Της Βενετίας Αποστολίδου.
Στην εποχή μας το επίθετο αυτό χρησιμοποιείται συχνότερα από ποτέ. Μερικές από τις χρήσεις του είναι: δημιουργική ανάγνωση, δημιουργική γραφή, δημιουργική σκέψη, δημιουργική διδασκαλία, δημιουργική μάθηση. Όλες αυτές οι έννοιες χρησιμοποιούνται, πολλές φορές αδιάκριτα, γίνονται κοινοί τόποι χωρίς να συνοδεύονται πάντα από τον ανάλογο προβληματισμό για την ίδια τη σημασία της έννοιας δημιουργικότητα και πώς έφτασε στον δυτικό πολιτισμό να αποκτήσει ένα αναμφισβήτητα θετικό πρόσημο, ενώ σπάνια ενυπάρχει στη σχετική συζήτηση κάποια υποψία για το ποιες συνέπειες μπορεί να έχει αυτή η κατά κόρον χρήση της. Σήμερα είναι γενικά αποδεκτό ότι πρόκειται για μια έννοια που εδραιώθηκε και απέκτησε τις σημασίες της στην εποχή του ρομαντισμού, όταν το ενδιαφέρον εντοπίστηκε στον ίδιο τον άνθρωπο, στη δική του υποκειμενικότητα, φαντασία και διάνοια και θεωρήθηκε ότι η έμπνευση μπορεί να πηγάζει από μέσα του και όχι να είναι δοσμένη από τον Θεό. Η τέχνη βέβαια θεωρήθηκε το βασίλειο της δημιουργικότητας. Πρόκειται για μια τεράστια επανάσταση στον ανθρώπινο πολιτισμό που βρίσκεται στην αρχή της νεωτερικότητας. Ο Raymond Williams έδειξε στο βιβλίο του The Long Revolution (1961) τις επεξεργασίες που δέχθηκε η έννοια από την Αναγέννηση έως τη σύγχρονη εποχή και τους διχασμούς που προκαλεί όταν αποδίδεται αποκλειστικά στην τέχνη. Η δική του συμβολή στην ανασημασιοδότηση της έννοιας συνίσταται στη σύνδεση της δημιουργικότητας με την επικοινωνία και στο άπλωμά της σε πολλούς τομείς της ζωής πέρα από την τέχνη.
Τα τελευταία χρόνια η δημιουργικότητα χρησιμοποιείται ακόμη και στην οικονομία και συνδέεται με την γενικότερη οικονομική και πολιτική κρίση που περνά ο πλανήτης. Σ΄αυτή τη χρήση υπονοείται πως οι νέες γενιές πρέπει οπωσδήποτε να βρουν λύσεις στα προβλήματα που κληρονομούν και να αναπτύξουν την ικανότητα να επιβιώνουν και να ανθίζουν σε έναν χαοτικό κόσμο. Μιλούμε για δημιουργική οικονομία, για συμβούλους δημιουργικότητας για μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Σ΄αυτές τις χρήσεις το διακύβευμα είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διάδοση των προϊόντων και η κατάκτηση νέων αγορών. Έτσι είναι, οι έννοιες διαρκώς μεταμορφώνονται για διάφορες χρήσεις και σκοπούς.
Νομίζω πως η τόση χρήση θα πρέπει να μας παρακινήσει να δούμε την έννοια όχι ως αυτονόητη αλλά ως πηγή ερωτημάτων. Λ.χ. ποια είναι η σχέση της με τον γραμματισμό; Και οι δύο έννοιες είναι προσφιλείς στην εκπαίδευση αλλά σαν ξεκομμένες η μία από την άλλη. Η δημιουργικότητα με τον γραμματισμό συνδέονται απόλυτα και το καταλαβαίνουμε αν προσπαθήσουμε να ορίσουμε την δημιουργική ανάγνωση: Είναι η ικανότητά σου να αλλάζεις μέσα από την ανάγνωση, να ξαναφτιάχνεις την ταυτότητά σου. Είναι η ενδυνάμωση που αποκτάς. Η δημιουργική ανάγνωση βρίσκεται στο κέντρο και της δημιουργικής διδασκαλίας και της δημιουργικής μάθησης. Η δημιουργική ανάγνωση μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή, μπορεί να σε πληροφορήσει, να σε κινητοποιήσει, να σε εμπνεύσει και να σε αφυπνίσει. Όταν πάλι λέμε δημιουργική γραφή τι εννοούμε; Μπορεί να υπάρχει και γραφή που δεν είναι δημιουργική; Υπό ποιες προϋποθέσεις η πράξη της γραφής είναι δημιουργική και υπό ποιες μη δημιουργική; Εξαρτάται από το είδος του κειμένου; Τα λογοτεχνικά κείμενα γιατί εξ ορισμού είναι πιο δημιουργικά από τα πληροφοριακά ή τα επιστημονικά;
Πίσω όμως και από την ανάγνωση και τη γραφή βρίσκεται η δημιουργική σκέψη. Ορίζεται συνήθως ως παραγωγή νέων ιδεών. Οι νέες ιδέες όμως μπορούν να γεννηθούν χωρίς γερές γνωστικές βάσεις; Για να παραβείς τους κανόνες και να πρωτοτυπήσεις δεν πρέπει να γνωρίζεις τους κανόνες; Και πώς κατακτάς τη γνώση αν όχι μέσα από μια κριτική διαδικασία μάθησης; Και η κριτική διαδικασία μάθησης δεν είναι μια κοινωνική διαδικασία; Άρα μιλούμε για την κοινωνική διάσταση της δημιουργικής διαδικασίας και αναζητούμε το ρόλο των κοινοτήτων στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας∙ που πάει να πει το ρόλο των ανθρώπινων σχέσεων. Διότι πριν από τη δημιουργική σκέψη, τη δημιουργική ανάγνωση, τη δημιουργική γραφή και τα οποιαδήποτε προϊόντα της, υπάρχει η δημιουργική στάση. Κι αυτή είναι η πιο δύσκολη να οριστεί και να επιτευχθεί.
