της Μαρίζας Ντεκάστρο
Βασίλης Παπαθεοδώρου
Οι άρχοντες των σκουπιδιών.
Εκδ. Καστανιώτη, 2012
Οι άρχοντες των σκουπιδιών είναι ένα επικό μπαρόκ, θα λέγαμε, μυθιστόρημα, μια τρομαχτική μελλοντολογική ματιά πάνω στην τοιχογραφία μιας κοινωνίας που έχει καταρρεύσει υπό το βάρος των κακών πολιτικών και των αδιεξόδων που έχουν δημιουργήσει.
Διαβάζουμε το μυθιστόρημα και μας έρχονται στο νου οι εικόνες των κάθε είδους ταραχών που έχουμε δει να συμβαίνουν, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, στην Ευρώπη και αλλού. Βλέπουμε με έντονη παραστατικότητα την καταστροφή των κοινωνικών δομών, την απελπισία των πολιτών, τη στέρηση και την ανεργία, την επιθετικότητα, την ανυπαρξία σχέσεων, την εξαθλίωση, τη διαφθορά, κι εντέλει την απαξίωση κάθε αξίας. Η κοινωνία στο βιβλίο του Παπαθεοδώρου παράγει μόνο σκουπίδια, τα σκουπίδια είναι το μέλλον και η μοναδική πλουτοπαραγωγική πηγή της. Επιπλέον το ζοφερό μυθιστορηματικό παρόν μας γυρίζει μ’ ένα σταθερό rewind πίσω στην πραγματική Ιστορία. Κάθε κοινωνικό και ιστορικό φαινόμενο που ξέρουμε να έζησε ο πολιτισμός μας στο παρελθόν, είναι παρόν και οργανικά ενταγμένο στην πλοκή του βιβλίου: Αποικιοκρατία και εκμετάλλευση της Μαύρης ηπείρου, φασισμός, δικτατορίες και βασιλείες, επαναστάσεις, συγκεντρωτισμός, ρατσιστικό μίσος, εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, οικονομικά συμφέροντα, πανίσχυρα ΜΜΕ, καταδυνάστευση από την εκκλησία, εμφάνιση νέων θεών, κυνήγι μαγισσών, νέες σταυροφορίες… Παρούσες αλλά ανίσχυρες, η τεχνολογία και η επιστήμη, με την τελευταία να προσπαθεί να προβλέψει μέσω μοντέλων τι πρόκειται να έρθει.
Εφιάλτης γραμμένος με δύναμη καθώς πατάει γερά στην Ιστορία, η οποία ενώ κρύβεται πίσω από τη μυθοπλασία, και την κινεί, μας εμφανίζει υπόγεια σε κάθε σελίδα τις αναφορές της. Εφιάλτης η απώλεια της προσωπικής ταυτότητας- ο ρακοσυλλέκτης λαός είναι οι Τζο, εφιάλτης οι χαμένες προσδοκίες για πρόοδο σ’ έναν κόσμο που δεν σώζεται με τίποτα. Εφιάλτης πραγματικός και μεταφορικός, αφού τα ‘σκουπίδια’ σηματοδοτούν κάθε πτυχή της ζωής.
Και η κάθαρση, πότε έρχεται; Έρχεται την Ώρα μηδέν όταν όλα έχουν καταστραφεί. Είναι η ώρα κατά την οποία η ανθρωπότητα επιστρέφει στην κοιτίδα της παιδικής της ηλικίας και οδηγείται να ανακαλύψει πάλι την αγνότητα και τις ηθικές αξίες που θα ξαναχτίσουν τον κόσμο από την αρχή. «Πάμε πάλι από την αρχή», οι μοναδικές λέξεις που μπορεί να προφέρει η Τζίμπα, θυμίζουν πως αυτή η αρχή ξεκίνησε από την Αφρική.
Τα πρόσωπα του έργου: οι επιστήμονες κλεισμένοι στις ιδέες τους, οι διεφθαρμένοι αστοί, οι τρεις μισθοφόροι, δολοφονικές μηχανές, ο λαός, μια μάζα που άγεται και φέρεται από τα γεγονότα και τους κάθε λογής σωτήρες. Στην πορεία προς τη μελλοντική αναδιάρθρωση της κοινωνίας, όλοι κάνουν επιλογές. Από τους μισθοφόρους, ο Μαξ παραμένει δολοφόνος και ο Ντιέγκο πεθαίνει. Ο Πολ προχωράει μαζί με τους αστούς- τους επιστήμονες και την οικογένεια Τζέφερσον – αναζητώντας τις παλιές καλές ρίζες, φαντασιώνοντας την ανακάλυψη ενός νέου και καλύτερου κόσμου. Αλλάζουν, όχι για να σώσουν το τομάρι τους, αλλά γιατί αντιλαμβάνονται ότι έπιασαν πάτο και ότι όλα θα πρέπει να μπουν σε νέες βάσεις.
Αυτός ο παλιός Νέος κόσμος με τις παράλληλες κινηματογραφικές σεκάνς, θυμίζει τα φιλμ των Τζον Κάρπεντερ και Ρίντλεϊ Σκοττ και φτιάχνει ένα σίγουρα γερό σενάριο για ταινία!
Όλα τα μυθιστορήματα του Βασίλη Παπαθεοδώρου, είτε είναι παιδικά (Το μεγάλο ταξίδι της κίτρινης πάπιας, Ιπτάμενες σελίδες ) είτε εφηβικά, όπως οι Εννέα Καίσαρες και Διαπασών (Καστανιώτης), χαρακτηρίζονται από την εξαιρετική πλοκή τους. Ο Βασίλης Παπαθεοδώρου ξέρει να γράφει μυθιστόρημα μυθιστόρημα, το οποίο ξεπερνά κατά πολύ τη γνωστή στο νεανικό κοινό ανασύνθεση της καθημερινής μικροκλίμακας- φιλίες, σχολείο, γονείς, σχέσεις- όσο αιχμηρά κι αν αποτυπώνονται, όπως στο θαυμάσιο Με λένε σύννεφο (Πατάκης) της Αγγελικής Δαρλάση.
Το γεγονός ότι τα βιβλία του Βασίλη Παπαθεοδώρου κατατάσσονται στο χώρο του νεανικού/παιδικού βιβλίου, δεν σημαίνει επίσης ότι ορισμένα απ’ αυτά, όπως τα Χνότα στο τζάμι (Κέδρος) και το τελευταίο Οι άρχοντες των σκουπιδιών, δεν μπορούν να θεωρηθούν βιβλία cross over και να διαβαστούν και από ενήλικους αναγνώστες. Στοιχεία που τα εντάσσουν σ’ αυτή την κατηγορία είναι αφενός το θέμα τους- μυθιστορήματα δυστοπικά τα οποία αγγίζουν την επιστημονική φαντασία- και αφετέρου η γραφή, η σύνθεση και η ανάπτυξη.
Μια τελευταία παρατήρηση που προσθέτει στην ιδιαιτερότητα του έργου του Βασίλη Παπαθεοδώρου: στα μυθιστορήματά του, οι πρωταγωνιστές είναι κάθε ηλικίας, πράγμα που σημαίνει ότι αναιρείται το γνωστό λογοτεχνικό στερεότυπο που επιδιώκει την ταύτιση των αναγνωστών με τους ήρωες, ιδιαίτερα στα παιδικά/νεανικά βιβλία, καθώς κάθε βιβλίο έχει τη δική του αυθαίρετη δυναμική όπου κάθε αναγνώστης κάνει τις επιλογές του.