της Μαρίζας Ντεκάστρο.
Φαίνεται πως η δημιουργική γραφή απασχολεί τον κόσμο. Σεμινάρια διοργανώνονται, βιβλία κυκλοφορούν για παιδιά και ενηλίκους, παρουσιάζοντας τα οφέλη της δημιουργικής γραφής και της προσωπικής έκφρασης και αναλυτικά τη μεθοδολογία για να φτάσεις εκεί. Ενδεικτικά αναφέρουμε, για εκπαιδευτικούς: Η δημιουργική γραφή στο δημοτικό σχολείο των Α. Βασιλάκη-Λ. Γιαννακουδάκη (εκδ. Κέδρος), για παιδιά: Θ’ ανοίξουμε το παράθυρο και φρρρρ θα πετάξουμε της Γ. Παρθενίου (εκδ. Καστανιώτη), για ενηλίκους: Πώς έρχονται οι λέξεις της Σοφίας Νικολαϊδου (εκδ. Μεταίχμιο).
Στο ίδιο κλίμα κινούνται και πολλές από τις δραστηριότητες που προτείνονται στις τελευταίες σελίδες βιβλίων για παιδιά, όπου οι αναγνώστες καλούνται να ‘φτιάξουν’ το δικό τους βιβλίο ή να γράψουν μια ιστορία.
Όσον αφορά τα παιδιά, στόχος είναι να απελευθερώσουν τον αυθορμητισμό τους και παράλληλα να μάθουν να γράφουν ‘ιστορίες’. Το ζήτημα είναι πώς γίνεται αυτό. Αλλά και πάλι, συγγραφή δεν γίνεται με ‘οδηγίες φασόν’ όπως πολύ εύστοχα επισημαίνει η Σοφία Νικολαϊδου στο Πώς έρχονται οι λέξεις. Μήπως θα ήταν προτιμότερο να μιλήσουμε για το ερέθισμα που θα οδηγήσει τα παιδιά στη γραφή;
Και εδώ λοιπόν εμφανίζονται… τα Χμ! Τα Χμ! κινούνται γύρω μας κάθε στιγμή, ακόμα και τώρα που γράφεται αυτό το κείμενο. Είναι οι τα Λεξοφάγα Χμ! που μας μπερδεύουν όταν γράφουμε, οι Λεξιδιώτες Χμ! που ταξιδεύουν τις ιδέες μας εδώ κι εκεί, τα Χμ! των βιβλίων που δείχνουν πώς να απολαμβάνουμε την ανάγνωση και να μη φοβόμαστε τον όγκο των σελίδων. Είναι τα Χμ! που μας βοηθούν να γίνουμε προσεκτικά αναγνώστες, να φροντίζουμε τα βιβλία μας, να αγαπάμε τις καθαρές ορθογραφημένες σελίδες.
Στα βιβλία των Χμ! παρελαύνει με χιούμορ όλη η λειτουργία της γραφής και η παθολογία του γραπτού κειμένου, τα πραγματικά ζητήματα δηλαδή που απασχολούν καθέναν που γράφει και όλα αποτυπώνονται στο χάρτη της χώρας των Χμ! επιβεβαιώνοντας τη σημασία τους.
Ποιος απ’ αυτούς που γράφει, επαγγελματικά ως συγγραφέας ή όχι, δεν έσκαψε στα Ορυχεία των Σπάνιων Λέξεων προσέχοντας να μην πέσει στο Πηγάδι των Χαμένων Λέξεων, ποιος δεν περιπλανήθηκε στο Δάσος των Σκέψεων και δεν εξερεύνησε τα Ηφαίστεια της Έμπνευσης, ποιος δεν χάθηκε στο Σπήλαιο της Νεκρής Γλώσσας και δεν έγινε μούσκεμα στον Καταρράκτη της Πάρλας, κι ακόμα ποιος δεν ίδρωσε στην Έρημο της Σαχλαμάρας και μπόρεσε να καβατζάρει μ’ επιτυχία το Ακρωτήρι της Καλής Ορθογραφίας φροντίζοντας να μη γκρεμιστεί στη Χαράδρα των Αδιόρθωτων Λαθών ή δεν ανέβηκε γράφοντας και σβήνοντας στο Όρος Κιλιμουτζούρο, όταν χρησιμοποιούσαμε ακόμα το μολύβι; Αν αυτός ο χάρτης και οι φιγούρες των Χμ! βρίσκονταν ως παιδαγωγική εφαρμογή δίπλα στον πίνακα της σχολικής τάξης, η συγγραφή και η διόρθωση των μαθητικών κειμένων θα γίνονταν κι αυτές παιχνίδι με τους Λεξοδιαβαστές Χμ! να φροντίζουν τη στίξη, το χωρισμό των παραγράφων, το ρυθμό των γραπτών, τους Λεξοκυνηγούς Χμ! να προτείνουν συνώνυμες λέξεις ώστε το γραπτό να έχει ποικιλία και τους Φρασονόμους Χμ! να ειδοποιούν όταν οι προτάσεις παίρνουν την κατηφόρα πάνω στη λευκή σελίδα.
Στην ουσία τα Χμ! είναι διπλά βιβλία- βιβλία για διάβασμα και ‘εγχειρίδια για ν’ αρχίσουμε να γράφουμε’ – που παροτρύνουν τα παιδιά να διαβάσουν και να γράψουν και να μην στέκονται αμήχανα μπροστά στις τυπωμένες και τις λευκές σελίδες. Απέχοντας από κάθε διδακτισμό, τους δίνουν το γενικό πλαίσιο ‘πώς’ και όχι το ‘τι’, ενώ παράλληλα επισημαίνουν διάφορα ζητήματα όπως η καλλιγραφία και η εμφάνιση του γραπτού, η ορθογραφία, η αξιοποίηση των ιδεών, η αποφυγή επαναλήψεων, κ. ά.
Στο σχολείο, τα παιδιά διδάσκονται και καλούνται να αφομοιώσουν τη σημασία του γραπτού λόγου και τις τεχνικές της γραφής. Η γραφή όμως μπορεί να γίνει παιχνίδι, που έχει κι αυτό όπως όλα τους κανόνες του. Κανόνες διδάσκουν με τον τρόπο τους τα Χμ! και έχω δει να παρασύρουν ‘αδύνατους’ μαθητές που δεν άγγιζαν βιβλίο να ζητούν μανιωδώς να διαβάσουν τα Χμ! και ίσως να δοκιμάσουν να γράψουν πιο ελεύθερα. Με τα Χμ! να κυκλοφορούν στις σελίδες, οι μικροί αναγνώστες θα διασκεδάσουν και θα βρουν πρώτα τη χαρά της ανάγνωσης κι έπειτα της προσωπικής δημιουργίας. Με βεβαιότητα θα λέγαμε λοιπόν πως με τη βοήθεια των Χμ! κερδίζουμε γιατί τα λόγια τους είναι αποτελεσματικότερα κι ακούγονται πιο ευχάριστα από τα ‘Διάβασε, γράψε παιδί μου, κάνει καλό’.
Τα βιβλία των Χμ! δεν εμπίπτουν στη γνωστή κατηγορία των εικονογραφημένων βιβλίων. Είναι κάτι ανάμεσα στα εικονογραφημένα και στα εικονοβιβλία. Στο πλαίσιο του Συνεδρίου για την παιδική λογοτεχνία (Αθήνα 10-14 Απριλίου 2014) έγινε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σεμινάριο της Janet Evans με θέμα Talking beyond the page: Reading and Responding to Multimodal Texts. Η Evans υποστήριξε ότι κάθε εικονογραφημένο βιβλίο είναι πολυμεσικό και κατά συνέπεια η εικονογράφηση, ως αναπόσπαστο συστατικό του, μπορεί να διαβάζεται όπως το κείμενο. Με βάση λοιπόν αυτή τη θεωρία αναφέρθηκε σε μια νέα κατηγορία πολυμεσικών βιβλίων για παιδιά, τα μεταμοντέρνα εικονογραφημένα βιβλία. Αν και τα βιβλία των Χμ! δεν έχουν όλα τα χαρακτηριστικά τους (μη ευθύγραμμη ανάπτυξη και γόνιμες αμφισημίες) διαθέτουν όμως ένα απ’ αυτά: την παιγνιώδη μορφή τους, με το κείμενο να γίνεται εικόνα και η εικόνα κείμενο. Εικονογράφηση και κείμενο είναι ένα αδιάσπαστο σύνολο. Στο δικό μας ενήλικο μάτι μπορεί κάθε σελίδα να μοιάζει δαιδαλώδης. Όχι όμως και στα μάτια των παιδιών που έχουν συνηθίσει στις συνεχόμενες εναλλαγές και ευχαριστιούνται με τις εκπλήξεις που κρύβουν οι σελίδες.
Θα αναρωτηθεί κανείς εάν η Κατερίνα Κρις γράφει λογοτεχνία. Δεν νομίζω πως έχει τέτοια πρόθεση. Αλλά μήπως αυτό είναι πάντα το ζητούμενο; Όχι απαραίτητα. Πολλά βιβλία, ιδιαίτερα για μικρά παιδιά, ξεφεύγουν από τον κανόνα και λειτουργούν ως πολυμεσικά αναγνώσματα ερεθίζοντας το μυαλό και τα μάτια. Θυμίζουμε μερικά: το κλασικό Αλφαβητάρι του Ευγένιου Τριβιζά (εκδ. Μεταίχμιο), τα βιβλία της Άλκηστις Χαλικιά Στο παζάρι με τα ζώα, Στην κατσαρόλα με τα χρώματα, Ένα απίθανο βιβλίο (εκδ. Καλειδοσκόπιο), Ο γύρος του κόσμου του Μουκ με ποδήλατο του Marc Boutavant (εκδ. Κόκκινο).
Η Κατερίνα Κρις έφτασε στο παιδικό βιβλίο μόνη της με τις ιδέες της. Διαθέτει μια φρέσκια ματιά και τα δυο τελευταία χρόνια είναι υποψήφια για όλα τα πιθανά βραβεία.
***
Από τα βιβλία για παιδιά ξεχωρίσαμε επίσης το βιβλίο οδηγιών συγγραφής, και παράλληλα σημειωματάριο δοκιμών, Πώς να γράψεις το δικό σου βιβλίο (εκδ. Πατάκη) και το μυθιστόρημα της Πάολα Τζανόνερ, με θέμα τη συγγραφή και τίτλο Θέλω να γίνω συγγραφέας (εκδ. Κέδρος). Η ηρωίδα της Τζανόνερ έγραφε από μικρή ιστορίες και μεγαλώνοντας θέλει να γίνει συγγραφέας. Με την ευκαιρία της συμμετοχής της σ’ ένα σεμινάριο δημιουργικής γραφής για νέους, ξαναδιαβάζει ένα παιδικό της ‘μυθιστόρημα’ και το σχολιάζει. Τα σχόλια που γράφει μετά την ανάγνωση κάθε κεφαλαίου αποτελούν ουσιαστικά ένα σώμα από τα ζητήματα που ανακύπτουν στη διαδρομή από την ιδέα στη συγγραφή (περιγραφές χώρων και προσώπων, εισαγωγή νέων χαρακτήρων, υπαινικτικός λόγος, σασπένς, σχέσεις των ηρώων μεταξύ τους, γλωσσικά ιδιώματα ανάλογα με τις ηλικίες, φλας μπακ, ανάπλαση του παρελθόντος, επαναλήψεις, φράσεις κλισέ, κλπ).
Τελικά, το συμπέρασμα που βγαίνει, και ισχύει για όσους γράφουν, είναι ότι τα γραπτά έχουν κόπο και μπορούν να βελτιωθούν μόνο εάν παιδευτούμε και τα ξαναδουλέψουμε όπως γίνεται… στο δημοτικό σχολείο με τη γνωστή, σε δασκάλους και μαθητές, 2η προσπάθεια στη Γραπτή έκφραση.
Υ.Γ.
Κουβέντες του στυλ «Έτσι μου βγήκε…» είναι απλά αφελείς, όπως κακογραμμένα και πάμφτωχα είναι ένα σωρό βιβλία πολλών επίδοξων δημιουργών που θεωρούν ότι καθετί που έγραψαν μπορεί να γίνει βιβλίο!
Κατερίνα Κρις
Το πρώτο Χμ! που είδα
Ο Λεξιδιώτης Χμ!
Στη χώρα των Λεξοφάγων Χμ!
Σχεδόν τα πάντα για τα Χμ!
Τα Χμ! των βιβλίων
Εκδ. Κέδρος
