γράφει η Άντυ Λιακοπούλου
Στην ήσυχη, προνομιούχα και απόλυτα “διαφανή” γειτονιά του Paxton, όπου τα σπίτια είναι φτιαγμένα από γυαλί με αυστηρά συστήματα παρακολούθησης, προκειμένου να αποθαρρύνεται η τέλεση εγκλημάτων, η εξαφάνιση μιας οικογενείας προκαλεί εύλογη ταραχή. Όχι μόνο γιατί έγινε κάτω από το άγρυπνο βλέμμα των αρχών, αλλά γιατί στην πορεία αποκαλύπτονται μυστικά και ψέματα που προδίδουν πολλά παραπάνω από απλή αδυναμία του συστήματος να αποτρέπει παρεκκλίσεις και δυσάρεστες εκπλήξεις.
Η υπερβολική διαφάνεια, η αμοιβαία ασφυκτική παρακολούθηση των πολιτών, η αυστηροποίηση των ποινών και τα λαϊκά δικαστήρια είναι τα χαρακτηριστικά της δυστοπικής κοινωνίας που η αλγερινής καταγωγής Γαλλίδα συγγραφέας Lilia Hassaine περιγράφει στο θρίλερ της Panorama. Οι άνθρωποι δεν έχουν ιδιωτική ζωή ή μυστικά, οι συναισθηματικές και προσωπικές σχέσεις ρυθμίζονται από την ηθική της διαφάνειας, ο έρωτας θεωρείται πάθος που συνιστά απειλή κατά της τάξης και ασφάλειας και οποιαδήποτε παρέκκλιση ή αμφισβήτηση επισύρει κοινωνικό στιγματισμό και αποκλεισμό.
Η ηρωίδα της Hassaine, είναι η Hélène Duberne, μια πρώην αστυνομικός -με την περιστολή του εγκλήματος δεν υπάρχει πια ανάγκη για αστυνομικούς με την παραδοσιακή μορφή – η οποία έχει ζήσει την προ Διαφάνειας εποχή. Εξ αιτίας ενός προσωπικού εφηβικού τραύματος είχε πιστέψει στην «Επανάσταση» του 2029, η οποία επέφερε κλονισμό στο θεσμό της δικαιοσύνης και οδήγησε στην εγκαθίδρυση του νέου καθεστώτος. Η Hélène αρχίζει σιγά σιγά να αντιλαμβάνεται την υποκρισία που κρύβεται πίσω από την πρόφαση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν αρχίζει να υφίσταται στην οικογενειακή της ζωή τις συνέπειες της θυσίας της ιδιωτικότητας στο βωμό της ασφάλειας. Η αναζήτηση απαντήσεων στο αίνιγμα της εξαφάνισης της οικογένειας Royer-Dumas την οδηγεί σε ένα ντόμινο αποκαλύψεων που επιβεβαιώνουν πολλές από τις υποψίες της και διαλύουν όλες της τις ψευδαισθήσεις. Το τέλος, πιο πολυσύνθετο από όσο θα μπορούσε ποτέ να περιμένει, αλλάζει τον τρόπο σκέψης και ζωής της για πάντα.
Ο κόσμος που κατασκευάζει η Hassaine έχει κάτι από τους φόβους και τις αυταπάτες μας. Η υποκρισία, η διαστρέβλωση των επαναστατικών ιδεών από τα αυταρχικά καθεστώτα και ο πλήρης έλεγχος όλων των σφαιρών της προσωπικής έκφρασης και δραστηριότητας οδηγεί σε αδικία, εκφοβισμό, αλληλοϋπονόμευση και επικράτηση των χαμηλών ανθρώπινων ενστίκτων. Κατά το «περισσότερο ίσοι» του Όργουελ, έτσι και στο Panorama, οι θεματοφύλακες της νέας τάξης έχουν επιφυλάξει για τους εαυτούς τους το προνόμιο της «μικρότερης διαφάνειας». Παρακολουθούν τους άλλους για να τους ελέγχουν οι ίδιοι, όμως, ξεφεύγουν από τους μηχανισμούς που έχουν στήσει. Το σύστημα βρίσκει τρόπο να διαιωνίζεται μέσα από το φόβο, την ανισότητα και την αδιαφάνεια, κι ας ευαγγελίζεται ακριβώς τα αντίθετα.
Η ιστορία μυστηρίου που πολύ προσεκτικά και με ομαλά βήματα αποκαλύψεων πλέκει η συγγραφέας έχει εμφανή στοιχεία πολιτικής φιλοσοφίας και κοινωνικής κριτικής. Κυρίως όμως έμφαση δίνει σε ηθικά διλήμματα και ζητήματα προσωπικής ευθύνης, βάζοντας την πρωταγωνίστριά της να αναλογίζεται το δικό της ρόλο στη δημιουργία και επικράτηση αυτού του τερατουργήματος που λέγεται Διαφάνεια, αλλά και να μετρά το μπόι της -το μπόι ενός απλού πολίτη- μπροστά στη σαρωτική δύναμη ενός status quo που πάντα βρίσκει τρόπο να επιβιώνει.
Οι μικρές -μεγάλες ιστορίες των υπόλοιπων ηρώων δίνονται με λιγότερη εμβάθυνση, αλλά κατά τρόπο ώστε να συνθέτουν εξαιρετικά εύστοχα το δυστοπικό σκηνικό. Αν κάτι χαρακτηρίζει το ύφος της Hassaine είναι η ευθύτητα, η απλότητα και η καθαρότητα των περιγραφών και των σκέψεων των ηρώων. Η γλώσσα της είναι άμεση και εύληπτη, χωρίς αχρείαστα περίτεχνα λογοτεχνικά σχήματα, ενώ το ύφος της έχει την ιδιαιτερότητα του συγκερασμού της ψυχρότητας του είδους της δυστοπικής λογοτεχνίας με έντονα εξομολογητικά στοιχεία.
Με το Panorama η Lilia Hassaine δεν γράφει μόνο ένα απολαυστικότατο θρίλερ˙ υπογράφει μια σύγχρονη αλληγορία με έντονα συμβολικά στοιχεία για την ισορροπία ανάμεσα στην ασφάλεια και την ελευθερία, την ιδιωτικότητα και την κοινωνική ευθύνη, την πολιτική ορθότητα και την αυθεντικότητα, αντανακλώντας τους φόβους μας ότι η τεχνολογία, αντί να υπηρετεί τον άνθρωπο, δύναται να μετατραπεί σε εργαλείο επιτήρησης και συμμόρφωσης, υπονομεύοντας την ελευθερία έκφρασης και εγκλωβίζοντας την κοινωνία σε μία ψευδαίσθηση ασφάλειας.
Lilia Hassaine, Πανόραμα, μτφρ. Μ. Μαντά, Πόλις
Ανδρονίκη Λιακοπούλου
6/10/2025
