Δ.Δασκαλόπουλος, Μ. Στασινοπούλου: Ο Καβάφης αποδόμησε την παλιά κοινωνία

Του Νίκου Θρασυβούλου.

Ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, κριτικός, βιβλιογράφος του Καβάφη και η Μαρία Στασινοπούλου, φιλόλογος,  επιμελήθηκαν τη νέα επετειακή έκδοση «Ο βιος και το έργο του Κ. Π. Καβάφη»(εκδ. Μεταίχμιο). Με αυτή την αφορμή μίλησαν στο ΒΗΜΑ FM.

Ν.Θ. Θέλω να ξεκινήσουμε, να συζητήσουμε για αυτό τον τόμο που 10 χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση επανακυκλοφορεί απο τις εκδόσεις Μεταίχμιο και θέλω να διευκρινήσουμε ξεκινώντας απο την κυρία της παρέας ποιός είναι ο καβαφιστής κ. Στασινοπούλου τελικά ή και οι δύο είστε;

Μ. Σ. Όχι, σίγουρα όχι εγώ. Καβαφιστής και μάλιστα ίσως απο τους σημαντικότερους που έχουμε είναι ο Δημήτρης. Εγώ απλώς είμαι μια επαρκέστατη αναγνώστρια και μία ευσυνείδητη φιλόλογος. Το βιβλίο δεν θα έβγαινε εάν  δεν υπήρχε η βιβλιογραφία του Καβάφη, αυτές οι 1500 σελίδες που δούλευε επί 25 χρόνια ο Δημήτρης.

Ν.Θ. Τώρα μου απαντήσατε τη δεύτερη ερώτηση που ήθελα να ρωτήσω τον κ. Δασκαλόπουλο, πότε δηλαδή ήρθατε για πρώτη φορά σε επαφή με το έργο του Κωνσταντίνου Καβάφη;

Δ.Δ. Θα έλεγα απο τα μαθητικά χρόνια αν και την εποχή εκείνη όταν ήμουν εγώ μαθητής, ποίηση του Καβάφη δεν υπήρχε στα αναγνώσματα.

Ν.Θ. Ποιά εποχή;

Δ.Δ. Μιλάμε στη δεκαετία του ΄50. Διάβασα πρώτη φορά ποιήματα απο την ανθολογία του Περάνθη που έβγαινε εκείνη τη δεκαετία και μετά στο πανεπιστήμιο προσανατολίστηκα περισσότερο όχι μόνο στον Καβάφη αλλά και σε όλη τη νεοελληνική ποίηση. Τώρα η ασχολία μου με τη βιβλιογραφία ξεκίνησε απο το ΄77-΄78, και παρά τις αρχικές αισιόδοξες προβλέψεις ότι θα έβγαινε σε 4-5 χρόνια, κράτησε 25 χρόνια και τελικά εκδόθηκε το 2003 απο το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας στη Θεσσαλονίκη διότι ο εμπορικός εκδότης δεν ήταν δυνατό να αναλάβει το μεγάλο κόστος της έκδοσης.

Ν.Θ. Τί θα πεί βιβλιογραφία κ. Δασκαλόπουλε; Τί είναι η βιβλιογραφία;

Δ.Δ. Η βιβλιογραφία καταρχήν είναι ελληνική λέξη, έχει χρησιμοποιηθεί και σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Η αρχική της έννοια είναι η καταγραφή βιβλίων και είχε σχέση με την προβιομηχανική εποχή της τυπογραφίας όταν τα βιβλία τα αντέγραφαν οι γραφιάδες, οι βιβλιογράφοι όπως τους λέγανε. Με τη σημερινή έννοια, βιβλιογραφία είναι θα έλεγα ο παραδοσιακός οπλισμός οποιουδήποτε ασχολείται με κάποιο θέμα είτε γιατρός είναι είτε φιλόλογος είτε μηχανικός, ένα θέμα που τον απασχολεί θα ανατρέξει σε τί έχει γραφτεί για το θέμα αυτό πριν. Βέβαια εγώ δεν ασχολούμαι γενικά, ασχολούμαι μόνο με βιβλιογραφίες λογοτεχνών.

Μ.Σ. Η βιβλιογραφία γενικά είναι μια στεγνή καταγραφή που αφορά τους ερευνητές και τους ειδικούς επιστήμονες. Η βιβλιογραφία έτσι όπως την έχει κάνει να εξελιχθεί ο Δημήτρης είναι ένα ανάγνωσμα γιατί έχει φύγει απο την ξερή καταγραφή και περιέχει και επεξηγηματικά σχόλια μέσα που διευκολύνουν.

Ν.Θ. Θα ήθελα κ. Δασκαλόπουλε να μας κάνετε μία σύντομη περιήγηση στο βίο και το έργο του Κωνσταντίνου Καβάφη ακολουθώντας έτσι τις πιο σημαντικές ημερομηνίες στη ζώη και στο έργο του.

Δ.Δ. Γεννιέται αυτές τις μέρες το 1863, εννιά παιδιά στην οικογένεια απο τα οποία επέζησαν τα οχτώ, τελευταίος ο Κωνσταντίνος. Δεν σπούδασε ουσιαστικά κάτι ιδιαίτερο, η οικογένεια είχε ταλαιπωρίες, ο πατέρας πτώχευσε, φύγανε, πήγανε στο Λίβερπουλ, γυρίσανε, βομβάρδισαν οι Άγγλοι την Αλεξάνδρεια, φύγανε πήγανε στην Κωνσταντινούπολη στον παππού του Καβάφη και πλέον γυρίζοντας στην Αλεξάνδρεια έμεινε ισοβίως εκεί με 2-3 ταξίδια στην Αθήνα νεότερος με τον αδελφό του, με έναν εκ των αδελφών του είχαν πάει και στο Παρίσι για λίγο. Ουσιαστικά έμεινε στην Αλεξάνδρεια, δηλαδή αυτό που έλεγε ο Παλαμάς για τον εαυτό του «ασάλευτη ζωή» ήταν ουσιαστικά «ασάλευτη ζωή» και του Καβάφη. Γράφει ποιήματα απο νωρίς ως φαναριώτης περίπου ποιητής και κάποια στιγμή μετά το 1890 αρχίζει και βρίσκει τον προσωπικό του τόνο, τον προσωπικό του χαρακτήρα και πλέον γίνεται σιγά σιγά, σταδιακά ο Καβάφης αλλά με μεγάλες αντιδράσεις και από τους δημοτικιστές οι οποίοι κατηγορούν την μεικτή γλώσσα που χρησιμοποιεί και από άλλους οι οποίοι ενοχλούνται απο τη θεματολογία των ποιημάτων του και βέβαια αντιμετωπίζει τη βαριά σκιά του Παλαμά, όπως λέει ο Δημαράς, που για να ανατραπεί και να ισορροπήσει με την ποίηση του Καβάφη περνάνε πολλά χρόνια και ουσιαστικά θα τολμούσα να πώ ότι ο Καβάφης γίνεται μεγάλος ποιητής πρώτα στο εξωτερικό και μετά στην Ελλάδα.

Ν.Θ. Στον ελληνισμό του εξωτερικού θέλετε να πείτε;

Δ.Δ. Όχι, στη Γαλλία, στην Ιταλία, στην Ολλανδία,  στην Αγγλία. Δηλαδή μέχρι τον πόλεμο ήταν μία αμφισβητούμενη προσωπικότητα που δεν είχε επαρκή ερείσματα για να τον θεωρήσουμε μεγάλο και εθνικό ποιητή. Και ουσιαστικά κατ΄εμέ η κρίσιμη χρονιά είναι το 1963, στα 100 χρόνια από τη γέννηση του όταν ο Γ.Π. Σαββίδης έχοντας πια το αρχείο Καβάφη αρχίζει να ανακοινώνει άγνωστα πράγματα που έρχονται για πρώτη φορά στο φως και όλα αυτά τα 50-60 χρόνια από τότε, ότι περίπου ήταν να έρθει στο φως ήρθε και γνωρίζουμε έναν Καβάφη εντελώς διαφορετικό ο οποίος είχε και αγωνίες για τη γλώσσα και στο δημοτικιστικό όμιλο της Αλεξάνδρειας είχε μπεί και υπέρ του Βενιζέλου είχε υπογράψει και αναμειγνυόταν στα θέματα της παροικίας και όλα αυτά τα περνάει μέσα στη ποίηση του με πρόσωπα και προσωπεία είτε ιστορικά είτε ψευδοϊστορικά.

Ν.Θ. κ. Στασινοπούλου είπε πριν ο κ. Δασκαλόπουλος ότι πρώτα έγινε γνωστός στο εξωτερικό. Εσείς ως φιλόλογος πιστεύετε ότι τα ποιήματα του μεταφραζόμενα σε άλλες γλώσσες έχαναν ή κέρδιζαν;

Μ.Σ. Έχω την εντύπωση ότι παρά το γεγονός ότι είναι ιδιόρρυθμη η γλώσσα του εκείνο που μεταφράζεται και πιάνει τον πολύ κόσμο είναι το θέμα του περισσότερο και λιγότερο η μορφή του ποιήματος. Έχει θέματα πανανθρώπινα και έχει και αφήγηση συνεχόμενη περιστατικών την οποία ο καθένας μπορεί να καταλάβει.

Ν.Θ. κ. Δασκαλόπουλε τί είναι αυτό που κατά την γνώμη σας κάνει τον Καβάφη τόσο δημοφιλή τόσο στον ελληνισμό όσο και διεθνώς σε άλλες γλώσσες;

Δ.Δ.  Έχω την εντύπωση ότι κατά βάση είναι τα θέματα του τα οποία έχουν έναν διαχρονικό, επίκαιρο χαρακτήρα. Δεν είναι τυχαίο ότι έχει πάρα πολλούς γνωμικούς στίχους, οι οποίοι τα τελευταία τουλάχιστον 50 χρόνια έχουν κατά κόρον χρησιμοποιηθεί με οποιαδήποτε αφορμή είτε για πολιτικά γεγονότα είτε για αθλητικά γεγονότα είτε για τα γεγονότα του χρηματιστηρίου στα τέλη του ΄90. Με κάθε αφορμή έχουν πλέον εμπεδωθεί στην κοινή συνείδηση ως στίχοι γνωμικοί, ως στίχοι πασπαρτού θα έλεγα που ταιριάζουν για οποιαδήποτε περίπτωση και μετά μην ξεχνάμε ότι ο Καβάφης ανέτρεψε ουσιαστικά την κατεστημένη άποψη για τη σοβαρότητα, την ακεραιότητα και την υψηλή ηθική που πιστεύαμε ότι πρέπει να διαπνέει την κάθε είδους εξουσία. Επομένως, αυτή η ειρωνεία που έχει..

Ν.Θ. Τί ήταν εκείνο που έκανε τον Καβάφη να αποδομήσει όλα εκείνα που οι παλαιότεροι ποιητές αλλά και η παλαιότερη κοινωνία τα αποδεχόταν;

Δ.Δ. Αυτό δεν μπορώ να το αιτιολογήσω. Υποθέτω ότι βρίσκεται μέσα στην σφαίρα του ποιητικού του ενστίκτου. Αλλά είναι φανερό ότι η κάθε είδους και η κάθε μορφής εξουσία έχει πλέον όπως και όλα τα «ηθικά παραγγέλματα» με τα οποία μεγαλώσαμε όλοι μας και μεγάλωσαν και οι κοινωνίες για πάρα πολλά χρόνια, όπως αποδεικνύει και η σημερινή ζωή πια, έχουν κάπως ξεφτίσει. Αυτά ο Καβάφης τα είπε πάρα πολύ έγκαιρα και μέχρι σήμερα δεν υπάρχει κάποιος που να τα αμφισβητήσει.

Μ.Σ. Να σημειώσω ότι ο Ξενόπουλος όχι στον γνωστό κείμενο του 1903 αλλά λίγα χρόνια μετά το 1906 υπερασπιζόμενος τον Καβάφη σε μία αρνητική κριτική που έγινε, λέει ότι είναι ποιητής με δική του αντίληψη του κόσμου, με δική του φόρμα, με δική του γλώσσα, με δική του τέχνη. Και ο Κασσιμάτης στο περιοδικό «Νέα Ζωή» της Αλεξάνδρειας λέει ότι είναι μοναδικό φαινόμενο ποιητικής πρωτοτυπίας στη σύγχρονη ποίηση και ότι σε ένα ξεχωριστό τόνο βαθιάς και ήρεμης αρμονίας, τόνισε αιώνιες αλήθειες. Δεν ενθυμούμαι ποιός ονόμασε σπανία την ποίηση του Καβάφη, ότι είναι λόγος  μάλλον φιλοσοφικός, φέγγεται από δυνατό αίσθημα ζωής.

Ν.Θ. κ. Στασινοπούλου θέλω να μου απαντήσετε στο συγκεκριμένο βιβλίο το οποίο το προσυπογράφετε και οι δύο, ποιά ήταν τα πεδία του καθενός;

Μ.Σ. Ήδη έχουμε πεί ότι η βιβλιογραφική υποδομή και η εκτεταμένη επιλογή καβαφικής βιβλιογραφίας ανήκει καθαρά στον Δημήτρη. Η επιλογή και η σύνδεση τεκμηρίων και πληροφοριών είναι δική μου δουλειά. Βεβαια, στην επιλογή των παραθεμάτων ορίσαμε κάποιες συντεταγμένες για να μην χαθούμε στο τεράστιο υλικό.

Ν.Θ. Ποιά ήταν τα κριτήρια;

Μ.Σ. Τα κριτήρια μας ήταν να απομονώσουμε αποσπάσματα που αναφέρονταν σε ανθρώπους και τόπους που γνώρισε και είδε ο Καβάφης. Μία δεύτερη παράμετρος ήταν αντιρρητικά και υποστηρικτικά κείμενα για την ποίηση του και για τον άνθρωπο και το έργο του γενικότερα. Και μία τρίτη, τα σχόλια και οι περιγραφές για τον Καβάφη απο Έλληνες και ξένους που τον γνώρισαν.

Ν.Θ. κ. Δασκαλόπουλε, ο Καβάφης είχε διαδόχους; Θα μπορούσε να έχει;

Δ.Δ. Διαδόχους δεν έχει, έχει όμως μιμητές. Διαδόχους δεν μπορεί να έχει διότι και η γλώσσα του και το πνεύμα του και η θεματολογία του και γενικώς η όλη ιδιαιτερότητα που τον καθιστά σήμερα παγκόσμιο ποιητή δεν μπορεί να την μιμηθεί κανείς. Οι μιμητές που προανέφερα είναι άνθρωποι που γράφουν κατά κανόνα «αλα μανιέρ ντε», μιμούνται τον Καβάφη αλλά στις μιμήσεις αυτές, ούτε οι ίδιοι είναι ο εαυτός τους ούτε είναι Καβάφης αυτό που γράφουν στο τέλος. Βέβαια, αυτό που μου θυμίζει τώρα η Μαρία είναι ότι τα μεγάλα γεγονότα που αποδεικνύουν την παγκοσμιότητα πιά του Καβάφη είναι οι ατελείωτες μεταφράσεις του σε ξένες γλώσσες, δεν υπάρχει σχεδόν γλώσσα ή κράτος που να μην έχει μεταφραστεί. Υπάρχουν και τα λεγόμενα καβαφογενή ποιήματα δηλαδή τα ποιήματα τα οποία γράφουν άλλοι ποιητές σε όλο το κόσμο είτε με τον τρόπο του Καβάφη είτε με θέμα τους τον Καβάφη ή με αφορμή κάποια ποιήματα του Καβάφη. Και βέβαια οι παρωδίες των καβαφικών ποιημάτων που είναι ένα άλλο κεφάλαιο που έχει να κάνει με την πρόσληψη γενικά του έργου του, δηλαδή όσο υπήρχε ένα ξάφνιασμα με τα ποιήματα που έγραφε ο Καβάφης, κυρίως οι αντίπαλοι του προσπαθούσαν να τα παρωδήσουν και να τα γελοιοποιήσουν αυτά. Αλλά είναι μία τάση η οποία ξεκίνησε πολύ νωρίς απο το 1917 και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας όχι πάντα βέβαια με την ίδια ένταση αλλά συνεχίζεται. Γράφονται και σήμερα παρωδίες.

Μ.Σ. Εδώ νομίζω ότι στις παρωδίες κολλάει και κάτι άλλο, ο αποφθεγματικός χαρακτήρας πολλών ποιημάτων του και η χρήση τους απο τους πιό πιθανούς μέχρι τους πιό απίθανους ανθρώπους και τόπους, δηλαδή απο ποδοσφαιρικό σύνθημα μέχρι ρητό, ηθικόν δίδαγμα στα σχολεία. Είναι πάρα πολλοί οι στίχοι αυτοί όσο δεν μπορούμε να φανταστούμε.

Ν.Θ. Δεν είχα σκοπό να σας ρωτήσω γιατί δεν είναι του ύφους των εκπομπών μου αυτό αλλά μου δώσατε μία απάντηση εξαιρετική εκτός αέρα και η ερώτηση που υπάρχει και συζητείται είναι : συνέτεινε στην αναγνώριση του Καβάφη η ομοφυλοφιλία του;

Μ.Σ. Όχι, είναι άσχετο από την ποιότητα, ο Καβάφης είναι μεγάλος ποιητής. Και αυτό που μνημονεύω συνέχεια γιατί μου έκανε εντύπωση που το διάβασα είναι μία φράση του καβαφιστή Ντάνιελ Μέντελσον, είναι από τις σοβαρότερες περιπτώσεις, ο οποίος εδήλωσε σε συνέντευξη του σε ελληνικό έντυπο ότι «εγώ είμαι ομοφυλόφιλος, αισθάνομαι τον Καβάφη όπως δεν μπορούν να τον αισθανθούν οι άλλοι άνθρωποι αλλά σε καμία περίπτωση ο Καβάφης δεν είναι μεγάλος ποιητής γιατί είναι ομοφυλόφιλος».

Ν.Θ. κ. Δασκαλόπουλε, η κοινωνική έκπτωση του Καβάφη, η οικονομική κατάρρευση της οικογένειας και κοινωνική πτώση της με αποτέλεσμα  ο Καβάφης να γίνει ένας απλός δημόσιος υπάλληλος, έπαιξε ρόλο στο να σπάσει η φλέβα του ταλέντου του και να δημιουργήσει όλο αυτό το έργο;

Δ.Δ. Δεν θα το έλεγα ότι ήταν τόσο σημαντικό αυτό, απλώς θα πρόσθετα ότι η οικονομική και κοινωνική ταυτόχρονα έκπτωση, έδωσε έναν ορισμένο τόνο και έναν ορισμένο διαφορετικό χαρακτήρα σε μια σειρά ποιημάτων του, όπου θυμάται πένθη της οικογένειας, χωρισμούς κτλ. Αισθήματα λίγο εκτιμηθέντα, δηλαδή μια ζωή κοινωνικής υποβάθμισης, η οποία φαίνεται πολλές φορές και στα ποιήματα του υπό τα προσωπεία ιστορικών ή ψευδοιστορικών ηρώων.

Μ.Σ. Νομίζω ότι την έκπτωση αυτή την έζησε και τον ταλαιπωρούσε και έχει εγγραφές που μιλάει ότι αναγκάστηκε να δουλεύει στην εταιρεία αρδεύσεων, πράγμα που τον εμπόδιζε να ασχοληθεί με την ποίηση του και την τέχνη του.

Δ.Δ. Από την άλλη όμως να προσθέσω ότι ο ίδιος έχει γράψει ότι τον συγγραφέα, τον καλλιτέχνη μία άλλη δουλειά, ένας βιοπορισμός τελικά του κάνει καλό διότι τον φρεσκάρει, επανέρχεται στα γραπτά του ή στην τέχνη του με άλλες εντυπώσεις. Και έχουμε και παραδείγματα ολίγων μεν ανθρώπων, καλλιτεχνών που δεν δούλεψαν ποτέ στην ζωή τους και δεν απέφεραν κάποιο σημαντικό έργο.

Ν.Θ. Αγαπημένο σας ποίημα έχετε κ. Δασκαλόπουλε;

Δ.Δ. Πολλά..αν έπρεπε να πώ ένα –δυο θα έλεγα τον «Καισαρίων», τον «Ηγεμόνα εκ Δυτικής Λιβύης».

Μ.Σ. Εμένα είναι το «Ας φρόντιζαν». Είναι τόσο επίκαιρο σήμερα.

Δ.Δ. Και βέβαια υπάρχει και ο «Μύρης», το μεγαλύτερο σε έκταση ποίημα του Καβάφη, όπου είναι εξαιρετική η όλη διατύπωση του, είναι αριστουργηματική.

Ν.Θ. Το ότι είστε σύζυγοι βοήθησε στην συγγραφή, στη δημιουργία αυτού του πονήματος και επίσης να το ελαφρύνω λίγο κ. Στασινοπούλου γιατί βλέπω ότι υπομειδιάτε, η καταπληκτική σας μαγειρική έπαιξε ρόλο σε όλη αυτή την δημιουργία, δηλαδή ήταν καλοταϊσμένος ο κ. Δασκαλόπουλος;

Μ.Σ. Δεν ξέρω αν φταίει η μαγειρική, είναι γεγονός ότι είμαστε πάρα πολλά χρόνια μαζί και έχουμε διαμορφωθεί μαζί και έχουμε μεγαλώσει μαζί και έχουμε γεράσει μαζί και αυτό μας κάνει να έχουμε πολλά κοινά σημεία και να μπορούμε να συνεργαζόμαστε χωρίς προβλήματα.

Δ.Δ. Εγώ μπορώ πάντως να βεβαιώσω ότι κάπου κάπου τσακωνόμαστε όσον αφορά ακόμη και την διατύπωση μίας φράσης. Η Μαρία διαβάζει τα κείμενα τα δικά μου και εγώ διαβάζω τα δικά της, τσακωνόμαστε, στο τέλος συμφωνούμε πάντα με την άποψη της Μαρίας.

Ν.Θ. κ. Δασκαλόπουλε έχετε ασχοληθεί επί χρόνια με την βιβλιογραφία και ήθελα να μάθω αν εξακολουθείτε ακόμη και σήμερα να ασχολείστε με τα τρέχοντα δημοσιεύματα του Καβάφη και να τα συμπεριλάβετε πιθανόν σε ένα προσεχή τόμο. Η άποψη μου είναι ότι η βιβλιογραφία του Καβάφη θα ανεβεί στα ύψη φέτος λόγω των 150 ετών απο τη γέννηση του και θα ήθελα να μου πείτε δεν είναι «αμαρτία» κάποιος ερευνητής του μέλλοντος να μην διαβάσει αυτά τα οποία γράφονται στις εφημερίδες, στα sites και όλα αυτά;

Δ.Δ. Η βιβλιογραφία που τυπώθηκε και κυκλοφόρησε το 2003 καλύπτει το διάστημα απο τις απαρχές, από τα πρώτα δημοσιεύματα του Καβάφη μέχρι και το έτος 2000. Είχαμε κάνει μία άτυπη συμφωνία με το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας να παρακολουθήσω και την πρώτη δεκαετία του καινούριου αιώνα μέχρι το 2010 πράγμα που έγινε και είναι υπό δημοσίευση τώρα στο περιοδικό «Κονδυλοφόρος» της Θεσσαλονίκης η βιβλιογραφία των ετών 2001-2010 συν κάποια συμπληρώματα, προσθήκες που έχουν διαφύγει γιατί καμιά βιβλιογραφία δεν είναι τέλεια. Στο εισαγωγικό σημείωμα αυτού του δημοσιεύματος λέω ότι τερματίζω την τριακονταπενταετή ενασχόληση μου με τον Καβάφη. Δεν είμαι πολύ αισιόδοξος ότι θα φτάσει στα ύψη φέτος με την έννοια ότι μπορεί να υπάρχουν δημοσιεύματα εντελώς δευτερεύοντος χαρακτήρος, δηλαδή για ομιλίες, εκδηλώσεις, μουσικές κτλ. Ουσιαστικά όμως δημοσιεύματα ή βιβλία ή άρθρα που θα προσθέσουν κάτι στην καβαφική βιβλιογραφία φαντάζομαι ότι θα πρέπει να είναι λιγοστά δεδομένου ότι σε λίγο φτάνουμε στα μέσα του χρόνου και αν εξαιρέσετε το δικό μας το βιβλίο που επανεκδίδεται ή την αλληλογραφία Φόρστερ – Καβάφη που κυκλοφόρησε σε ελληνική μετάφραση, μέχρι στιγμής δεν ξέρω αν έχει βγει άλλο βιβλίο για τον Καβάφη.

Μ.Σ. Θα έχει σίγουρα πολλά αφιερώματα περιοδικών και εφημερίδων. Ήδη έχουν γίνει αρκετά.

Ν.Θ. Καβαφικές εκδηλώσεις γίνονται;

Μ.Σ. Πάρα πολλές.

Ν.Θ. Πηγαίνατε και εσείς;

Μ.Σ. Αρκετές φορές, όταν μας πουν δεν λέμε όχι. Πρόσφατα είχαμε πάει και στην Κωνσταντινούπολη σε ένα μαθητικό συνέδριο που το έκανε το Ζωγράφειο και ένα ιδιωτικό σχολείο της Θεσσαλονίκης υπό την αιγίδα του Πατριάρχη. Είχε πάρα πολύ ενδιαφέρον.

Ν.Θ. Σε αυτή την καινούρια έκδοση τί προσθέσατε, ποιές είναι οι διαφορές της με την προηγούμενη;

Δ.Δ. Κατά βάση είναι το layout που λένε οι τεχνικοί. Είναι το ίδιο με τη διαφορά ότι έχουν προσθεθεί αρκετά στοιχεία κυρίως απο την αλληλογραφία Καβάφη- Φόρστερ απο την αγγλική της έκδοση γιατί όταν έγινε το βιβλίο δεν είχε βγει η ελληνική και ότι προέκυψε απο την εντωμεταξύ παρακολούθηση της βιβλιογραφίας, κάποια στοιχεία όπως κανα δύο ανέκδοτες συνεντεύξεις του Καβάφη απ΄όπου πήραμε κομμάτια και διορθώσαμε τα ελάχιστα τυπογραφικά ή άλλα λάθη της πρώτης έκδοσης.

Ν.Θ. Και επειδή λέτε για το layout, θέλω να τονίσω το πολύ όμορφο εξώφυλλο, ότι αυτή η έκδοση είναι χαρτόδετη, δεν είναι ένα κοινό βιβλίο, είναι πραγματικά ένας πολύ όμορφος τόμος. Ήθελα να μου πείτε και το εξής κ. Δασκαλόπουλε και να κλείσουμε σιγά σιγά με αυτό. Ποιοί άλλοι ασχολήθηκαν με βιβλιογραφίες κατά το παρελθόν;

Δ.Δ. Το βασικό πρόσωπο και το οποίο όλοι σκεφτόμαστε όταν μιλάμε για βιβλιογραφία ήταν ο Γιώργος Κατσίμπαλης, ο κολοσσός του Αμαρουσίου. Με τον Καβάφη έχουν ασχοληθεί κατά διαστήματα σε αφιερώματα περιοδικών κτλ με μικρές συμβολές βιβλιογραφικές για συγκεκριμένα θέματα για συγκεκριμένες περιόδους. Βιβλιογραφίες έχουν γίνει και για άλλους, και για τον Σεφέρη και για τον Τσίρκα και για τον Βαφόπουλο και για τον Ρίτσο, για τον οποίον  έχει κάνει η Μακρυνικόλα ένα θεμελιώδες και ογκώδες βιβλίο. Θέλω να πω ότι αν εξαιρέσει κανείς τον Κατσίμπαλη ακόμη και η δική μου περίπτωση και της Μακρυνικόλα ή ακόμη και του Ανδριωμένου που έχει κάνει για τον Κάλβο είναι περιπτώσεις που δεν έχουμε αφοσιωθεί εντελώς ώστε και κάνουμε αποκλειστικώς βιβλιογραφίες.