Του Σπύρου Κακουριώτη
Η Ρουμανία θεωρούνταν προπολεμικά η πιο «ευρωπαϊκή» χώρα των Βαλκανίων, όμως ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος άλλαξε τα πάντα, όχι μονάχα το κοινωνικό και οικονομικό καθεστώς αλλά ακόμα και τα σύνορα –αφού, ως ηττημένη, η Ρουμανία αναγκάστηκε σε εδαφικές παραχωρήσεις προς την ΕΣΣΔ, αλλά και προς την «αδελφή» σοσιαλιστική Βουλγαρία. Η κατάρρευση του 1989 οδήγησε στην αιματηρή ανατροπή των Τσαουσέσκου, έπειτα από μερικές ημέρες βίαιων συγκρούσεων, που έφεραν τη Ρουμανία στα πρωτοσέλιδα του διεθνούς τύπου, για να ακολουθήσει μια μακρά απουσία, καθώς η διαδικασία μετάβασης στον καπιταλισμό και τη δημοκρατία υπήρξε τυπική όσων διαδραματίζονταν την ίδια εποχή στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης: Γενικευμένη εκπτώχευση του πληθυσμού, μαζικές ιδιωτικοποιήσεις που δημιούργησαν από το τίποτα μια καινούργια τάξη οικονομικά ισχυρών –συνήθως με γερές πολιτικές διασυνδέσεις– εκτεταμένη διαφθορά, βία και εγκληματικότητα.
Όταν συνέβαιναν όλα αυτά, ο συγγραφέας Bogdan Teodorescu ήταν ακόμη ένας πτυχιούχος μηχανικός. Γρήγορα συνειδητοποίησε όμως τη δύναμη που αποκτούσαν τα ΜΜΕ στη νέα καπιταλιστική πραγματικότητα της χώρας του και στράφηκε προς αυτά, υπηρετώντας τα ως δημοσιογράφος, καθηγητής Πολιτικής Επικοινωνίας και υπηρεσιακός υφυπουργός Τύπου. Παράλληλα, είναι ένας βραβευμένος στη χώρα του συγγραφέας ακαδημαϊκών και λογοτεχνικών έργων, ανάμεσα στα οποία αρκετά «αστυνομικοφανή» μυθιστορήματα, όπως το ανά χείρας Στιλέτο (2008), με το οποίο έγινε γνωστός στη Γαλλία το 2016 –και μέσω της γαλλικής μετάφρασης του έργου του συστήνεται τώρα και στο ελληνικό κοινό, χάρη στις εκδόσεις Πόλις και τον Μιχάλη Μητσό, που το μετέφρασε από τα γαλλικά.
Μολονότι Το Στιλέτο ταξινομείται ως «νουάρ μυθιστόρημα», στην πραγματικότητα η αστυνομική πλοκή χρησιμοποιείται από τον συγγραφέα ως πρόσχημα για τη δημιουργία ενός πολιτικού θρίλερ, ενός μυθιστορήματος «πολιτικής φαντασίας», που βασίζεται στην εκ των ένδον γνώση του για τους κυβερνητικούς και πολιτικούς κύκλους της χώρας του και, πάνω απ’ όλα, των πανίσχυρων ΜΜΕ. Ο Teodorescu φιλοτεχνεί μια γκροτέσκα τοιχογραφία της πολιτικής ζωής της Ρουμανίας των αρχών του 21ου αιώνα, όπου κυβέρνηση, κόμματα, ΜΜΕ και αστυνομία συνδέονται με σχέσεις αμοιβαίων συμφερόντων, εξυπηρετήσεων και κυνικών ανταλλαγών.
Την αφορμή για να ξετυλιχθεί το νήμα της αφήγησης δίνει μια σειρά πανομοιότυπων φόνων, που στοχεύουν μέλη της μειονότητας των Ρομά τα οποία εμπλέκονται σε περιστατικά μικρής ή μεγάλης εγκληματικότητας. Οι φόνοι αυτοί αποτελούν την ευκαιρία να αναδυθεί η δυσανεξία, αν όχι η ανοιχτή εχθρότητα της πλειονότητας των Ρουμάνων απέναντι στους Ρομά, που θα οδηγήσει στην ηρωοποίηση του κατά συρροήν δολοφόνου, του «Στιλέτου» του τίτλου, από τις εθνικιστικές δυνάμεις και την άκρα δεξιά.
Οι φόνοι αυτοί θα αποτελέσουν την αφορμή για τον συγγραφέα να περιηγηθεί στα ενδότερα της εξουσίας, εκεί που καταστρώνονται οι πολιτικοί σχεδιασμοί για την αντιμετώπιση ενός δολοφόνου που κινδυνεύει να πυροδοτήσει εθνοτικές συγκρούσεις, αλλά και όσων πολιτικών αντιπάλων σπεύδουν να τον εκμεταλλευτούν, καθώς και στα γραφεία εφημερίδων και τηλεοράσεων, όπου δίνεται μια άλλη μάχη, όχι για την αλήθεια αλλά για την εκδοχή της εκείνη που θα είναι η πλέον κερδοφόρα.
Έτσι, η πλοκή του μυθιστορήματος, που περίπου στη μέση θα εγκαταλείψει την υπόθεση του κατά συρροήν δολοφόνου, για να την επαναφέρει μονάχα στο τέλος της αφήγησης, εκτυλίσσεται σε δύο χώρους, τον δημόσιο, εκεί που όσα λέγονται δεν είναι παρά ένα προπέτασμα προορισμένο να υπηρετήσει τους πολιτικούς σχεδιασμούς της στιγμής, και τον ιδιωτικό ή μάλλον τον χώρο των παρασκηνίων της εξουσίας, όπου ο λόγος είναι σαφώς κυνικότερος, ουδέποτε όμως απαλλαγμένος από τη σκοπιμότητα του πολιτικού κέρδους.
Ο συγγραφέας φιλοτεχνεί αυτήν την τοιχογραφία της μετασοσιαλιστικής Ρουμανίας με αδρές πινελιές· δεν συγκροτεί ολοκληρωμένους χαρακτήρες, μολονότι ο ρουμάνος αναγνώστης εύκολα μπορεί να συναγάγει τα πραγματικά πολιτικά πρόσωπα που κρύβονται πίσω τους και σχολιάζονται από τον συγγραφέα σε αυτό το roman à clef. Αντίθετα, περιγράφει ρόλους και λειτουργίες, τα χαρακτηριστικά των οποίων του επιτρέπει να καταδείξει με μεγάλη συμπύκνωση τον διαρκώς εύθραυστο χαρακτήρα των δημοκρατικών θεσμών που γεννήθηκαν μέσα από το κύμα «άγριας» μετάβασης, καθώς και τον κίνδυνο που αντιπροσωπεύει η άνοδος του εθνικισμού και της άκρας δεξιάς, ιδιαίτερα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης και προϊούσας ευρωπαϊκής αποσυσπείρωσης.
Κίνδυνος που δεν αποτελεί κάποια ρουμανική «ιδιαιτερότητα» –καθώς και οι Ρουμάνοι ανήκουν σε εκείνους που θεωρούν ότι είναι «ανάδελφο έθνος» και συνιστούν «εξαίρεση» στην ευρωπαϊκή ιστορία– αλλά, αντιθέτως, υψώνεται όλο και μεγαλύτερος μπροστά στους ευρωπαϊκούς λαούς, τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση.
info:Bogdan Teodorescu,Το Στιλέτο,Μετάφραση: Μιχάλης Μητσός,Πόλις, 2018
