Η γενιά του ΄70 και η κριτική αποτίμηση (του Γιάννη Ν.Μπασκόζου)

του Γιάννη Ν.Μπασκόζου

Δεν ξέρω αν είναι νωρίς ή αργά για να την κρίνουμε, εξάλλου πολλές κριτικές για την Γενιά του ¨70 έχουν γραφεί από «ιστορικά στελέχη» της (Κ.Γ.Παπαγεωργίου, Αλ. Ζήρας, Ν.Λάζαρης κ.ά). Αυτές οι τοποθετήσεις τους έχουν σε μεγάλο βαθμό επιδράσει και στους μετέπειτα μελετητές (Β.Χατζηβασιλείου, Τ.Δημητρούλια, Μαρία Ν. Ψάχου κ.ά). Καθώς όμως η γενιά αυτή μεγαλώνει και αρκετά μέλη της έχουν «φύγει» πληθαίνουν οι αποτιμήσεις. Οι εκδόσεις Γκοβόστη έχουν αφιερώσει τη χρονιά 2019 στην γενιά αυτή. Εξέδωσαν σχετικό ημερολόγιο, αφιέρωσαν πολλά κύρια άρθρα στο περιοδικό «Ποιητικά» που εκδίδουν, οργανώνουν δευτεριάτικες παρουσιάσεις ανά δύο μελών της γενιάς και πρόσφατα κυκλοφόρησαν μονογραφίες για μέλη της γενιάς αυτής:  Ο Θωμάς Τσαλαπάτης γράφει για τον Γιάννη Βαρβέρη, η Τιτίκα Δημητρούλια γράφει για τον Γιώργο Μαρκόπουλο, ο Δημήτρης Κοσμόπουλος για τον Νάσο Βαγενά και ο Στέφανος Μπεκατώρος – ένας κριτικός της γενιάς αυτής που η απουσία του στέρησε την γενιά αυτήν από ένα ισχυρό κριτικό βλέμμα – για τον Κ.Γ.Παπαγεωργίου σε ένα προδρομικό κείμενο γραμμένο το 1997.  Παράλληλα κυκλοφόρησε ένας εισαγωγικός τόμος με τον γενικό τίτλο «Προσεγγίσεις στην ποίηση της γενιάς του ΄70» με δύο κείμενα των Τιτίκα Δημητρούλια και Μαρία Ν. Ψάχου και από ένα δοκίμιο του Κ.Γ.Παπαγεωργίου, Β.Χατζηβασιλείου και του πολύ νεότερου ποιητή Γιώργου Λίλλη. Στο μεταξύ αναμένουμε να κυκλοφορήσει σύντομα από τις εκδόσεις Κέδρος μια ακόμα μελέτη για την γενιά αυτή από τον Βαγγέλη Χατζηβασιλείου.

Παράλληλα οι εκδόσεις Αιγαίον της Λευκωσίας (και Κουκκίδα στην Αθήνα) δημοσιεύουν μια σειρά τόμων με κριτικά κείμενα που έχουν γραφτεί για τα βιβλία των μελών της περίφημης αυτής γενιάς. Με ανθολόγηση, εισαγωγή και επιμέλεια του Θεοδόση Πυλαρινού κυκλοφόρησαν πρόσφατα τα Κριτικά Κείμενα για τον Γιώργο Μαρκόπουλο, τον Νάσο Βαγενά και τον Αντώνη Φωστιέρη ενώ αναμένεται το αντίστοιχο για τον Λευτέρη Πούλιο από την Μορφία Μάλλη. Η αξία της σειράς αυτής είναι πολλαπλή γιατί διασώζονται κριτικά κείμενα διάσπαρτα σε μη ψηφιοποιημένα περιοδικά, τα οποία δίνουν στον μελετητή τη δυνατότητα να δει την πορεία των ποιητικών κειμένων του κάθε ποιητή μέσα από τις κριτικές παρατηρήσεις και να διαγνώσει τις τυχόν επιρροές στην εξέλιξη της γραφής τους. Η σειρά θα συνεχιστεί.

Ποιοι συγκαταλέγονται σε αυτή την γενιά (σύμφωνα και με το Ημερολόγιο Γκοβόστη): Βασίλης Στεριάδης, Γιάννης Κοντός, Κ.Γ.Παπαγεωργίου, Νάσος Βαγενάς, Άντεια Φραντζή, Γιάννης Βαρβέρης, Γιώργος Βέης, Γιώργος Μαρκόπουλος, Αντώνης Φωστιέρης, Θανάσης Νιάρχος, Αναστάσιος Βιστωνίτης, Μιχάλης Γκανάς, Ηλίας Γκρής, Χριστόφορος Λιοντάκης, Ηλίας Κεφάλας, Βερονίκη Δαλακούρα, Νίκος Μοσχοβάκος, Γιάννης Ευσταθιάδης, Δημήτρης Καλοκύρης, Γιώργος Καραβασίλης, Λευτέρης Πούλιος, Πάνος Κυπαρίσσης, Μαρία Κυρτζάκη, , Αλέξης Ζήρας, Νίκος Λάζαρης, Μαρία Λαϊνά, Τζένη Μαστοράκη, Κώστας Μαυρουδής, Μιχαήλ Μήτρας, Μανόλης Πρατικάκης, Στέφανος Μπεκατώρος, Χρήστος Μπράβος, Παυλίνα Παμπούδη,Ντίνος Σιώτης, Γιάννης Κακουλίδης, Αθηνά Παπαδάκη, Γιάννης Πατίλης, Λευτέρης Πούλιος, Αλέξης Τραϊανός , Γιάννης Υφαντής, Λευτέρης Ξανθόπουλος, Νατάσα Χατζιδάκι, Αργύρης Χιόνης, Δήμητρα Χ. Χριστοδούλου, Γιώργος Χρονάς, Τηλέμαχος Χυτήρης. Μάλλον υπάρχουν και άλλοι.

Πρόκειται για 50 περίπου ποιητές που αποτελούν την τελευταία ποιητική γενιά του 20^ου αιώνα και σε αυτό συμφωνούν όσοι έχουν γράψει σχετικά.  Πίσω τους δεν υπάρχουν μανιφέστα, και θεωρητικά κείμενα που να δίνουν το αισθητικό ή ιδεολογικό πρόταγμα σε αυτή την ομάδα. Πιο πολύ ίσως τους ομαδοποιεί η περιρέουσα ατμόσφαιρα που  διαμορφώνεται από τη μια με την ανελεύθερη πολιτική της δικτατορίας και από την άλλη τα μηνύματα που έρχονται από τον Μάη ΄68 και λιγότερο, ίσως, από το αμερικάνικο κίνημα διαμαρτυρίας. Μη ξεχνάμε ότι η γενιά αυτή γεννημένη περίπου μεταξύ 1940 και 1955 βρίσκεται στα όρια της λήξης του εμφυλίου και κουβαλάει τόσο από την οικογένεια όσο και από την γενικότερη πολιτική κατάσταση το βάρος της ήττας και της διάψευσης. Αν και κοντά στην αριστερά δεν πιστεύει στο όραμά της, δεν θέλει να συνδεθεί με τις μορφώσεις που έλαβε το ποιητικό σώμα ως τότε και ας είχαν μεγάλο σεβασμό και ξοδέψει πολύ μελέτη στο να διαβάσουν και να κατανοήσουν τους παλιότερους ποιητές.

Την χαρακτήρισαν «γενιά της αμφισβήτησης» και αργότερα «γενιά της άρνησης». Αντιτίθενταν  στο καταναλωτικό μοντέλο, στις έτοιμες φόρμες, στα προηγούμενα ποιητικά σχήματα. Μετά το ΄89 μάλιστα βρέθηκαν σε μια περισσότερο ατομοκεντρική, «ένδον ψυχική, υπαρξιακή, αλλά και ενδοποιητική περιπλάνηση» (Β.Χατζηβασιλείου). Δεν ήταν όμως μια ενιαία ομάδα, μπορεί οι κοινωνικές συνθήκες να την τοποθετούσαν κάπου ως σύνολο αλλά ο καθένας και καθεμία ποιήτρια είχαν δικό τους ατομικό προσανατολισμό. Γνώριζαν πολύ καλά τις προηγούμενες μεταπολεμικές γενιές αλλά εξίσου επηρεάζονται από τους μοντερνιστές ποιητές, τους αγγλοσάξονες και τους γάλλους περισσότερο, τους αμερικανούς και τους μπητ ,λιγότερο. Νομίζω οι περισσότεροι από αυτούς αγάπησαν πολύ τον Καρυωτάκη και τον Γιώργο Σεφέρη, επηρεασμένοι από την στοχαστική ποίηση του δεύτερου αλλά και από την θεωρητική του αναφορά στον Ι.Α. Ριτσαρντς.( «Η ποίηση ως υπέρτατη μορφή της συγκινησιακής χρήσης της γλώσσας»).  Όμως η γενιά αυτή πήγε μακρύτερα καθώς αμφισβήτησε ακόμα και την «ιερότητα» της γλώσσας. Όπως γράφει ο Κ.Γ.Παπαγεωργίου «Αυτή ακριβώς η αμφισβήτηση της γλώσσας από τον εαυτό της και, προκειμένου για την ποίηση, ο διασυρμός, η χλεύη της ποιητικής γλώσσας, η αμφισβήτηση οποιασδήποτε σκοπιμότητάς της εκ μέρους των χειριστών της των ίδιων, των ποιητών, αποτελεί ένα φαινόμενο που για πρώτη φορά, τουλάχιστον σε τέτοια, σχεδόν καθολική έκταση, παρατηρείται στην ποίηση των εκπροσώπων της γενιάς του ’70».

Ήταν μια γενιά πολυπρόσωπη και πολύπλοκη, όλοι μαζί και ο καθένας μόνος του. Ή όπως γράφει η Τιτίκα Δημητρούλια «προέκρινε ως γενιά την πολλαπλότητα και την ετερογένεια μέσα από τη σύναψη και τη διασύνδεση στοιχείων και σημείων που επιτρέπουν την συνύπαρξη του ενός με το πολλαπλό χωρίς το πολλαπλό να εκπορεύεται από το εν και χωρίς το εν να προστίθεται για να αποτελέσει το πολλαπλό».

Κάπου, όμως, μέσα στην ομαδοποίησή όλων  σε «γενιά του ΄70»  χάνονται οι επί μέρους διαφορές τους, οι ξεχωριστές και πολλές αντιθετικές αισθητικές ή και οι μικρότερες ομάδες στις οποίες ανήκαν. Γιατί δύσκολα θα έβρισκε κανείς πολλά στοιχεία μεταξύ του Ηλία Γκρή και της Τζένης Μαστοράκη, του Μιχάλη Μήτρα και του Μανόλη Πρατικάκη ή του Θανάση Χατζόπουλου με τον Λευτέρη Πούλιο. Αντίθετα υπάρχουν ποιητές που η ποίησή τους έχει πολλές συγγένειες, τόσο θεματολογικά όσο κυρίως από την άποψη της ποιητικής αισθητικής. Αλλά αυτό είναι θέμα των επόμενων κριτικών αποτιμήσεων.

Η γενιά του ΄70 (τα περισσότερα μέλη της ζουν και γράφουν ακόμα) διεκδικεί με τα αφιερώματα αυτά την τοποθέτηση της στην ιστορία της λογοτεχνίας. Από τη μια μπορεί να πει κάποιος ότι πρόκειται για μια κίνηση υστεροφημίας αλλά από μια άλλη σκοπιά προσφέρουν πλούσιο υλικό στους νεότερους, με τους οποίους φαίνεται να μην υπάρχει (πλην εξαιρέσεων) μεγάλη σχέση. Οι κριτικές αποτιμήσεις αναπτύσοουν ένα πεδίο διαλόγου για μια γενιά που προς το παρόν φαίνεται πολυπληθής και χωρίς φανερούς επιγόνους.

Info: Σχετική βιβλιογραφία και κριτικογραφία

Κ.Γ. Παπαγεωργίου , Η γενιά του ’70, Κέδρος, 2016.

Περιοδικό Νέα Εστία: αφιέρωμα Η ποιητική γενιά του ’70, Δεκέμβριος 2017

Εκδόσεις Γκοβόστη, Ημερολόγιο 2019

Εκδόσεις Γκοβόστη, μονογραφίες για Γ. Βαρβέρη, Κ.Γ.Παπαγεωργίου, Γ.Μαρκόπουλο,Ν.Βαγενά

Εκδόσεις Αιγαίον- Κουκίδα, Θεοδόσης Πυλαρινός, Κριτικά κείμενα για τον Γ. Μαρκόπουλο

Εκδόσεις Αιγαίον- Κουκίδα, Θεοδόσης Πυλαρινός, Κριτικά κείμενα για τον Αντώνη Φωστιέρη

Λαμπρινή Κουζέλη, Η γενιά της αμφισβήτησης, Το Βήμα, 7.4.2019

Εκδόσεις Γκοβόστη, Προσεγγίσεις στην ποίηση της γενιάς του ΄70, Γράφουν οι : Τιτίκα Δημητρούλια, Μαρία Ν Ψάχου, Β. Χατζηβασιλείου, Γ.Λίλλης, Κ.Γ.Παπαγεωργίου

Μαρία Ν. Ψάχου, Η ποιητική γενιά του ΄70, Ιδεολογική και αισθητική διερεύνηση, Διδακτορικη διατριβή, Ιωάννινα 2011, http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/28388#page/1/mode/2up