(του Σπύρου Κακουριώτη)
Μια από τις πρώτες «εικόνες» που έρχονται στο νου όταν γίνεται λόγος για τη δικτατορία της 21ης Απριλίου είναι η Μπουμπουλίνας. Το δυσώνυμο κτίριο όπου στεγαζόταν η Γενική Ασφάλεια, το άντρο βασανιστηρίων με την περίφημη «ταράτσα», που χαράχτηκε στη μνήμη όλων μέσα από τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη ή τις μαρτυρίες του Περικλή Κοροβέση και της Κίττυς Αρσένη…
Όμως πραγματική εικόνα αυτού του κτιρίου λίγοι διατηρούν, καθώς, μολονότι αποτέλεσε την έδρα της Γενικής Ασφάλειας και επίκεντρο της πιο σκληρής καταστολής κατά τα πρώτα χρόνια μετά το πραξικόπημα, κατεδαφίστηκε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας (γι’ αυτό και οι περισσότεροι το συγχέουν με το κτίριο όπου στεγάζεται σήμερα το Υπουργείο Πολιτισμού).
Το 1970, οι υπηρεσίες της Υποδιεύθυνσης Γενικής Ασφαλείας Αθηνών (αυτό ήταν το επίσημο όνομά της) μετακόμισαν σε μια ταχέως αναπτυσσόμενη περιοχή της Αθήνας, δίπλα στον ανεγειρόμενο τότε Πύργο των Αθηνών, επί της οδού Μεσογείων 14-18, όπου θα στεγαστούν μέχρι το 1984. Έτσι, επίκεντρο της αστυνομικής καταστολής των αντιστασιακών οργανώσεων αλλά και του αναδυόμενου φοιτητικού κινήματος θα αποτελέσει το κτίριο αυτό, εξίσου δυσώνυμο, που όμως διατηρεί μια περισσότερο έκκεντρη θέση στη δημόσια μνήμη για την περίοδο της δικτατορίας.
Μελετώντας την ιστορία αυτού του κτιρίου και της χρήσης του, ο ιστορικός Λεωνίδας Καλλιβρετάκης επιχειρεί να διερευνήσει μέσα από αυτήν τόσο τους κατασταλτικούς μηχανισμούς της δικτατορίας όσο και τις οργανώσεις και τα πρόσωπα της αντίστασης που πέρασαν από τα κελιά του. Γνωστός και από τις προηγούμενες μελέτες του για την εξαντλητική τεκμηρίωση στην οποία βασίζει την ιστορική του αφήγηση (σε αυτόν χρωστάμε την πληρέστερη μέχρι σήμερα τεκμηρίωση των νεκρών του Πολυτεχνείου), ο διευθυντής ερευνών του ΙΕΕ/ΕΙΕ παρακολουθεί, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του, τη συγκρότηση της Γενικής Ασφάλειας, ήδη από το Μεσοπόλεμο, και τις διαδοχικές μεταστεγάσεις της (από την οδό Λέκκα έως την Μπουμπουλίνας), μαζί με τον όλο και αυξανόμενο ρόλο της στην αντιμετώπιση του «εσωτερικού εχθρού», ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου.
Αφού σταθεί λεπτομερώς στη λειτουργία της ΥΓΑΑ ως κέντρου βασανιστηρίων στα πρώτα χρόνια της δικτατορίας, στο «σφαγείο» της Μπουμπουλίνας, μεταφέρει τον αναγνώστη στην περιοχή πέριξ του Πύργου των Αθηνών, συνδέοντας τη μεταστέγαση της Ασφάλειας με τις πολεοδομικές μεταλλάξεις που υπέστη το ευρύτερο κέντρο της Αθήνας εκείνη την περίοδο.
Μέσα από την ιστορία της χρήσης του κτιρίου της Μεσογείων 14-18 στα χρόνια 1970-1974 ο Καλλιβρετάκης έχει την ευκαιρία να αναφερθεί εκτενώς σε χώρους, στελέχη και λειτουργίες που λάμβαναν χώρα μέσα το κτίριο, αλλά και σε όλους εκείνους, πρόσωπα και οργανώσεις, που «φιλοξενήθηκαν» στα κελιά του 5ου ορόφου. Ξεκινώντας από τις πρώτες αντιστασιακές ομάδες που προέβαιναν σε δυναμικές ενέργειες (Ανεξάρτητη Αριστερά, 20 Οκτώβρη κ.λπ.) ή τη σύλληψη ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ εσ., για να φτάσει στις λιγότερο ή περισσότερο μαζικές συλλήψεις φοιτητών το 1973 και στις σχετικά άγνωστες σελίδες αντίστασης και άγριας καταστολής της ιωαννιδικής περιόδου.
Μολονότι ο συγγραφέας διευκρινίζει ότι η μελέτη του δεν αποτελεί μια ιστορία του αντιδικτατορικού κινήματος, η αφήγησή του λειτουργεί σαν ένας στέρεα τεκμηριωμένος χάρτης της πορείας των αντιστασιακών οργανώσεων (με έμφαση, μάλιστα, στις λιγότερο γνωστές), πλάι στην ανάδειξη της δράσης των μηχανισμών του καθεστώτος στον τομέα των πολιτικών διώξεων.
Επιλέγοντας να αφηγηθεί, μέσα από τη «μικρή ιστορία» ενός κτιρίου, τη «μεγάλη Ιστορία» της δικτατορίας και της αντίστασης, μεταφέρει με μαεστρία τον αναγνώστη του στο κλίμα της εποχής, επιτρέποντάς του να κατανοήσει και να νοηματοδοτήσει όσα συνέβαιναν πίσω από τις κλειστές πόρτες και τα παράθυρα του σκοτεινού εκείνου κτιρίου, όπου σήμερα στεγάζεται η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας.
- Το βιβλίο του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη Μεσογείων 14-18. Η Υποδιεύθυνση Γενικής Ασφαλείας Αθηνών στα χρόνια της Δικτατορίας (1971-1974) παρουσιάζεται σε εκδήλωση που διοργανώνει το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών την Τρίτη 23 Απριλίου, στις 18.30, στο αμφιθέατρο «Λεωνίδας Ζέρβας» του ΕΙΕ (Βασ. Κωνσταντίνου 48, Αθήνα). Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι: Ηλίας Νικολακόπουλος, ομότιμος καθηγητής πολιτικής επιστήμης (Πανεπιστήμιο Αθηνών), Τάσος Σακελλαρόπουλος, ιστορικός (Μουσείο Μπενάκη). Τη συζήτηση θα συντονίσει ο Δημήτρης Δημητρόπουλος, διευθυντής ερευνών ΙΙΕ/ΕΙΕ.
info: Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, Μεσογείων 14-18. Η Υποδιεύθυνση Γενικής Ασφαλείας Αθηνών στα χρόνια της Δικτατορίας (1971-1974), ΓΓΕΤ-ΙΙΕ/ΕΙΕ, 2018
