της Μαρίζας Ντεκάστρο.
Όταν πριν μερικά χρόνια οι εκδ. Μεταίχμιο οργάνωσαν τον 1ο Μαραθώνιο ανάγνωσης –πρόγραμμα φιλαναγνωσίας- για τα βιβλία της Άλκης Ζέη, ξεσηκώθηκαν και οι πέτρες επειδή ο διαγωνισμός είχε γίνει υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, το οποίο κατά τη γνώμη πολλών του κλάδου υποστήριζε ανοιχτά έναν εκδότη εις βάρος των υπόλοιπων. (Εξίσου σοβαρό ήταν το γεγονός ότι σ’ εκείνο το διαγωνισμό δεν εντάχτηκαν βιβλία της συγγραφέως σε άλλους εκδ. οίκους).
Σήμερα οι διαγωνισμοί είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Εκδότες ( Μεταίχμιο, Ψυχογιός, κα), φορείς (πολλές βιβλιοθήκες όπως η παιδική Μίμης Βασιλόπουλος, στο Χαλάνδρι, η βιβλιοθήκη της Βέροιας, η Future Library, με δράσεις για σχολεία της περιοχής τους, εκπαιδευτικοί οργανισμοί -ας μην ξεχνάμε και το ΕΚΕΒΙ που πραγματοποιούσε για χρόνια προγράμματα φιλαναγνωσίας τα οποία υποστήριζε με την παρουσία συγγραφέων και εικονογράφων στα σχολεία) οργανώνουν διαγωνισμούς φιλαναγνωσίας συνήθως κάτω από την ‘έγκυρη’ ομπρέλα του προγράμματος ‘Καινοτόμες Δράσεις στο σχολείο’, του υπουργείου, στα οποία εντάσσεται και τη φιλαναγνωσία.
Το ΕΚΕΒΙ είχε χρησιμοποιήσει το επιτυχημένο όνομα ‘Σκυταλοδρομία ανάγνωσης’ , όνομα που εμπεριέχει την έννοια της συνεργασίας με τα βιβλία να περνούν όπως η σκυτάλη από το ένα χέρι στο άλλο. Σήμερα οι διαγωνισμοί μοιάζουν με αγώνα δρομέων όπου στο τέλος, ο νικητής, μια τάξη κερδίζει ένα βραβείο – ευτυχώς το σκέφτηκαν κάπως σαν ομαδικό άθλημα. Ένα βραβείο κίνητρο για να διαβάσεις! Κίνητρο με δυο όψεις: διαβάζουμε για να κερδίσουμε αυτή την άυλη και μυστηριώδη «χαρά της ανάγνωσης», όπως δηλώνουν όλοι στα διαφημιστικά, αλλά και για να αποκτήσουμε «ΒΙΒΛΙΑ αξίας Χ ευρώ» ή χαιρόμαστε παίζοντας με τα βιβλία κι έτσι, μέσα από την άμιλλα και τον αθώο ανταγωνισμό αποκτούμε την καλή συνήθεια του διαβάσματος; Ίσως το ένα να μην αποκλείει το άλλο κι ενδεχομένως να παρακινούνται τα παιδιά να διαβάσουν, αν δεχτούμε ότι ‘το ένα βιβλίο φέρνει το άλλο’.
Και στις δύο περιπτώσεις όμως η ουσία είναι το περιεχόμενο του διαγωνισμού και εάν δένονται τα παιδιά με το βιβλίο ή το παιχνίδι επαναλαμβάνεται κάθε σχολική χρονιά, ένας θεσμός χωρίς προεκτάσεις. Προέκταση θα ήταν η σύνδεσή τους με βιβλιοθήκες κι όχι με έναν εκδότη.
Η παιδαγωγική
Οι ερωτήσεις (του είδους Βρες τη σωστή απάντηση, Συμπλήρωσε τις λέξεις που λείπουν, Ποιος είναι ποιος, Τι είπε ο …. στον …., Βάλε τα επεισόδια σε σωστή σειρά, ερωτήσεις πολλαπλών απαντήσεων) θυμίζουν αρκετά σχολικές ασκήσεις και οδηγούν σε μετρήσιμες απαντήσεις, γιατί, πώς αλλιώς θα βγουν οι νικητές; Αν απαντήσεις σωστά έχεις διαβάσει το βιβλίο και μπαίνεις στην κλήρωση. Ερωτήσεις ανοιχτού τύπου που δηλώνουν κρίση και άποψη των αναγνωστών ή κείμενα με αφορμή το βιβλίο, που έγραψαν παιδιά αναγνώστες, δεν μπορούν να αποτιμηθούν εύκολα. Έτσι δεν προτιμώνται καθώς οι κριτικές επιτροπές μάλλον δυσκολεύονται να τις βαθμολογήσουν.
Συνήθως οι ερωτήσεις αφορούν κάθε βιβλίο ξεχωριστά, ενώ σε λίγες περιπτώσεις προτείνεται συνδυαστική ανάγνωση των βιβλίων.
Δραστηριότητες φιλαναγνωσίας μπορούμε να βρούμε σε προγράμματα που έχουν εκπονήσει μεμονωμένοι εκπαιδευτικοί για τις τάξεις τους. Είναι προγράμματα που δίνουν ερεθίσματα στους μαθητές ώστε να εμβαθύνουν στα βιβλία χωρίς να τους δελεάζουν με υλικά βραβεία. Πιο μακροπρόθεσμα, τους βοηθούν να συνειδητοποιήσουν ότι διαβάζοντας πλουτίζεις τον εαυτό σου.
Πώς ορίζεται η φιλαναγνωσία; Θα λέγαμε ότι είναι η δραστηριότητα που οδηγεί στη δημιουργική ανάγνωση, δηλαδή στο διάλογο, την καλλιέργεια των συναισθημάτων, της σκέψης και τέλος στην αναζήτηση νέων βιβλίων για ανάγνωση. Όλα τα παραπάνω δημιουργούν βιβλιόφιλους, που και είναι το ζητούμενό μας. Διαβάζω γιατί κάτι βρίσκω που μ’ αρέσει ή που δεν μ’ αρέσει. Διαβάζω κι επεξεργάζομαι νοητικά τα κείμενα. Ίσως προσωπικά να απαντώ σε ερωτήματα που τίθενται από τα βιβλία, να σκέφτομαι, να μοιράζομαι, να τα συζητώ, αλλά σίγουρα δεν λύνω τεστ απαντώντας σε ερωτήσεις. Κάνω δηλαδή κάτι άλλο.
Και φτάνουμε στο θέμα της επιλογής των βιβλίων για τους διαγωνισμούς. Οι βιβλιοθήκες και τα σχολεία επιλέγουν απ’ όλους εκδότες με κριτήριο την ποιότητα, το θέμα, την ηλικία, τη σχολική ύλη. Κάθε εκδότης που κάνει διαγωνισμό επιλέγει προφανώς από τα δικά του βιβλία, με παρόμοια κριτήρια. Το τερπνόν μετά του ωφελίμου, μια ευγενής εμπορική πράξη με τα σχετικά παιδαγωγικά οφέλη, πλην στενόμυαλη καθώς συχνά ο διπλανός θεωρείται αντίπαλος που μπορεί να ‘κλέψει ‘αναγνώστες. Έχει συμβεί!
Όλοι έχουν καλούς τίτλους στον κατάλογό τους. Θα μπορούσαν να υποστηριχτούν οι δράσεις φιλαναγνωσίας από κάποιον κεντρικό φορέα. Αλλά μάλλον δεν γίνεται επειδή απλούστατα θα ξεκινήσει η φαγωμάρα όπως έγινε και με τον κατάλογο παιδικών βιβλίων του ΕΚΕΒΙ!
Δεν αρνούμαστε σε καμιά περίπτωση τις δράσεις της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Ας γίνονται λοιπόν διαγωνισμοί. Όμως ας ψάξουμε πώς θα γίνουν πιο καρποφόροι, μακροπρόθεσμα. Άλλωστε Ο Αναγνώστης και οι αναγνώστες του ενδιαφέρονται για το βιβλίο.
Έτοιμες απαντήσεις δεν υπάρχουν. Μόνο προβληματισμοί.
Τρεις χρήσιμες μελέτες, οι οποίες παρόλο που αναφέρονται στην εκπαίδευση ξεκαθαρίζουν πολλά ζητήματα σχετικά με τη φιλαναγνωσία και τον τρόπο επεξεργασίας των λογοτεχνικών βιβλίων.
– Βενετία Αποστολίδου- Ελένη Χοντολίδου, Λογοτεχνία και εκπαίδευση, Τυπωθήτω, 1999
– Ομάδα Έρευνας για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας, Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο, Τυπωθήτω, 2000
– Φιλαναγνωσία και σχολείο, (συλλογικό), Πατάκης
Μπορεί οι διαγωνισμοί, οι σκυταλοδρομίες,οι μαραθώνιοι ανάγνωσης και το ΕΚΕΒΙ να βοηθούν τα παιδιά να αγαπήσουν το βιβλίο, πιστεύω όμως ότι οι αναγνώστες δημιουργούνται μέσα στις αίθουσες των βιβλιοθηκών. Δεν νοείται χώρα πολιτισμένη χωρίς βιβλιοθήκη και βιβλιοθηκάριο σε κάθε δημόσιο σχολείο. Στη χώρα μας η βιβλιοθήκη θεωρείται περιττή και αυτές που υπάρχουν έχουν γίνει από το μεράκι μερικών εκπαιδευτικών. Και το χειρότερο όσες δημόσιες και δημοτικές λειτουργούσαν έχουν κλείσει, ή κινδυνεύουν να κλείσουν για οικονομικούς λόγους.
Συμφωνώ απολύτως!
Θα μου επιτρέψεις λίγο να διαφωνήσω μαζί σου για τους αγώνες φιλαναγνωσίας. Θα πρέπει να τους διαχωρίσουμε σε σχέση με τον φορέα που τους διοργανώνει (εκδότες, ιδιώτες, ιδιωτικά σχολεία, δημόσια σχολεία, βιβλιοπωλεία ή βιβλιοθήκες…)
Όταν οι βιβλιοδιαγωνισμοί γίνονται από φορείς όπως είναι οι βιβλιοθήκες, με επιλογές αξιόλογων βιβλίων (μετά από έρευνα των βιβλιοθηκονόμων) που προτείνονται στα παιδιά και με ενθάρρυνση , φυσικά, να επισκεφτούν τη βιβλιοθήκη τους για να δανειστούν τα προτεινόμενα βιβλία, να συζητήσουν για τα βιβλία που διάβασαν σε ομάδες ανάγνωσης στη βιβλιοθήκη, να συνεργαστούν οι βιβλιοθηκονόμοι με τους εκπαιδευτικούς για την παρουσίαση των βιβλίων στην τάξη και να πάρουν μέρος τα παιδιά σε παιχνίδια με τα βιβλία, αυτά είναι ισχυρά κίνητρα για να διαβάσουν και όχι η κλήρωση των νικητών και τα δώρα στο τέλος κάθε διαγωνισμού. Αλλά και αυτό ακόμα αν είναι να φέρει τον κόσμο στις βιβλιοθήκες , γιατί όχι; Μετά από 9 χρόνια «Μαραθώνιο Παιδικής Ανάγνωσης» στην παιδική βιβλιοθήκη «Μίμης Βασιλόπουλος» στο Χαλάνδρι, μπορώ να πω με σιγουριά ότι η βιβλιοθήκη μπορεί να κρατήσει , αν όχι όλα τα παιδιά που έχουν πάρει μέρος αυτά τα χρόνια , ένα μεγάλο μέρος παιδιών ως ενεργά μέλη.
Ελπίζω πως, διαβάζοντας το άρθρο, οι αναγνώστες καταλαβαίνουν ότισχολιάζω τους εμπορικούς διαγωνισμούς φιλαναγνωσίας. Γιατί άλλο είναι αυτοί οι διαγωνισμοί και άλλο εκείνοι που διοργανώνονται από φορείς όπως οι βιβλιοθήκες, τους οποίους και υποστηρίζω. Έχεις δίκιο ότι πρεπε να το είχα γράψει με μεγαλύτερη σαφήνεια. Ευχαριστώ για την παρατήρηση.