Η Κρυφή Γοητεία του Εντέρου ( του Δημήτρη Σωκιαλίδη)

του Δημήτρη Σωκιαλίδη.

Θυμάστε το παλιό ανέκδοτο όπου τα όργανα του σώματος μαλώνουν μεταξύ τους ποιο είναι το πιο είναι το πιο σημαντικό; Κάποια στιγμή πεισμώνει το προϊόν του εντέρου και δεν λέει να βγει για αρκετές μέρες οδηγώντας στην απελπισία και την συνθηκολόγηση όλα τα υπόλοιπα όργανα του σώματος¹.

Η Giulia Enders χωρίς τέτοια κόλπα, καταφέρνει να παρουσιάσει με εξαιρετικά απλό και διασκεδαστικό τρόπο τι γνωρίζουμε σήμερα για αυτό το όργανο αλλά και για ολόκληρο το πεπτικό σύστημα. Απαντά σε όσα θέλατε και δεν τολμούσατε να ρωτήσετε για αυτό. ΄Όχι μόνο αποκαθιστά την σημασία και αξιοπρέπεια του εντέρου ανάμεσα στα υπόλοιπα όργανα του σώματος, αλλά το αναδεικνύει και ως συναρπαστικό.

Μπορεί, λόγου χάρη, ένα ταπεινό μονοκύτταρο παράσιτο από το έντερο να πάρει τον έλεγχο του εγκεφάλου σας;

Το τοξόπλασμα (Toxoplasma gondii) είναι ένα μονοκύτταρο παράσιτο που αναπαράγεται μόνο στο έντερο της γάτας. Η γάτα είναι ο απόλυτος ξενιστής² του. Βρίσκεται στα κόπρανα της μολυσμένης γάτας. Τα ζώα που έρχονται με κάποιο τρόπο σε επαφή με αυτά μολύνονται. Τα άλλα ζώα, επομένως, αποτελούν για το τοξόπλασμα «ενδιάμεσο» ξενιστή. Στόχος του είναι να καταλήξει στο έντερο της γάτας γιατί μόνο εκεί μπορεί να ολοκληρώσει την αναπαραγωγή του.

Εάν τύχει ένας αρουραίος ή ένας ποντικός να μολυνθεί αρχίζουν να του συμβαίνουν παράξενα πράγματα. Η μυρωδιά των ούρων της γάτας δεν του είναι πια αποκρουστική και δεν τον κάνει να τρέχει πανικόβλητος μακριά τους. Αντίθετα, γίνεται σεξουαλικά ελκυστική και την αναζητά, ενώ η αμυγδαλή, το κέντρο φόβου του εγκεφάλου, δεν χτυπάει συναγερμό στην παρουσία της γάτας. Ο μολυσμένος ποντικός μοιάζει να αναζητά χωρίς αναστολές την καταστροφή του! Το μικροσκοπικό παράσιτο φαίνεται να τον οδηγεί να προσφέρει τον εαυτό του ως τροφή στην γάτα με σκοπό να καταλήξει το ίδιο στο έντερο της γάτας και να ολοκληρώσει τον κύκλο του.

Σε παγκόσμια κλίμακα περίπου το ένα τρίτο των ανθρώπων είναι φορείς του τοξοπλάσματος. Οπότε οι επιστήμονες αναρωτήθηκαν: μήπως δεν επηρεάζει μόνο τα ποντίκια;

Το παράσιτο εγκαθίσταται σε τρία στρατηγικά σημεία στον εγκέφαλο. Στο οσφρητικό κέντρο, στην αμυγδαλή και στην περιοχή ακριβώς πίσω από το μέτωπο. Η τελευταία θεωρείται η περιοχή που καταστρώνει εναλλακτικά σχέδια δράσης. Επίσης επηρεάζει έμμεσα την ποσότητα βασικών νευροδιαβιβαστών³ στον εγκέφαλο όπως η σεροτονίνη (έλλειψη της οποίας οδηγεί σε κατάθλιψη και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά) και η ντοπαμίνη (υπερβολική δόση της οποίας σχετίζεται με την σχιζοφρένεια που χαρακτηρίζεται κυρίως από ψευδείς αισθητηριακές εντυπώσεις⁴).

Με άλλα λόγια το τοξόπλασμα είναι σε θέση να επηρεάσει την συμπεριφορά μας και υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι το κάνει. Πολλές έρευνες έδειξαν ότι ο κίνδυνος εμπλοκής σε τροχαίο είναι μεγαλύτερος για τους φορείς τοξοπλασμάτων, ειδικά εάν η λοίμωξη βρίσκεται στην ενεργή αρχική φάση της. Μεταξύ των ανθρώπων που υποφέρουν από σχιζοφρένεια, η αναλογία των φορέων τοξοπλάσματος είναι σχεδόν διπλάσια από τους μη φορείς. Επιπλέον, οι φορείς τοξοπλασμάτων είχαν διαφορετική αντίδραση στη μυρωδιά των γατίσιων ούρων από όσους ήταν ελεύθεροι παρασίτων. Τους άρεσε περισσότερο!

Άρα το τοξόπλασμα, ένα μονοκύτταρο παράσιτο, πολύ μικρότερο από ένα ανθρώπινο κύτταρο, χωρίς ίχνος νευρικού συστήματος, μπορεί να χαμογελά ειρωνικά όταν μας ακούει να συζητάμε περί ελευθέρας βουλήσης⁵.

Στην πραγματικότητα τα κύτταρα μας αποτελούν μόνο το 10% του σωματικού μας οικοσυστήματος. Τα υπόλοιπα 90% είναι μικρόβια⁶. Κάποια από αυτά είναι βλαβερά (είδαμε πιο πάνω το τοξόπλασμα). Άλλα, όπως το ελικοβακτηρίδιο, είναι και καλά και κακά. Η μεγάλη πλειοψηφία όμως (περίπου το 95%) είναι είτε αβλαβή, είτε ωφέλιμα, ενώ κάποια είναι απαραίτητα για την επιβίωσή μας. Το 99% αυτού του τεράστιου αριθμού εδράζει στο έντερό μας. Συνολικά αποτελούν το ανθρώπινο μικροβίωμα.

Πολλά από αυτά τα μικρόβια έχουν συν- εξελιχθεί με τα κύτταρα του οργανισμού μας για πολλές χιλιάδες χρόνια. Συμβιώνουν μαζί μας. Μας βοηθούν να διασπάσουμε και να χωνέψουμε τροφές που δεν θα μπορούσαμε αλλιώς να αξιοποιήσουμε. Παράγουν πολύτιμες για τον οργανισμό μας ουσίες, όπως οι βιταμίνες, και επηρεάζουν τον μεταβολισμό μας με πολλαπλούς τρόπους. Οι ελλείψεις σε βιταμίνες μπορούν να έχουν σημαντικά συμπτώματα. Π.χ. η ανεπάρκεια βιοτίνης (βιταμίνη Β7 ή Η) εκτός από δερματικές παθήσεις και αδυναμία στα μαλλιά και τα νύχια έχει ενοχοποιηθεί για κατάθλιψη, λήθαργο, ευαισθησία σε μολύνσεις, νευρολογικές διαταραχές και αυξημένα επίπεδα χοληστερίνης στο αίμα.

Τα μικρόβια του εντέρου έχουν συνολικά περίπου 150 φορές περισσότερα γονίδια από τον άνθρωπο, τα οποία μπορούν είτε να μπουν στην υπηρεσία του, είτε να τον βλάψουν.  Η χαρτογράφηση αυτής της τεράστιας δεξαμενής γονιδίων και των μικροβίων φορέων τους (ξεκίνησε το 2008) αποτελεί το επόμενο μεγάλο στοίχημα της βιολογίας μετά την ολοκλήρωση της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος το 2000.

Η εξέλιξη του ανοσοποιητικού μας συστήματος είναι σε συνεχή διαπραγμάτευση με το μικροβίωμά του. Πριν από την γέννησή μας φροντίζει ο οργανισμός της μητέρας μας ώστε να είμαστε τελείως καθαροί από μικρόβια. Με την γέννησή μας, εάν είμαστε τυχεροί και βγούμε από τον σωστό δρόμο, η χλωρίδα του μητρικού αιδοίου μας εξοπλίζει με τα κατάλληλα ωφέλιμα μικρόβια για την ανάπτυξη της χλωρίδας του εντέρου μας που ωριμάζει στα 3 μας χρόνια. Εάν όμως γεννηθούμε  με καισαρική τομή, τα πρώτα μας μικρόβια προέρχονται από άλλες πηγές. Χρειάζονται μήνες ή και περισσότερο για να αναπτύξουμε έναν φυσιολογικό πληθυσμό βακτηρίων στο έντερό μας. Τα τρία τέταρτα των νεογέννητων που κολλάνε τυπικά νοσοκομειακά μικρόβια προέρχονται από καισαρική και διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν αλλεργίες ή άσθμα.

Το μικροβίωμά μας παίζει σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση και εκπαίδευση του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Πολλά ανοσοποιητικά φαινόμενα, όπως οι ομάδες αίματος, καθορίζονται από αυτά⁷. Καθώς αναπτύσσεται η έρευνα όλο και ανιχνεύονται μέχρι τώρα άγνωστες επιδράσεις του μικροβιώματος στον υπόλοιπο οργανισμό μας και την συμπεριφορά μας. Μελέτες σε ποντίκια εργαστηριακά απαλλαγμένα από μικρόβια δείχνουν ότι εάν τους χορηγηθούν βακτήρια από ποντίκια με διαβήτη τύπου 2, σύντομα αναπτύσσουν προβλήματα μεταβολισμού ζάχαρης. Εάν τους χορηγηθούν βακτήρια από παχύσαρκους ανθρώπους, γίνονται πιο παχύσαρκα από ότι εάν λάμβαναν βακτήρια από ανθρώπους με φυσιολογικό βάρος. Οι επιστήμονες μάλιστα έφτασαν στο σημείο να μελετάνε εάν η επιλογή του ζουμερού μπιφτεκιού που βρίσκεται μπροστά σας έχει επηρεαστεί από άπειρες φωνούλες από το βάθος του εντέρου σας που φωνάζουν ρυθμικά ΜΠΙΦΤΕΚΙ! ΜΠΙΦΤΕΚΙ!

Η σχετικά πρόσφατη διαπίστωση ότι υπάρχει ένας «εντερικός εγκέφαλος» είναι άλλη μία σημαντική ανακάλυψη που αποκαθιστά την αξιοπρέπεια του εντέρου σε αντίθεση με το πιο πάνω ανέκδοτο. Το έντερο (και γενικά το πεπτικό σύστημα) είναι το μόνο όργανο του σώματος που διαθέτει ανεξάρτητο νευρικό σύστημα που συνδιαλέγεται με τον εγκέφαλό μας και επηρεάζει την συμπεριφορά μας.

Ο «εντερικός εγκέφαλος» επικοινωνεί κυρίως μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου με τον εγκέφαλο και τον επηρεάζει εν πολλοίς ασυνείδητα.

Οι αλληλεπιδράσεις των δύο νευρικών συστημάτων μελετώνται επισταμένως και σε πολλά επίπεδα. Σε ένα επίπεδο υπάρχει η διαμάχη των δύο σφιγκτήρων στην άκρη του εντέρου μας. Ο εξωτερικός ελέγχεται συνειδητά από τον εγκέφαλο και προσπαθεί να εξασφαλίσει την καθώς πρέπει κοινωνική μας συμπεριφορά. Ο εσωτερικός ελέγχεται ασυνείδητα από το εντερικό νευρικό σύστημα και προσπαθεί να εξασφαλίσει την σωματική μας αρμονία. Η κακή συνεννόηση των δύο μπορεί να οδηγήσει σε δυσκοιλιότητες, άγχος και άλλες ανωμαλίες.

Σε ένα άλλο επίπεδο θεωρείται ότι η αντίληψη της συναισθηματικής μας κατάστασης προέρχεται από την ερμηνεία που δίνει ο εγκέφαλος στα σήματα που λαμβάνει από τα σπλάχνα και τους εσωτερικούς ιστούς του σώματος (interoception), και όχι ότι απλώς την διαμορφώνει ο ίδιος.

Σύμφωνα με μία από τις πιο ισχυρές θεωρίες περί των συναισθημάτων, τα συναισθήματα δεν είναι τίποτα άλλο από την ανίχνευση και ερμηνεία αυτών των σημάτων. Π.χ. ο φόβος είναι η ανίχνευση και ερμηνεία των αυξημένων παλμών της καρδιάς και των λοιπών αλλαγών της φυσιολογίας μας όταν φοβόμαστε και όχι το αντίστροφο.

Ενδεικτικά πρόσφατες μελέτες σε καταθλιπτικά ποντίκια⁸ έδειξαν ότι η χορήγηση βακτηρίων ωφέλιμων για το έντερο, όπως το Lactobacillus rhamnosus, ήρε την κατάθλιψη τους. Η αποκοπή του πνευμονογαστρικού νεύρου, της επικοινωνίας δηλαδή των δύο νευρικών συστημάτων, ματαίωνε αυτή την επίδραση.

Υπό από το φως όλων αυτών των στοιχείων, η θρησκευτικής προέλευσης ταύτιση του πεπτικού συστήματος με το «βρόμικο» σώμα, σε αντίθεση με τις ανώτερες πνευματικές λειτουργίες μας, δεν μπορεί πια να σταθεί.

Η Giulia Enders περαιτέρω περιγράφει την διαδικασία διάσπασης και απορρόφησης των τροφών από το έντερο, την αποστολή τους στο συκώτι για αποτοξίνωση και από εκεί στο κυκλοφοριακό μας σύστημα και την απορρόφηση των λιπών από το λεμφικό μας σύστημα που δεν περνάει τα λίπη από το συκώτι αλλά τα στέλνει απευθείας στην καρδιά. (Για αυτό και τα λίπη θέλουν ιδιαίτερη προσοχή). Αναλύει επίσης τι μπορεί να πάει στραβά με αυτές τις διαδικασίες ώστε να έχουμε αλλεργίες, δυσανεξίες (στη γλουτένη, λακτόζη και φρουκτόζη),  αλλά και παλινδρόμηση, εμετό και δυσκοιλιότητα.

Επιπλέον μας επικοινωνεί πολλές νέες ανακαλύψεις για πράγματα που τείνουμε να θεωρούμε ότι γνωρίζουμε επαρκώς, όπως τα παρακάτω.

Το σάλιο περιέχει την «οπιορφίνη», ένα αναλγητικό ισχυρότερο από την μορφίνη με αντικαταθλιπτικές ιδιότητες. Είναι όμως και ισχυρό αντιβακτηριακό. Η σημαντική μείωση της παραγωγής του κατά τον βραδινό ύπνο οδηγεί σε πάρτι μικροβίων και στην πρωινή κακοσμία του στόματος. (Σχεδόν όλες οι μυρωδιές του σώματος (όμορφες και άσχημες) προέρχονται από τα βακτήρια).

Οι αμυγδαλές είναι μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος. Κρατάνε δείγματα από όλα τα εισερχόμενα στο πεπτικό σύστημα βακτήρια για να εξοικειωθεί με αυτά και να εκπαιδευτεί στον έλεγχό τους το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Η αφαίρεσή τους βοηθά σημαντικά στην ίαση της ψωρίασης αλλά πολλές φορές και στην ανακούφιση από τις ρευματοπάθειες. Ενώ η πρόωρη αφαίρεσή τους (πριν από τα 7 έτη) αυξάνει τις πιθανότητες παχυσαρκίας.

Η σκωληκοειδείς απόφυση ανήκει στον αμυγδαλικό ανοσοποιητικό ιστό και κάνει περίπου την ίδια δουλειά με τις αμυγδαλές στην αρχή του παχέος εντέρου. Με άλλα λόγια δεν είναι απλώς άχρηστος ιστός που δημιουργεί μόνο λοιμώξεις. Εξουδετερώνει βλαβερά βακτήρια και αποτελεί μια δεξαμενή ωφέλιμων μικροβίων που σε περίπτωση διάρροιας βοηθούν στην αποκατάσταση της χλωρίδας του εντέρου. Εάν ζούσατε σε χώρες του τρίτου κόσμου όπου οι διάρροιες είναι συχνές θα την εκτιμούσατε πολύ περισσότερο. Από την άλλη, εάν ζούσατε σε χώρες που χρησιμοποιούν κυρίως τούρκικες τουαλέτες, που αποδεδειγμένα εξασφαλίζουν την σωστή στάση έκφρασης του εντέρου, θα είχατε πολύ λιγότερες αιμορροΐδες, εκκολπωματίτιδες, κισσούς, λιποθυμικά επεισόδια και εγκεφαλικά που προέρχονται από την έξτρα προσπάθεια για μια επιτυχημένη ανακούφιση!

Το χιούμορ της συγγραφέως είναι λεπτό, τα σκίτσα έξυπνα, και ο λόγος επιστημονικά ακριβής αλλά προσιτός. Δεν είναι τυχαίο που το βιβλίο αυτό είναι στα ευπώλητα των βιβλιοπωλείων σταθερά τους τελευταίους μήνες. Πιστεύω ότι δύσκολα θα βρείτε πιο χαριτωμένο, επίκαιρο και πλήρη οδηγό στα μυστικά του εντέρου και των συζητήσεων περί υγιεινής διατροφής που είναι της μόδας τελευταίως.

Περισσότερα για την 26χρονη συγγραφέα  που έκανε το έντερο και τα πάθη του δημοφιλή στο κοινό στο  https://en.wikipedia.org/wiki/Giulia_Enders

1. Μπορείτε να δείτε το ανέκδοτο στην διεύθυνση https://www.google.gr/?gws_rd=ssl#q=%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CE%BA%CE%B4%CE%BF%CF%84%CE%BF+%CE%BA%CE%B1%CF%85%CE%B3%CE%B1%CF%82+%CF%84%CF%89%CE%BD+%CE%BF%CF%81%CE%B3%CE%B1%CE%BD%CF%89%CE%BD+%CF%84%CE%BF%CF%85+%CF%83%CF%89%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82.
2. Ο οργανισμός που φιλοξενεί το παράσιτο το οποίο ζει μέσα του και αναπτύσσεται μαζί του.
3. Χημικές ουσίες που επηρεάζουν την ηλεκτρική ροή μεταξύ των νευρικών κυττάρων ελέγχοντας την επικοινωνία τους
4. Π.χ. οι σχιζοφρενείς ακούν φωνές και υπακούουν σε εντολές ανύπαρκτων εντολοδόχων.
5. Σχετικά με το πόσο διαδεδομένη είναι η χειραγώγηση από παράσιτα στην φύση δείτε την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αλλά και ανησυχητική παρουσίαση του Ed Yong στο Ted (διάρκειας 13 λεπτών με ελληνικούς υπότιτλους) στο  https://www.ted.com/talks/ed_yong_suicidal_wasps_zombie_roaches_and_other_tales_of_parasites
6. Με την λέξη μικρόβια αναφερόμαστε στο σύνολο τον μικροοργανισμών, κυρίως βακτηρίων, που αποικίζουν τον άνθρωπο και ονομάζονται συλλογικά «ανθρώπινο μικροβίωμα» ή «ανθρώπινη μικροχλωρίδα».
7. Επειδή τα ερυθρά αιμοσφαίρια θυμίζουν βακτήρια εκπαιδεύουν το ανοσοποιητικό μας να μην τους επιτίθενται.
8. Με διάφορες συνέπειες όπως η δυσκοιλιότητα εάν η συνεργασία τους δεν είναι καλή.
9. Καταθλιπτικά ποντίκια θεωρούνται αυτά που αποτυγχάνουν στο τεστ «αναγκαστικής κολύμβησης». Τοποθετούμενα σε δοχείο με νερό πολύ βαθύ για να πατήσουν τα πόδια τους, αναγκάζονται να κολυμπήσουν σε αναζήτηση στέρεου εδάφους κάτω από τα πόδια τους για να επιβιώσουν. Τους λείπει όμως η διάθεση και το κίνητρο και γρήγορα εγκαταλείπουν υποκύπτοντας στο μοιραίο.

Info

Η Κρυφή Γοητεία του Εντέρου

Στα άδυτα του πιο παρεξηγημένου οργάνου του ανθρώπινου σώματος.

Νο 1 international bestseller.

Giulia Enders

Εκδόσεις Πατάκη.  2016.