Νίκος Χριστοδουλίδης (*).
Οι «Επιβάτες φορτηγών»( εκδ. «ΠΑΠΥΡΟΣ, Αθήνα 2017) είναι ένα ιστορικό και συνάμα μυθιστορηματικό ημερολόγιο, μιας ολόκληρης ζωής, βγαλμένο από την ψυχή του συγγραφέα. Ένα πολιτικό και προσωπικό ημερολόγιο συνώνυμο της σύγχρονης Ιστορίας της Κύπρου. Χωρίς υπερβολή, θα το χαρακτήριζα ως μία παράλληλη διαδρομή του συγγραφέα με τον τόπο του, τους ανθρώπους της Κύπρου και της πατρίδας τους.
«Είναι από τις τιμιότερες μαρτυρίες των γεγονότων του 1974 που έχω διαβάσει», αναφέρει πολύ εύστοχα για το βιβλίο ο Ακαδημαϊκός Μιλτιάδης Χατζόπουλος. Και αυτό γιατί, η αφηγηματική τεχνική του συγγραφέα, λιτή και ταπεινή χωρίς εντυπωσιασμούς και λαμπερές λέξεις, καθαρά απλή και απολύτως αληθινή, όσο η παιδική ηλικία στην οποία ευθύς εξαρχής μας μεταφέρει.
Ο Λυμπουρής αφήνει άπλετα στοιχεία αθωότητας μέσα από τη βιωματική σχέση που αναπτύσσεται, αναπαριστώντας αναλλοίωτες μνήμες όλων μας. Η παραπομπή στο οδυνηρό σήμερα και το ειδυλλιακό χθες, ζωντανεύει τα παιδικά μας χρόνια και μας υποχρεώνει σε οδυνηρές συγκρίσεις αλλά και σκιρτήματα χαράς.
Λεπτότητα γραφής και απόδοσης ακόμη και όταν περιγράφει καταστάσεις ρεαλιστικής φρίκης ή παθιασμένης μισαλλοδοξίας. Ιδιαίτερα στο πρώτο μέρος του βιβλίου όπου ξύνει βαθιά την καρδιά μας με τις μεγάλες χαρές και τις μικρές λύπες που ζωγράφιζαν την ανέμελη περίοδο της παιδικής μας ηλικίας. Το δεύτερο μέρος, περισσότερο περιγραφικό, αποδίδει με την ίδια γλαφυρότητα τις τραγικές στιγμές που έζησε ο συγγραφέας, ο πρωταγωνιστής του και ο τόπος μας.
Η ισορροπία που ο συγγραφέας καταφέρνει να τηρήσει μεταξύ της ιστορικής πλευράς των πραγμάτων και της ελευθερίας του να αφηγηθεί και να αποδώσει τις δικές του εμπειρίες και πραγματικότητες, δηλαδή η ισορροπία ανάμεσα στην Ιστορία και στη Λογοτεχνία, είναι άξια θαυμασμού.
Ο Κώστας Λυμπουρής κατάφερε να συμπυκνώσει μνήμες και βιώματα μεταξύ μυθιστορήματος και ιστορίας, μεταξύ της δημιουργικής φαντασίας και της σκληρής αλήθειας. Το «Επιβάτες Φορτηγών» δεν είναι ιστορικό βιβλίο, παρόλα τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα που παραθέτει, είναι γνήσια λογοτεχνία. Οι μνήμες και τα βιώματα που ζωντανεύουν σε αυτό, είναι μνήμες και βιώματα γενεών. Ο αναγνώστης ξαναζεί την παιδική του ηλικία με τα προβλήματα, τις αγωνίες, τις χαρές και τα παιχνίδια.
«Οι επιβάτες φορτηγών» είναι ένα βιβλίο αγάπης για τον τόπο, για τους ανθρώπους και για την ειρήνη. Χωρίς να είναι πολιτικό καταφέρνει να εκπέμψει τα πιο πολιτικά – αντιπολεμικά μηνύματα. Προσφέρεται ως πηγή άντλησης γνώσης και κρίσης για τη συμφορά του ’74. Συνιστά μια έντιμη λογοτεχνική προσωπική κατάθεση. Μια εμπειρική κατάθεση της αλήθειας της τραγωδίας της εισβολής που δυνατόν να λυτρώνει τον συγγραφέα, όμως ξυπνά τη μνήμη και πονά τον αναγνώστη.
Πρόκειται για μια συγκλονιστική επίσκεψη στο παρελθόν. Μια ατέλειωτη στιγμή μπροστά στην πόρτα του κατεχόμενου σπιτιού όπου ο πρωταγωνιστής ξαναζεί την απέραντη ευτυχία, τον ανείπωτο πόνο, τα αμέτρητα «γιατί» της ζωής του.
Η αφήγηση αναδύει πόνο και προβληματισμό, νοσταλγία και στοχασμό. Και όλα αυτά μέσα στην αφειδώλευτη ομορφιά που ο Θεός χάρισε σε έναν ευλογημένο και ταυτόχρονα αδικημένο τόπο. Η αφήγηση του συγγραφέα είναι ζωγραφική και πάμπλουτη όταν αναφέρεται στα ματσικόριδα του Πενταδάκτυλου που ο Θεός τα έσπερνε αδιαφορώντας για τις πράξεις των ανθρώπων.
Στους «Επιβάτες φορτηγών» δεν επικαλείται απλώς, αλλά εντοπίζεται η παρουσία της Θεϊκής Πρόνοιας στον άνθρωπο. Συναντάται παντού, στη ζωή και στο θάνατο. Στην αγάπη και στη φιλία, στην έχθρα και στο μίσος.
Σε μια μικρή παράγραφο ο συγγραφέας κλείνει με ένα δικό του ξεχωριστό τρόπο, την αφήγηση της ανατίναξης του κρησφύγετου του Μάτση στο Δίκωμο, ως εξής:
«Υπήρξε κι αυτός ένας ήρωας στα μέτρα του ανθρώπου, που αντιλαμβανόταν τον πατριωτισμό πρωτίστως ως αγάπη για τον τόπο – τη γη, τους ανθρώπους – και όχι απλώς ως μίσος προς τους εχθρούς».
Πρόκειται για μια ηθική διάσταση του λόγου που αναπαριστά τις συγκλονιστικές στιγμές μιας σκληρής πραγματικότητας.
Ο συγγραφέας γεννήθηκε, αναγιώθηκε, ανδρώθηκε και ωρίμασε μέσα σε μια φλογισμένη Κύπρο. Τα έζησε όλα. Όλες τις χαρές και τις λύπες, όλες τις νίκες και τις ήττες. Τις δικές του και της πατρίδας. Η ιστορία του είναι η Ιστορία της Κύπρου. Από την Αγγλοκρατία και τον αγώνα της ΕΟΚΑ, μέχρι την Ανεξαρτησία. Από τις διακοινοτικές συγκρούσεις, μέχρι την εμφάνιση της ελληνικής μεραρχίας. Την ελληνική χούντα, το διχασμό, το πραξικόπημα, την εισβολή, το θάνατο, τους αγνοούμενους, τους εγκλωβισμένους και το συνεχιζόμενο δράμα.
Με απλότητα και ειλικρίνεια, καταγράφονται τα δραματικά πεπραγμένα της εισβολής ανάλογες με τις σκοτεινές σελίδες της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ένας εθνικός καημός, χωρίς υπερβολές και στρεβλώσεις. Η περιγραφική απεικόνιση της σκηνής των συγκεντρωμένων συγγενών που περιμένουν τα λεωφορεία των αιχμαλώτων και της αφόρητης συναισθηματικής ατμόσφαιρας της προσμονής, θυμίζει τη σκοτεινιά από τους καπνούς της καμένης Σμύρνης, του ’22.
Η φορτισμένη απλή και ειλικρινής γραφή του συγγραφέα αναδεικνύεται σε προσωπική απολογία προς τους νεκρούς του ’74. Ως ένα μνημόσυνο που όλοι εμείς οφείλουμε στους προδομένους και αδικοχαμένους της τουρκικής εισβολής.
Το «Επιβάτες φορτηγών», είναι όμως και μια τρυφερή πηγή πληροφόρησης για τη ζωή στα χωριά της Κύπρου, κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Περιέχει πληροφορίες λαογραφικές, πολιτιστικές, θρησκευτικές, τεχνολογικές, εθιμικές εκφάνσεις του κοινοτικού ήθους.
Η τραγωδία μας στην Κύπρο, δεν είναι μόνο η κατοχή και ο διχασμός σε όλα και όλους. Η τραγωδία μας είναι πως απελπισμένοι όλοι και οι μεν και οι δε και οι Αριστεροί και οι Δεξιοί και οι συμβιβαστικοί και οι ασυμβίβαστοι, στην πραγματικότητα μοιραζόμαστε την ίδια απόγνωση. Την απόγνωση για το μέλλον μας.
Εμπνευσμένοι από το βιβλίο του Κώστα Λυμπουρή, ας αποφύγουμε να μεταφέρουμε στα παιδιά μας αυτή την απόγνωση. Και ας τα προετοιμάσουμε για ένα καλύτερο κόσμο, απαλλαγμένο από πάθη και συγκρούσεις του παρελθόντος, έναν κόσμο που με μετριοπάθεια αλλά και αποτελεσματικότητα επιλύουμε ένα-ένα τα προβλήματα και ξεπερνάμε μονιασμένοι τα εμπόδια.
Στοιχεία διαφωνίας δεν θα πάψουν ποτέ να υπάρχουν. Ούτε η ιστορία θα ξεγραφτεί. Έχοντας απλώς επίγνωση του παρελθόντος μας, με τα καλά και τα κακά του, με σεβασμό στην ιστορία μας, αλλά πάνω από όλα σε αυτούς που έδωσαν ψυχή και σώμα, θα πρέπει απλώς να πάρουμε την κοινή απόφαση ότι στο εξής προχωράμε για να λύνουμε προβλήματα και να θεμελιώνουμε συνθήκες ειρήνης, ευημερίας και ασφάλειας για όλους τους πολίτες αυτού του τόπου.
info: Κώστας Λυμπουρής, «Επιβάτες φορτηγών», ΠΑΠΥΡΟΣ, Αθήνα, 2017
(*)Ο Νίκος Χριστοδουλίδης είναι Κυβερνητικός Εκπρόσωπος της Κυπριακής Δημοκρατίας
