μοσχοβάκου που χαρακτηρίζεται από μια μη αναμενόμενη μακρά απουσία και εκδοτική αφυπηρέτηση .Τ ο 1979 εκδίδεται η <<Ζέον>> και ξαναεμφανίζεται στο προσκήνιο μετά 29 χρόνια ,το 2008.
Ο Νίκος Μοσχοβάκος είναι δικηγόρος ,μέχρι τώρα βιοπορίσθηκε και εξακολουθεί να βιοπορίζεται από αυτό το επάγγελμα. Στη συλλογή του ΄79, τη <<Ζέον>> αποκαλύπτεται.
Στα αποσπάσματα, από το ποίημα που ακολουθεί ,δίνω ιδιαίτερη έμφαση στις λέξεις <<κατηχημένος το δόλο>>:
<<Θα μ’ άρεσε να παίζω με τις λέξεις
………………………………………………………….
όμως πόσο μακριά από αυτά
βρίσκομαι τώρα
που κατηχημένος το δόλο
της καθημερινής πραγματικότητας
αγωνίζομαι μέσα από μνήμες
να δανειστώ μια χαραμάδα φως.
Πόσο μακριά βρίσκομαι
καθώς και τα ποίηματά μου
δεν είναι παρά φθινοπωρινά
πένθιμα τραγούδια
……………………………………………………….
ο νόστος χαρακιά στην ψυχή μου
αλλά και δείγμα ότι υπάρχω.>>
Σε άλλο ποίημα αυτής της συλλογής:
<<Στην άκρη του μυαλού μου
ο κονιορτός
από το ποδοβολητό των λέξεων>>
Στο ίδιο ποίημα πιο κάτω:
<<Μην ψαύεις τις πληγές μου
άσε να κοιτάξω
τον άδειο δημόσιο δρόμο
και να θυμηθώ τους φίλους
χωρίς προσωπείο όπως τότε
πριν διαβώ το χώρο
των βατράχων…>>
Σε ένα άλλο ποίημα, πάλι της ίδιας συλλογής , αναφέρει το <<δοκιμές απουσίας>>. Μιά συλλογή λοιπόν –δοκιμή απουσίας –για 30 περίπου χρόνια που είχε διαβεί στο χώρο των βατράχων. Όμως στην άκρη του μυαλού του <<ο κονιορτός από το ποδοβολητό των λέξεων>>.
Προαναγγέλλει ,σαν μεταφυσικό προανάκρουσμα, πολλά σε αυτή τη συλλογή ο Μοσχοβάκος. Σε ένα ποίημα του γράφει ακατανόητα και σχεδόν μυστηριακά για ένα θέμα που τον πόνεσε βαθιά και σε ένα βαθμό στιγμάτισε, τουλάχιστον θεματικά, τις επόμενες τρεις ποιητικές του συλλογές:
<<…μυελοί οστών λευχαιμικών κοριτσιών
τα όρια της νέας μου απόγνωσης…>>
Το τελευταίο ποίημα αυτής της συλλογής είναι αποκαλυπτικό της μακράς σιγής που επακολούθησε την ποιητική του διαδρομή. Ενώ προαναγγέλλει τη σιγή αφήνει ένα παράθυρο ανοικτό για να επανέλθει, έστω κι αν αυτό είναι τις Κυριακές τα πρωινά :
<<Τα λίγα ποιήματα που μ’ απομείνανε
να γράψω ακόμα
όπου να ‘ναι τελειώνουνε.
……………………………………………….
Μόνο τις Κυριακές τα πρωινά
όταν οι άλλοι θα κοιμούνται ακόμα
όταν οι άλλοι θα ΄ναι σίγουροι για μένα
εγώ θα πυρπολώ
εγώ θα κραυγάζω
στίχους μικρούς και σύντομους
συνθήματα αλλαγής.>>
Επιστροφή από τη χώρα των βατράχων
Ανέφερα πριν για εκδοτική αφυπηρέτηση γιατί από το 1979 ως ο 2008 ο Μοσχοβάκος σιωπά ή μάλλον δεν εκτίθεται, γιατί όπως είχε προαναγγείλει τις Κυριακές τα πρωινά, όταν οι άλλοι θα κοιμούνται, αυτός θα κραυγάζει στίχους – συνθήματα αλλαγής.
Η επανεμφάνισή του το 2008 έχει τον απολογητικό – διευκρινιστικό τίτλο <<Πολυετής Σβέση Φανού>>.
Η σε άτακτη υποχώρηση παρουσίαση και κριτική του ποιητικού έργου στην Ελλάδα, από έντυπα ευρείας κυκλοφορίας, επισημαίνει την επανεμφάνιση του σιγήσαντος ποιητή. Η Βερονίκη Δαλακούρα σε κείμενό της στην Καθημερινή ,τον Μάιο του 2009 ,αναφέρεται σε ποιητές που κάποτε υπήρξαν, όπως είχε <<ομολογήσει αυτοσαρκαζόμενος ο Ρεμπώ>>. Συνδέει μάλιστα την περίπτωση Μοσχοβάκου με τον συνοδοιπόρο του Δροσίνη και του Παλαμά , Νίκο Καμπά(1857 – 1932) – κατά σύμπτωση διαπρεπούς νομικού και αυτού – που έγραφε στον Παλαμά από την Αλεξάνδρεια: <<Μην ελπίσεις παρ’ εμού ούτε στίχους ούτε άλλο τι. Μόνον διά της λύπης είμαι εισέτι ποιητής. Όλοι οι παράγοντες εξέλιπον. Αυτή η Αλεξάνδρεια με έκαμε κτήνος>>. Βέβαια το μόνον διά της λύπης είμαι εισέτι ποιητής του Καμπά είναι εξόχως ποιητικό. Η Δαλακούρα κάνει, στο κείμενό της στην <<Καθημερινή>> και μια άλλη εύστοχη επισήμανση. Το θάρρος, αναφέρει, που συναντούμε σε κάποιους σπουδαίους δημιουργούς να σταματούν να εκφράζουν το ποιητικό τους ασυνείδητο, για λόγους που οι ίδιοι μόνο γνωρίζουν, απαιτεί εσωτερική πειθαρχία και μοναδική εντιμότητα. Περίπτωση ακόμα πιο γοητευτική είναι όσοι γράφουν δίχως ποτέ να έχουν δημοσιεύσει, μπορεί κανείς να τους στερήσει το χαρακτηρισμό του ποιητή; Πολλοί ευαίσθητοι ,εραστές της ποίησης ή μη, συμφωνούν με τον Βαλερύ ότι << η αληθινή ουσία της ποίησης είναι η αναζήτησή της…>>.
Ο Μοσχοβάκος, όπως φανέρωσε η <<Πολυετής Σβέση Φανού>>, απλώς δεν εξέδιδε. Στην επανεμφάνισή του συνέβαλε με την ενθάρρυνσή της η νέα του εκδότης Πόπη Γκανά, όπως ο ίδιος ομολογεί.
Θεματολογικά ακολουθεί τη νομοτελειακή καμπύλη του τόξου της ζωής. Ο εικοσάρης που στην περίοδο της δικτατορίας έβλεπε <<ήλιους που έδυσαν και θα ανατείλουν>> στη δεύτερη δεκαετία των ήντα γράφει:
<<…μέσα σε γέλωτες και θυμηδία
έσβησε ξεχασμένη
η επανάσταση…>>.
Σε άλλο ποίημα της <<Πολυετούς Σβέσης Φανού>> :
<<…μάχομαι μόνος, αμύνομαι γενικώς
με ξεναγό τις εικόνες άλλων καιρών
και τα παιδικά μου όνειρα…>>
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το ποίημα <<Να με διαβάσεις>>. Σε αυτό ο ποιητής επιθυμεί να αποκαταστήσει τη σχέση του με τους παλαιούς αναγνώστες του. <<Έχω ανάγκη να μ’ ανακαλύψεις και πάλι>> γράφει.
Ένα από τα αγαπημένα θέματα του Μοσχοβάκου είναι τα πρόσωπα του μύθου και της ιστορίας. Σε όλες του τις συλλογές τα ιστορικά πρόσωπα αποτελούν έμπνευση για πικρά σαρκαστικά και εξαιρετικές ευκαιρίες να αναδείξει ,με το λιτό – δωρικό κάποτε- τρόπο του και βέβαια τον υπαινιγμό ,πικρή κληρονομιά και ανάμνηση από την περίοδο της χούντας, τη ματαιότητα στις επιδιώξεις της ανθρώπινης ύπαρξης. Ένα μικρό δείγμα:
<<Ένας άθλος
Ο βασιλεύς Αυγίας
κι ο αμελής σταυλάρχης του
που για καλή του τύχη
ξεχάστη τ΄όνομά του
άφησαν στην αιωνιότητα
την κόπρο τους >>
<<Οφειλή περιπέτειας>>
Μετά την επανεμφάνισή του το 2008 η κρούστα της εκδοτικής απραξίας είχε διαρραγεί, η κουρτίνα που έκρυβε τις ποιητικές του αγωνίες για έκφραση ξανάνοιξε οριστικά.
Το 2011 νέα ποιητική συλλογή με τον –όπως πάντα –συμβολικό και απολογητικό τίτλο <<Οφειλή περιπέτειας >>.Η τέταρτη κατά σειρά.
Το ποιητικό ιδίωμα του Μοσχοβάκου το ίδιο. Λιτή υπαινικτική γραφή που δεν κραυγάζει, δεν θριαμβολογεί, δεν κάνει σαματά για να εντυπωσιάσει. Έντιμος στην απόδοση του αισθήματος, πιο ώριμος και όπως πάντα με περίσσευμα σαρκασμού.
Διακριτές και οι αυξανόμενες αγωνίες που σχετίζονται με χρόνο.
<<…Χτίζω προσεκτικά αργά τις λέξεις
και τη λάσπη μου ζυμώνω μ΄ανθόνερο ονείρων
των περισσοτέρων που πέρασαν
αλλά και των εναπομεινάντων ολίγων…>>
Και σε άλλο ποίημα.
<<…Είναι ήδη απόγευμα
θα προφθάσω;
Όπου να΄ναι βραδιάζει
θα προφθάσω;
Το χθεσινό απέραντο μέλλον
Πώς συμπιέστηκε τόσο;… >>
Ανέφερα ήδη ότι κύριο χαρακτηριστικό στην ποίηση του Μοσχοβάκου είναι η εντιμότητα στην απόδοση του αισθήματος. Θέτει τα αναπάντητα ερωτήματα με ευθύτητα και αφοπλιστική ειλικρίνεια . Γνωρίζοντας όμως ότι δεν υπάρχει απάντηση ,σαν άλτης του επικοντώ, κάνει ένα άλμα προς τι άλλο; τον έρωτα ,τη μόνη απάντηση…
<<…Όταν σουρουπώσει
κλείδωσε την πόρτα σου
και φόρεσε κατάσαρκα
το παλιό ταγέρ σου…>>
Στίχος ενδεικτικός της παλιάς συνήθειας υπαινικτικής γραφής.
Σε άλλο ποίημα της συλλογής <<Οφειλή περιπέτειας>> επανέρχεται σε παλιά του αιτήματα και στα αδιέξοδα που προέκυψαν με το πέρασμα του χρόνου.
<<…Τώρα με τις λέξεις ανάπηρες
εγκλωβισμένοι στην αδιαλλαξία
αναζητούμε τρόπους επανόδου
στην καθημερινότητά μας.
Όμως πώς να μιλήσει κανείς
και κυρίως τι να πει; >>
Όσο διαβάζεις την ποίηση του Μοσχοβάκου τόσο ανακαλύπτεις τους κρυφούς χυμούς που τροφοδοτούσαν τόσα χρόνια το ποιητικό του ιδίωμα. Μιά ποίηση χαμηλών τόνων με καλυμμένες εξάρσεις, έντιμη, λιτή, συνεπής στο αίσθημά του, όχι στριφνή και συνήθως υπαινικτική. Παρότι ανήκει στη λεγόμενη γενιά του ΄70,όχι μόνο ηλικιακά, λίγο ακούμπησε –εύλογα δάνεια άλλωστε – στη νεωτερικότητα που κυριάρχησε στους ποιητές της γενιάς .Διαμορφώνει ένα δικό του τρόπο γραφής που δεν στηρίζεται στην εκζήτηση αλλά στην απλότητα, την καθαρότητα και στη βαθύτητα των σκέψεων που επεξεργάζεται ποιητικά.
<<Αιφνίδια και διαρκή>>
Το Μάιο του 2014 ο Μοσχοβάκος εμφάνισε την πέμπτη του ποιητική συλλογή, πάλι από τις <<εκδόσεις Μελάνι>>. Η παρουσίαση έγινε από τον ποιητή και κριτικό Δημήτρη Χαρίτο και τον υπογράφοντα. (Το παρόν κείμενο άλλωστε αποτέλεσε μεγάλο τμήμα της εισήγησής μου στην παρουσίαση.) Τίτλος της συλλογής <<Αιφνίδια και διαρκή>>. Πρόκειται, χωρίς αμφιβολία, για την πιο ώριμη και πιο κατασταλαγμένη ,τουλάχιστον θεματικά, συλλογή του. Εδώ ο ποιητής δεν αναζητά χίμαιρες και επαναστάσεις. Διαπιστώνει απουσίες αι τις δέχεται με λεπτή ειρωνεία και ήπιο σαρκασμό.
<<…Εμείς δεν είμαστε πιά εμείς
εσείς δεν είσαστε πιά εσείς…>>
Αναφέρεται στο ‘’σαράκι’’ της μνήμης που κάποτε κατατρώγει την προσποιητή ηρεμία μας και μας τρομάζει με τις αποστάσεις που πήραμε από μας τους ίδιους..!
Μια ποίηση με έντονα βιωματικά στοιχεία, πικρός σχολιασμός της νέας καθημερινότητας φορτωμένης με το άγος του χρόνου. Οσμές , γεύσεις, ήχοι, φωνές , νοσταλγικός απόηχος της πραγματικής πατρίδας της παιδικής ηλικίας, όπως ο<< μπαλωματής>>.
<<…πώς χάθηκε η φωνή του μες στα χρόνια…>>
Ο Μοσχοβάκος έχει τελειώσει με την ουτοπία της όποιας σωτηριολογίας , έστω κι αν ποτέ δεν τελειώνει τίποτα με απόλυτο τρόπο. Η θεματολογία του είναι τα οικεία πρόσωπα του οικογενειακού περιβάλλοντος παρόντα και εν απουσία. Η αναγγελία ενός μοιραίου συμβάντος << που ποτέ δεν ήθελε να ακούσει>> .Η φιλία και οι φίλοι στους οποίους αφιερώνει πολλά ποιήματα. Ενδεικτικό και χαρακτηριστικό το όμορφο ποίημα <<σεντέμ κοπινιέ>> που παίζοντας το παιχνίδι <<κρυφτό>> των παιδικών του χρόνων όταν βγαίνει και αρχίζει το ψάξιμο δεν βρίσκει κανέναν.
<<…βγαίνω , φώναξα/ κι΄ άρχισα το ψάξιμο./
Τόσο καλά κρυφτήκαν όλοι τους; / Χρόνια τώρα και δεν βρήκα κανέναν…>>
Η ποίησή του από την πρώτη ως την πέμπτη και τελευταία συλλογή είναι διακριτή, ειλικρινής, έντιμη, υπαινικτική με έντονα βιωματικά στοιχεία και σαρκαστικά σχόλια. Δεν κρύβει το αίσθημά του, αντιθέτως μιλάει ευθέως και ορίζει το ερέθισμά του, όταν όμως είναι να φτάσει στο διά ταύτα ακολουθεί τον υπαινιγμό , τον σαρκασμό και διαφεύγει με ένα πικρό σχόλιο.
<<…Γράφω για όλους εσάς / που λησμόνησα τις φυσιογνωμίες σας/
κι΄ας πορευτήκαμε μαζί…/ όλους εσάς που υπήρξατε /
η άγνωστη κοίτη του ποταμού της ζωής μου…>>
Έντονα είναι και τα υπαρξιακά στοιχεία,<< ο ρέον χρόνος>>.
<<…Απειροελάχιστη κουκκίδα νιώθω
καθώς αναμένω την έλευση της αυγής
για να πάρουν όλα το δρόμο τους…>>
Η συλλογή <<Αιφνίδια και διαρκή >> του Νίκου Μοσχοβάκου φαίνεται να κλείνει μέτωπα με το παρελθόν και το χρόνο. Ανοίγει όμως ένα νέο μέτωπο που αφορά στο τι θα έχει να πει ο ποιητής, την επόμενη φορά, αφού η συχνότητα παρουσίασης ποιητικού έργου – τώρα που ξαναβρήκε το δρόμο προς τον εκδοτικό οίκο – είναι πυκνή και έντονη.
