Του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου.
Ας κάνουμε μια φορά την εξαίρεση κι ας μη μιλήσουμε για τα βαριά εγκλήματα που επιβαρύνουν τους ήρωες του σκανδιναβικού αστυνομικού μυθιστορήματος, για τις πολιτικές ίντριγκες που παρακολουθούμε στο γαλλικό neo polar ή για τις κοινωνικές ανησυχίες που διακατέχουν το νεώτερο αμερικανικό νουάρ. Ας κάνουμε την εξαίρεση κι ας επιστρέψουμε στην κλασική ιστορία μυστηρίου, που βρίσκεται στις απαρχές της ιστορίας της αστυνομικής λογοτεχνίας και δεν έχει χάσει, τουλάχιστον κατά τη γνώμη μου (η οποία, βεβαίως, μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί παλαιική), τη δύναμη και τη γοητεία της – ακόμα και τη μαγεία της.
Η περίπτωση που έχω κατά νουν είναι το Θαμμένο μυστικό του άγγλου μυθιστοριογράφου William Wilkie Collins (1824-1889). Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Gutenberg, στη σειρά Aldina, σε πολύ καλή μετάφραση της Άννας Παπασταύρου, και διαβάζοντάς το είναι δύσκολο να μην ανακαλέσει κανείς τις συζητήσεις των κριτικών της εποχής του. Παρά την απλόχερη υποστήριξη την οποία προσέφερε στον Κόλλινς ο Τσαρλς Ντίκενς (ένας από τους στενότερους φίλους και συνεργάτες του), η κριτική δεν έπαψε ούτε λεπτό να τον λοιδορεί για τις μεθόδους εντυπωσιασμού με τις οποίες προσπαθούσε να κερδίσει το μεγάλο κοινό. Οι υμνητές του, πάντως, αργότερα, σαν να έλαβαν υπόψη τους τις παροτρύνσεις του Ντίκενς, έδειξαν εντυπωσιασμένοι από τον τρόπο με τον οποίο χειριζόταν τα μυθοπλαστικά του αινίγματα, αλλά και από τις επιδόσεις του στην τέχνη του μελοδράματος.
Το Θαμμένο μυστικό, κατά έναν περίεργο τρόπο, δικαιολογεί τόσο τους πρώιμους επικριτές όσο και τους κατοπινούς θαυμαστές του Κόλλινς (αυτό είναι κάτι το οποίο ισχύει λίγο-πολύ και για τα άλλα βιβλία του, τουλάχιστον για εκείνα που έχω διαβάσει ο ίδιος). Ο πυρήνας της ιστορίας του βιβλίου (δεν πρόκειται, εννοείται, να τον αποκαλύψω εδώ) φέρνει στην επιφάνεια ένα γενναίο οικογενειακό μελόδραμα. Μέχρι δε να τραβηχτεί ο όχι ακριβώς αστυνομικός πέπλος που το σκεπάζει, ο συγγραφέας θα διαγράψει άπειρους κύκλους γύρω από τα πρόσωπα τα οποία εμπλέκονται στα τεκταινόμενα και θα αναστείλει άπειρες φορές την ώρα της παράδοσης των κλειδιών του μυστηρίου. Ομολογουμένως ο Κόλλινς θα μπορούσε να γράψει με μεγαλύτερη οικονομία και να πυκνώσει μια πλοκή η οποία παρατείνεται κάποτε βασανιστικά. Από την άλλη, ωστόσο, μεριά οι παρατάσεις του δεν είναι πάντοτε δυσάρεστες: έχουν, αντιθέτως, συχνά την ικανότητα να μας ανοίγουν ξανά και ξανά την όρεξη μέχρι τη στιγμή που θα φτάσουμε στην πηγή για να πιούμε νερό, όπως και να φωτίσουν πολλές παράπλευρες διαστάσεις της μυθοπλασίας οι οποίες θα έμεναν αλλιώς ανεκμετάλλευτες.
Οι καθυστερήσεις που επιβάλλει ο Κόλλινς στη δράση έχουν κι ένα άλλο ευεργετικό αποτέλεσμα: του δίνουν την ευκαιρία να σκιαγραφήσει δυνατούς αφηγηματικούς χαρακτήρες, που παρά την έντονη ατομικότητά τους δεν γίνεται να αποσπαστούν από το βαθιά ταξικό πλαίσιο της αγγλικής κοινωνίας του 19ου αιώνα. Κι ως προς αυτό, ο Κόλλινς αποδεικνύεται λεπτολόγος ολκής, ικανός να επεξεργαστεί μια μεγάλη κλίμακα κοινωνικών διαβαθμίσεων, αλλά και να φιλοτεχνήσει όλες τις ψυχολογικές αποχρώσεις που μπορεί να αποκτήσουν οι ταξικές συγκρούσεις. Ας δοκιμάσουμε, λοιπόν, να επιστρέψουμε έστω και προσωρινά στην ιστορία μυστηρίου, που δεν ήταν τόσο ανυποψίαστη κοινωνικά όσο είναι πιθανόν να φανταζόμαστε.
William Wilkie Collins, To Θαμμένο μυστικό , μτφρ: Άννα Παπασταύρου , Gutenberg
