της Μαρίζας Ντεκάστρο.
Όταν στο επίμαχο βιβλίο ιστορίας της ΣΤ’ δημοτικού, της Μ. Ρεπούση και των συνεργατών της, εμφανίστηκε μια άγνωστη ηρωίδα της Γαλλικής επανάστασης, έγινε μεγάλη συζήτηση. Ποια ήταν, γιατί ήταν τόσο σημαντική και γιατί να τη μάθουν οι έλληνες μαθητές; Η απάντηση θα μπορούσε να είναι σχετικά απλή: την Ιστορία τη γράφουν και τα δυο φύλα.
Το βιβλίο Ιστορίες για ατρόμητα κορίτσια, το υποστηρίζει με τον καλύτερο τρόπο!Η Κατερίνα Σχινά έγραψε ένα ιδιαίτερο βιβλίο γνώσεων: τις βιογραφίες σαράντα Ελληνίδων που με τη δράση τους άφησαν το στίγμα τους στην ελληνική κοινωνία, αλλά και διεθνώς.
Όταν διαβάζουμε βιογραφίες, θέλουμε να μάθουμε τι ήταν αυτό έκαναν οι βιογραφούμενοι/ες και ξεχώρισαν, από πού ξεκίνησαν και πώς έφτασαν εκεί που έφτασαν. Η συγγραφέας επέλεξε γυναικείες προσωπικότητες, άντλησε ό,τι μπορούσε από τις πηγές, έδωσε υπόσταση στις διάσπαρτες πληροφορίες που τις αφορούν και έγραψε για αυτές συνθέτοντας κατά μία έννοια για την πορεία της ελληνικής γυναικείας χειραφέτησης. Αυτή πιστεύω ότι είναι η κεντρική ιδέα της. Αν και οι βιογραφίες έχουν εν μέρει μόνο στόχο την καλλιέργεια της ιστορικής παιδείας, συν-διαμορφώνουν απόψεις κι εκτιμήσεις για καταστάσεις, πρόσωπα, κι εποχές Έγραψε λοιπόν ένα γοητευτικό ιστορικό βιβλίο. Και αν μας γοητεύει η ανάγνωση της βιογραφίας πασίγνωστων γυναικών όπως η Μελίνα ή η Κάλλας, άλλο τόσο θα πρέπει να μας γοητέψουν οι ζωές λιγότερο προβεβλημένων προσωπικοτήτων. Το πετυχαίνει!
Η Σχινά ακολουθεί την ιστορική γραμμή παρουσιάζοντας γυναικείες προσωπικότητες, αγωνίστριες, ακτιβίστριες, η καθεμιά στην εποχή της από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, από την ομηρική Πηνελόπη μέχρι την Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ και από κάθε κοινωνικό χώρο. Όλες τους διεκδίκησαν μια ισότιμη θέση στην κοινωνία και διέρρηξαν τα ανδροκρατικά στερεότυπα στη λογοτεχνία, την πολιτική, τον αθλητισμό, την επιστήμη, τους κοινωνικούς αγώνες, τη δημοσιογραφία, την εκπαίδευση, τις τέχνες. Αναφέρουμε ενδεικτικά την Ελένη Βλάχου στη δημοσιογραφία, την Υπατία στην επιστήμη, τη Δομνίτσα Λανίτου-Καβουνίδου στον αθλητισμό, την Έλλη Σουγιουτζόγλου-Σεραϊδάρη στη φωτογραφία, τη Λέλα Καραγιάννη της αντίστασης. Και δεν ξεχνάμε αυτές που ασχολήθηκαν με ‘γυναικείες’ δουλειές, όπως η εκπαιδευτικός Ρόζα Ιμβριώτη, η θεία Λένα- Αντιγόνη Μεταξά, η μητέρα της νοσηλευτικής Αθηνά Μεσολωρά, οι οποίες άφησαν επίσης εποχή.
Ιδιαίτερη αξία στο βιβλίο δίνουν οι λιγότερο διάσημες που έβαλαν το λιθαράκι τους δείχνοντας τη δύναμη του γυναικείου φύλου, όπως η Κυρά της Ρω, η μοναχική πατριώτισσα Δέσποινα Αχλαδιώτου.
Από τα Ατρόμητα κορίτσια της Σχινά, ξεχώρισα δυο που για διαφορετικό λόγο δίνουν στο βιβλίο, και στην ιστορία που μαθαίνουν τα παιδιά μας, πρόσθετη αξία.
Από τη Χρύσα Παραδείση, που μπήκε με τη μαγειρική της σε όλα τα ελληνικά σπίτια και χαρακτήρισε μια ολόκληρη εποχή στη διατροφή των Ελλήνων, τα παιδιά μαθαίνουν για έναν τομέα των ιστορικών σπουδών που δεν φαντάζονται καν τη σημασία του.
Από την άγνωστη, και στο ενήλικο κοινό, Λίζα Πίνχας, επιζήσασα του Άουσβιτς, μαθαίνουν πόσο σημαντικό είναι να χρησιμοποιείς την τύχη σου για να διαφωτίσεις και να εργαστείς ώστε να διατηρηθεί η μνήμη των εκατομμυρίων που χάθηκαν εξαιτίας μιας τρομακτικής ιδεολογίας. Αν δεν ξεχάσουμε μπορούμε να εμποδίσουμε το Κακό να ξανασυμβεί, όπως γράφει η Κατερίνα Σχινά.
Η εικονογράφηση
Μια πινακοθήκη διαφορετικών στιλ και τεχνοτροπιών με έργα 16 γνωστών εικονογράφων, οι οποίοι μοιράστηκαν τα πορτρέτα ανάλογα με το ποιες γυναίκες τους συγκίνησαν. Μια ιδέα γόνιμη που δείχνει το εύρος της τέχνης τους! Όποιος παρακολουθεί συστηματικά την πορεία καθεμιάς και καθενός από τους καλλιτέχνες στην εικονογράφηση, θα ξαφνιαστεί ευχάριστα βλέποντας έργα που διαφοροποιούνται από τις δουλειές τους στα παιδικά βιβλία.
Τελευταίες παρατηρήσεις:
Η αποσιώπηση της βυζαντινής εποχής σπάει την ιστορική σειρά αφήνοντας ένα άσχημο κενό. Μου λείπουν και θα ήθελα να διαβάσω για τις βυζαντινές Άννα Κομνηνή, την ιστοριογράφο της κομνήνειας αναγέννησης και την Κασσιανή την υμνογράφο μορφή τούτου του ιδιαίτερου λογοτεχνικού είδους. Επίσης σκέφτομαι πως θα μπορούσε ίσως να γραφτεί κάτι για την ανώνυμη Γυναίκα της Πίνδου που θα ταίριαζε, ως αρχετυπική γυναικεία μορφή, με την Πηνελόπη. Ή ακόμα για τις γυναίκες που ανέπτυξαν αυτόνομη δράση πλάι στους διάσημους συζύγους τους, όπως η Έλενα Βενιζέλου.
Θα ήταν προτιμότερο να παραλείπονταν οι βιογραφίες των Νίκης Γουλανδρή και Ελένης Γλύκατζη- Αρβελέρ, όχι γιατί υπολείπονται σε δράση αλλά γιατί έχουν ακόμα πολλά να δώσουν! Άλλωστε δεν είναι οι μόνες σημαντικές που βρίσκονται εν ζωή.
Ενοχλήθηκα από τη λεπτή, αχνή, γκρίζα γραμματοσειρά που δυσκολεύει πολύ τον αναγνώστη.
Τέλος, όταν πήρα το βιβλίο, δεν διαβάσα όνομα συγγραφέα ούτε στο εξώφυλλο ούτε στη ράχη του βιβλίου. Φαντάστηκα λοιπόν ότι είναι συλλογικό έργο και άρα θα μπορούσε να είναι δικαιολογημένο. Θεωρώ ότι είναι λάθος να εξαφανίζεται ο/η συγγραφέας που το υπογράφει.
ΥΓ.
Ας προσθέσουμε, για την (εκδοτική) ιστορία, ότι διεθνώς υπάρχει μεγάλη τάση για ‘φεμινιστικά’ παιδικά βιβλία ως αντίβαρο στα στερεότυπα των αναπαραστάσεων του φύλου όπως προβάλλονται στα ΜΜΕ και, μέχρι σήμερα, σε βιβλία των παιδιών.
Οι Ιστορίες για ατρόμητα κορίτσια είναι ένα τέτοιο βιβλίο και πατάει ακριβώς στην ιδέα του αγγλικού best seller Good night stories for Rebel girls (Penguin Books LTd, 2017) των Elena Favilli και Francesca Cavallo, το οποίο περιλαμβάνει τις βιογραφίες 100 γυναικείων προσωπικοτήτων εικονογραφημένες από 60 γυναίκες εικονογράφους. Όταν εκδόθηκε, η κριτικός του Guardian Fiona Noble το χαρακτήρισε ως βιβλίο anti-princess. Τα anti-princesss παιδικά βιβλία, με δυναμικές ηρωίδες γεμάτες ζωή, που γράφονται από Ελληνίδες συγγραφείς (ενδεικτικά Ελ. Σβορώνου, Α. Δαρλάση, Μ. Ρουσάκη, Ι. Μπαμπέτα, κ.ά.) έχουν κάνει εδώ και καιρό αισθητή την παρουσία τους, ενώ συστηματικά το θέμα απασχολεί τις μελετήτριες και τους μελετητές της παιδικής λογοτεχνίας.
INFO
Κατερίνα Σχινά, Ιστορίες για ατρόμητα κορίτσια
Eικ. M. Δεληβοριά, Α. Ραζής, Ντ. Σταματιάδη, Ι. Σαμαρτζή, Π. Μπουλούμπασης, Σ. Τουλιάτου, Κ. Χαδουλού, Ν. Καπατσούλια, Κλ. Γεωργέλλη, κ.ά.
Εκδ. Παπαδόπουλος, 2017
