Συνέντευξη στην Ελένη Σβορώνου
Ο ισπανός Εντουάρντο Χάουρεγκι είναι ο «μισός» Έντουαρντ Μπέρι, ψευδώνυμο του δημιουργού μιας επιτυχημένης σειράς παιδικών βιβλίων με τίτλο «Η ωραιότερη ιστορία που γράφτηκε ποτέ». Ο άλλος «μισός» είναι ο ιταλός Πιερντομένικο Μπακαλάριο, ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της παγκόσμιας παιδικής λογοτεχνίας. Τη σειρά, επομένως, υπογράφουν δυο δημιουργοί.
Δυο λόγια για την «Ωραιότερη ιστορία».
Η σειρά περιλαμβάνει πέντε, ως τώρα, βιβλία που εισάγουν τους μικρούς αναγνώστες στην κλασική λογοτεχνία μέσα από έναν πρωτότυπο και διασκεδαστικό τρόπο. Η βασική ιδέα είναι η εξής: ο «κακός» Μίστερ Ζάργκο, γκουρού της τεχνολογίας, αλλεργικός στα βιβλία, και οι ακόλουθοί του, καταστρέφουν αριστουργήματα κλασικής λογοτεχνίας. Ως τώρα οι κακοί έχουν πειράξει τον Πίτερ Παν, την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, τους Τρεις Σωματοφύλακες, τον Πινόκιο και τον Δον Κιχώτη. Οι πράκτορες του Ζάργκο μπαίνουν στις ιστορίες και τις παραλλάσσουν. Εισάγουν νέους ήρωες, αλλάζουν την πλοκή και τελικά καταστρέφουν την ουσία τους. Οι «καλοί», μια μυστική λέσχη φρουρών των Αθάνατων Ιστοριών, αναλαμβάνει να τις αποκαταστήσει. Βασικοί πράκτορες του καλού είναι δυο παιδιά που με τη βοήθεια μαγικών, και κυρίως του τζίνι του μελανιού, αυτού που ξέρει όλες τις ιστορίες που γράφτηκαν ποτέ, εισάγονται κι αυτοί μέσα στην ιστορία και αναλαμβάνουν να τις αποκαταστήσουν.
Καταιγιστική δράση, μαγικά στοιχεία και διαρκείς μεταμορφώσεις και πηγαινέλα στις ιστορικές εποχές συνδυάζονται με την ανάδειξη του ύφους και της ουσίας του κάθε έργου που καταστρέφεται. Η Αλίκη δεν καταφέρνει να πέσει στη λαγουδότρυπα και βυθίζεται στη χώρα της βαρεμάρας ενώ ο Δον Κιχώτης παρασύρεται από τη λαγνεία της εξουσίας και του χρήματος και γίνεται αγνώριστος. Οι αλλοιώσεις, επομένως, είναι προσεκτικά επιλεγμένες ώστε να αναδεικνύουν ουσιαστικά χαρακτηριστικά του κλασικού έργου.
Η συζήτηση.
Ο Εντουάρντο Χάουρεγκι επισκέφθηκε την Αθήνα στις 16 και 17 Ιουνίου για να συναντήσει το κοινό του στο πλαίσιο του Ιβηροαμερικανικού Φεστιβάλ «Λογοτεχνία Εν Αθήναις». Τον συναντήσαμε στο λόμπι του ξενοδοχείου του με πολλά ζέοντα ερωτήματα προς απάντηση, όπως το προφανές «πώς γράφεις μαζί με κάποιον άλλον συγγραφέα, που ζει σε άλλη χώρα και μιλάει άλλη γλώσσα, μια ολόκληρη σειρά βιβλίων»! Αλλά και πώς πειράζεις τους κλασικούς, υπάρχουν όρια, και άλλα… Αλλά ο Εντουάρντο κατέφτασε με τη δική του ατζέντα.
Χαρτί ή οθόνη, μολύβι ή πληκτρολόγιο;
Κρατούσε τη στοίβα των βιβλίων της σειράς, στα ισπανικά. Στην κορυφή του βουνού ένα κουτί. Το άνοιξε και σύστησε τον εαυτό του μέσα από την πένα του. «Είναι η Καλλιόπη», μου είπε. «Η Μούσα της ποίησης», διευκρίνισε. Με αυτήν γράφει. Και βέβαια αμέσως κατάλαβα γιατί. Είναι «το μαγικό μελάνι, το τζίνι, ο Νέρο, της σειράς», του είπα και συμφώνησε. Στη συνέχεια μου έδειξε το 6ο βιβλίο της στοίβας που ήταν το σημειωματάριο στο οποίο έγραψε την Αλίκη στη χώρα της βαρεμάρας. Ένα δερματόδετο τετράδιο διακοσμημένο με ένα πετράδι στο εξώφυλλο και τις σελίδες του να παραπέμπουν σε πάπυρο. Πάνω τους το μελάνι της Καλλιόπης είχε κάνει το θαύμα του. Ούτε μια παραφωνία μουτζούρας στην αρμονία της καλλιγραφικής γραφής του!
«Η γυναίκα μου είναι παπυρολόγος και ο πατέρας μου ήταν Κοινωνικός Ανθρωπολόγος. Ήξερε πολλές γλώσσες, πολύ καλά αρχαία ελληνικά και λατινικά. Όταν κρατούσε σημειώσεις, έγραφε κωδικοποιημένα, για λόγους ασφαλείας. Ο κώδικας ήταν απλός. Έγραφε στη γλώσσα του αλλά με γράμματα της ελληνικής αλφαβήτας. Είχε επισκεφθεί και την Ελλάδα. Μελετούσε τη «σούπερ φυλή που είναι η ευρωπαϊκή!»
Με τέτοιο υπόβαθρο, δεν είναι παράξενο που ο Εντουάρντο αισθάνεται τόση άνεση να συνομιλήσει με τους κλασικούς. Με αφορμή την Καλλιόπη, η πρώτη ερώτηση επικεντρώθηκε στην περίφημη σχέση τεχνολογίας και ανάγνωσης. Και γενικότερα στη θέση που έχει η τεχνολογία στη ζωή των παιδιών, των νέων και των ενηλίκων.
Στο κάτω κάτω ο Μίστερ Ζάργκο είναι τόσο φοβικός του χαρτιού, αρρωσταίνει στη θέα ή τη μυρωδιά του χαρτιού, που είναι δύσκολο να μη σκεφτείς ότι ο Εντουάρντο είναι τεχνοφοβικός. Οι κακοί της ιστορίας είναι καρικατούρες, τόσο απορροφημένοι στις οθόνες τους που πέφτουν ο ένας πάνω στον άλλον, στο δρόμο.
Αλλά όχι. Ο Εντουάρντο (ο ενικός προκύπτει φυσικά, έχει πολύ νεανική εμφάνιση) έχει δουλέψει σε μεγάλες εταιρίες υψηλής τεχνολογίας και φυσικά μεταφέρει τα χειρόγραφά του στην οθόνη. Αλλά πιστεύει ότι ζούμε σε εποχή μετάβασης. Δεν έχουμε καταφέρει να ισορροπήσουμε τη χρήση της τεχνολογίας στη ζωή μας. Αναφέρεται σε μελέτες που αποδεικνύουν ότι και μόνο το να έχεις το κινητό σου τηλέφωνο στο τραπέζι, όταν μιλάς με κάποιον, μειώνει αισθητά την προσοχή σου στον συνομιλητή. «Είσαι διαρκώς αλλού, διασυνδεμένος», σχολιάζει. Κι όμως αυτές οι συμπεριφορές, τα κινητά σε ετοιμότητα διαρκώς, ακόμη και αίθουσες συναυλιών, έχουν πλέον γίνει ο κανόνας.
Άλλη μελέτη, που ανακαλεί, αμερικάνικου πανεπιστημίου, τεκμηριώνει τη δραματική πτώση της ενσυναίσθησης στους νέους. Κάτι που πιθανόν σχετίζεται με την υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αντίθετα, η λογοτεχνία ενισχύει την ενσυναίσθηση, επίσης γνωστό από τις σχετικές έρευνες. Και ναι, τα παιδιά, αλλά και οι ενήλικες, διαβάζουν λιγότερο.
«Δηλαδή θα είχε διαφορά αν διάβαζε ένα παιδί τα βιβλία σας στην οθόνη;», επιμείναμε λίγο παραπάνω στο θέμα. «Όχι, αλλά…», το βιβλίο είναι αναντικατάστατο για εκείνον. Συνεγείρει όλες τις αισθήσεις. «Είναι αντικείμενο», επιμένει, «μόνο τα φυσικά αντικείμενα έχουν μαγεία. Εγείρουν αισθήσεις, συναισθήματα και συνειρμούς. Τα ψηφιακά πάλι όχι.» Η «Καλλιόπη» και το δερματόδετο σημειωματάριο με τον πετράδι, στο τραπεζάκι μοιάζουν να επιβεβαιώνουν του λόγου του το αληθές. «Κι έπειτα», λέει, ξεφυλλίζοντας ένα από τα βιβλία της στοίβας, «είναι πιο βολικό το βιβλίο, ανατρέχεις πιο εύκολα στις πίσω σελίδες, να θυμηθείς ήρωες και καταστάσεις…». Και γι αυτό υπάρχουν έρευνες που τεκμηριώνουν ότι πιο εύκολα θυμάσαι κάτι που διάβασες σε έντυπη μορφή, παρά σε ηλεκτρονική. Αλλά όχι, δεν θέλει να θεωρηθεί τεχνοφοβικός. Έχοντας εργαστεί στον χώρο της υψηλής τεχνολογίας, όμως, γνωρίζει τη σημασία του μέτρου.
Προσεγγίζοντας τους κλασικούς και την πολιτιστική κληρονομιά.
Μιλώντας για την πηγή έμπνευσης των ιστοριών της σειράς, εστιάσαμε στους κλασικούς. Τελικά διαβάζονται οι κλασικοί σήμερα; Είναι προσιτοί από τα παιδιά; Ή χρειάζονται άλλες ιστορίες διαμεσολάβησης, όπως είναι και οι συγκεκριμένες της σειράς; Και τι πιστεύει για όλο το φάσμα των διασκευών των κλασικών, από τις συντομεύσεις έως τις εντελώς ελεύθερες αναδιηγήσεις;
Κάποια έργα, όπως οι Τρεις Σωματοφύλακες, δεν διαβάζονται εύκολα, παραδέχεται. Άλλωστε κάποια από αυτά που «πείραξαν» δεν γράφτηκαν καν για παιδιά. Ωστόσο θέτει σε άλλο πλαίσιο τις διασκευές. Τα κλασικά έργα είναι σαν τους μύθους. Ανήκουν σε όλους. Οι ήρωες είναι σύμβολα της κοινής μας γλώσσας του δυτικού πολιτισμού. (Η γλώσσας της «φυλής» που μελετούσε ο πατέρας του). Αλλά εδώ εξήγησε πόσο προσεκτικά διάλεξαν, με τον Πιερντομένικο, την πλοκή των δικών τους ιστοριών και πόσο σημαντικό ήταν για εκείνους να διασώσουν το ύφος και την ουσία της κάθε ιστορίας.
Η αρχική ιδέα βέβαια γι αυτή τη σειρά προήλθε από την εκδότρια που παρήγγειλε μια σειρά ιστοριών που θα διαδραματίζονταν σε κάποια πραγματικά βιβλιοπωλεία. Και από αυτή την παραγγελία γεννήθηκε σιγά σιγά η ιδέα των «χακαρισμένων» ιστοριών.
Πράγματι, ιστορικά βιβλιοπωλεία σε διάφορες πόλεις του κόσμου παίζουν σημαντικό ρόλο στις ιστορίες. Αξίζει να ψάξει κανείς στο διαδίκτυο για μια φωτογραφία ενός από αυτά, του Ateneo Grand Splendid, στο Μπουένος Άιρες, για να πάρει μία γεύση από το είδος των βιβλιοπωλείων που επέλεξαν οι συγγραφείς. Παράλληλα, εμφανίζονται και περιγράφονται με λεπτομέρειες εκκλησίες, μουσεία και άλλα μνημεία. Κατά κάποιο τρόπο τα βιβλία λειτουργούν και ως οδηγοί πόλεων. Ήταν στις προθέσεις τους αυτό;
Απαντά καταφατικά. Έπρεπε να επιλέξουν μάλιστα μνημεία και μουσεία που υπήρχαν και στην εποχή στις οποίες αναφέρονται οι κλασικές ιστορίες. Για να πηγαινοέρχονται οι ήρωες από το παρόν στον χρόνο της ιστορίας άνετα. Χρειάστηκε λοιπόν έρευνα, μια έρευνα που απόλαυσε πολύ. Και πράγματι οι λεπτομέρειες της αρχιτεκτονικής, γκαργκόιλ, φατνώματα, καμπαναριά και πέτρινες στοές δημιουργούν λαβυρίνθους, τρύπες στο χρόνο, που δοξάζουν την πολιτιστική κληρονομιά του δυτικού κόσμου. Αν και σε πρώτο πλάνο έχουμε πάντα την καταιγιστική δράση.
Με λαβύρινθο όμως μοιάζουν και οι προτάσεις του, μερικές φορές. Από σκοπού ο μακροπερίοδος λόγος; «Ορισμένες φορές ίσως…αλλά μάλλον θα έπρεπε να το προσέξω αυτό», χαμογελά.
Αποκαθηλώνοντας την εικόνα του συγγραφέα-θεού που γράφει μόνος αριστουργήματα…
Πώς διαμορφώνεται λοιπόν το προσωπικό ύφος σε βιβλία που γράφονται συλλογικά; Πώς συνεργάζεται με τον Πιερντομένικο που είναι φίλος του, όπως εξηγεί;
Α, ο Πιερντομένικο είναι μια ιδιοφυία στην αφήγηση ιστοριών, λέει.(Στην Ελλάδα είναι γνωστός από τη σειρά με ήρωα τον Οδυσσέα Μουρ που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Διόπτρα). Είναι καταπληκτικός. Μαζί σκέφτηκαν την πλοκή των ιστοριών …περπατώντας. Τους αρέσει να περπατάνε και να σκέφτονται, όπως οι φιλόσοφοι στην Αρχαία Ελλάδα. Συμφωνούν μαζί την πλοκή στις λεπτομέρειές της, κάθε κεφάλαιο χωριστά, κι ύστερα τη γραφή την αναλαμβάνει κυρίως ο Εντουάρντο. Ο Πιερντομένικο είχε μικρά παιδιά, λέει, δεν είχε πολύ χρόνο.
Για να γράψεις μαζί με κάποιον άλλον χρειάζονται ορισμένες δεξιότητες. Χρειάζεται γενναιοδωρία. Πρέπει να αποδέχεσαι αυτό που προτείνει ο άλλος και να χτίζεις πάνω σε αυτό, ακολουθώντας βέβαια τους βασικούς κανόνες της αφήγησης. Είναι όπως στο θέατρο αυτοσχεδιασμού. Όπου οι ηθοποιοί ανεβαίνουν στη σκηνή και αυτοσχεδιάζουν βάσει βασικών κατευθύνσεων που έχει δώσει προηγουμένως το κοινό. Έχει ασχοληθεί με το είδος.
Δίνει ένα παράδειγμα, πώς έχτισαν μαζί το χαρακτήρα του Μίστερ Ζάργκο. Ο ένας τον φαντάστηκε σαν μια καρικατούρα του Στηβ Τζομπς, ο άλλος σαν τον Σβαρτσενέγκερ. Και πράγματι ο ήρωας έχει τελικά κάτι και από τους δυο.
Και το «Book on a tree» τι είναι τον ρωτήσαμε; Είχαμε επισκεφθεί αυτή την ιστοσελίδα της ομάδας συγγραφέων και εικονογράφων στην οποία ανήκουν και οι δυο δημιουργοί. Πρόκειται λοιπόν για ομάδα που δημιούργησε ο Πιερντομένικο. Φέρνει κοντά συγγραφείς και εικονογράφους που δουλεύουν μαζί βιβλία, τα προωθούν, έρχονται σε επαφή με τους εκδοτικούς οίκους, σχεδιάζουν νέες εκδόσεις, δέχονται παραγγελίες…Τελικά, ρωτάμε, αλλάζει η θέση του συγγραφέα και του βιβλίου στην αγορά; Από τον μοναχικό δημιουργό που μένει κλεισμένος ώρες μόνος του για να σμιλέψει αριστουργήματα, στη συλλογική συγγραφή και στο βιβλίο που σχεδιάζεται λιγάκι όπως και ένα καταναλωτικό προϊόν; Ο Εντουάρντο υπερθεμάτισε. «Τα παιδιά αισθάνονται δέος απέναντι σε μια ιστορία. Αλλά αν τα καλέσεις να την αλλάξουν εισάγοντας δικά τους στοιχεία τρελαίνονται. Τους αρέσει πολύ.» Κάπως έτσι κι εκείνοι παίζουν, αλλά παίρνουν το παιχνίδι πολύ στα σοβαρά. Άλλωστε ο Εντουάρντο έχει ασχοληθεί πολύ σοβαρά με το παιχνίδι στους χώρους εργασίας. Στο βιογραφικό του αναφέρει την ημερομηνία γέννησής του σε σχέση με τις δημιουργίες των Μόντι Πάιθονς εκείνη την εποχή!
Το χιούμορ.
Ζούσε από αυτή την επαγγελματική ενασχόληση πριν την κρίση στην Ισπανία. Όταν ήρθε η κρίση, οι εταιρείες έπαψαν να πληρώνουν για επαγγελματίες του χιούμορ που αναλαμβάνουν να τονώσουν τον ηθικό των υπαλλήλων. Τώρα ζει από το γράψιμο. Σκέφτεται πως την πρώτη του συγγραφική προσπάθεια είχαν απορρίψει 40 εκδοτικοί οίκοι στην Αγγλία! Σίγουρα είχαν δίκιο, λέει. Τώρα που βλέπει εκείνο το γραπτό.
Γιατί λοιπόν ενώ όλοι αναγνωρίζουν τη σημασία του χιούμορ στα βιβλία που απευθύνονται στα παιδιά, η λογοτεχνία για νέους βρίθει από δυστοπικές αναπαραστάσεις του μέλλοντος, από βία, θλίψη και καταστροφές;
«Όταν τα παιδιά φτάσουν στην εφηβεία, έχουν ήδη καταλάβει πως τους περιμένει ένα ζοφερό μέλλον. Είναι παντού. Η επιστήμη μιλά για την κλιματική αλλαγή, κάθε μέρα είναι στις ειδήσεις το λιώσιμο των πάγων και οι συνέπειές του. Τι άλλο να τους πει η λογοτεχνία λοιπόν; Πέρασε η εποχή της αισιοδοξίας της διαρκούς προόδου του πολιτισμού μας. Ειδικά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η πίστη αυτή χάθηκε.» Αλλά εκείνος δε χάνει την αισιοδοξία του. Πιστεύει πως πρέπει να βρούμε μια νέα ισορροπία στον τρόπο ζωής μας.
Και σίγουρα ένας άνθρωπος που γράφει με μια πένα που έχει όνομα, που μυρίζει τα βιβλία, τα χαϊδεύει, τα διαβάζει, τα γράφει, τα ανατρέπει, και όλα αυτά παρέα με τον φίλο του, διασχίζοντας πόλεις και δάση, ε, έχει κάθε λόγο να είναι αισιόδοξος.
Πατάει γερά στις ρίζες του πολιτισμού μας και απλώνει τα κλαδιά του στον ουρανό.
info : τα βιβλία του Εντουάρντο Χάουρεγκι κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση της Κλεοπάτρας Ελαιοτριβιάρη