Της Κατερίνας Γούλα.
H Γαλλία ήταν από τις χώρες στις οποίες η εκδοτική παγκόσμια κοινότητα είχε εναποθέσει κάποιες ελπίδες: η ασύγκριτη σε σχέση με τον αμερικανικό εκδοτικό χώρο ποιότητα των τίτλων που εξέδιδε κι ο τελευταίος μικρός ανεξάρτητος εκδοτικός οίκος στη Γαλλία, η εμπιστοσύνη και η απαιτητικότητα του αναγνωστικού κοινού και η παράδοση μιας βαθιά θεμελιωμένης πολιτιστικής νοοτροπίας έκαναν πολλούς να περιμένουν ότι θα καταφέρει να αντισταθεί στην τάση συγκεντρωτισμού που σάρωνε την παγκόσμια αγορά. Μέχρι το 2002, η γαλλική εκδοτική αγορά ελεγχόταν κατά τα 2/3 από δυο μεγάλα συγκροτήματα επιχειρήσεων, τον όμιλο Hachette και άλλο ένα συνονθύλευμα μετόχων που άλλαζε συχνά επωνυμία. Η αναλογία ήταν οριακή, αλλά άφηνε 1/3 ελευθερίας στον εκδοτικό χώρο. Το 2002 όμως, ο κολοσσός Vivendi υπό τη διεύθυνση του Jean-Marie Messier καταρρέει. Ο όμιλος Hachette αγοράζει ένα τεράστιο κομμάτι μετά από θερμή παρότρυνση του προέδρου Ζακ Σιράκ. Αποτέλεσμα: ο όμιλος Hachette-Vivendi βρίσκεται να έχει υπό την κατοχή του το 92% των λεξικών, το 82 % των σχολικών βιβλίων, το 52% των βιβλίων τσέπης και το 45% της λογοτεχνίας εν γένει στη Γαλλία, μονοπώλιο άνευ προηγουμένου (André Schiffrin, Le contrôle de la parole, La fabrique, 2005). Οι επιζώντες ανεξάρτητοι εκδοτικοί οίκοι Gallimard, Le Seuil και La Martinière κάνουν έκκληση στις Βρυξέλλες και πετυχαίνουν την απαγόρευση της συγκέντρωσης τόσο μεγάλου μεριδίου της Vivendi στα χέρια της Hachette. Eν τω μεταξύ όμως, ο εκδοτικός οίκος Le Seuil, με ιστορική σημασία στο χώρο του δοκιμίου και των κοινωνικών επιστημών, παραχωρεί εαυτόν στον πολυδύναμο όμιλο La Martinière και η ανεξάρτητη συμμαχία, αν υπήρξε ποτέ, διαλύεται. Κι όλα αυτά σε μια χρονική συγκυρία κατά την οποία το 70% του γαλλικού τύπου (περιοδικά, εφημερίδες αλλά και τα αμέτρητα σημεία πώλησής τους) ανήκουν στους ομίλους Lagardère, με κύρια δραστηριότητα την εμπορία όπλων και Dassault, με κύρια δραστηριότητα την κατασκευή πολεμικών αεροπλάνων…
Την κατάσταση στη Γαλλία συνοψίζει εξαιρετικά ο André Schiffrin (βιβλία του κυκλοφορούν και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις και Αιώρα), ο οποίος σαν καλός μελετητής του Bourdieu, τα τελευταία έργα του οποίου εξέδωσε άλλωστε στις ΗΠΑ, επισημαίνει τον τεράστιο κίνδυνο του οικονομικού συγκεντρωτισμού και τις οδυνηρές επιπτώσεις του στα βιβλία που φτάνουν στα χέρια μας. “Χαριτολογώντας” μάλιστα για τη γαλλική περίπτωση, λέει ότι δε φτάνει που ο τύπος και οι εκδόσεις ελέγχονται από εταιρείες εμπορίας όπλων και πολεμικών αεροπλάνων, αλλά επιπλέον η βιωσιμότητα των εταιρειών αυτών εξαρτάται αποκλειστικά σχεδόν από κρατικά κονδύλια…
Απέναντι σε αυτή τη σαρωτική επέλαση της φιλελεύθερης αγοράς, ο συγκεντρωτισμός πρέπει να αντιμετωπιστεί όχι ως αναπόφευκτο συμπαρομαρτούν της παγκοσμιοποίησης αλλά ως συγκεκριμμένη επιβεβλημένη στρατηγική η οποία είναι αναστρέψιμη: πάνω στη λογική αυτή κινούνται πολλοί ανεξάρτητοι οίκοι στη Γαλλία (Arènes, La fabrique, Aden, Agône, Amsterdam, Quiero, Le Cavalier Bleu, L’or des fous , Syllepse, Raisons d’agir, La Dispute, κ.ά) οι οποίοι αποσκοπούν σε βραδυφλεγείς μεταστροφές της κοινωνικής ευαισθητοποίησης και όχι σε βιβλία πυροτεχνήματα με υψηλές πωλήσεις προσπαθώντας να σπάσουν τον κλοιό του διεθνώς κατακριτέου σημερινού γαλλικού κομφορμισμού και να υπενθυμίσουν ότι η Γαλλία είναι η χώρα που καυχιέται για την εύνοια που επιφύλασσε ανέκαθεν στην τέχνη της συζήτησης και της αντιπαράθεσης.
