Του Γιώργου Βέη
«Τι είναι πράξη, τι απραξία; Σ΄ αυτό, ακόμα κι οι σοφοί βρίσκονται σε σύγχυση. Τι είναι πράξη, θα στο δείξω. Ξέροντας αυτό, θα λυτρωθείς απ΄ το κακό».
Μπάγκαβατ Γκίτα
(το τραγούδι του Κρίσνα)
Ναι, θα μπορούσε, τώρα που τον βλέπω από πολύ κοντά, να σηκωθεί και να μου δείξει την επικράτειά του. Ένας γίγαντας που δεν παραιτείται. Από ασβεστόλιθο και αίμα ιστοριών. Ο λόγος δεν τσιγκουνεύεται λεπτομέρειες μύθων. Φαντασιώσεις και πραγματικά γεγονότα κατασταλάζουν σ΄ ένα απόγευμα παθών. Το βαθύ απόγευμα. Το ογκώδες γλυπτό. Κεφάλι μόνο, χωρίς τα υπόλοιπα του σώματος. Κεφάλι βωμός. Τετραγωνισμένος λόγος του ασβεστόλιθου. Χωρίς στολίδια, χωρίς δάδες. Μόνο λουλούδια στη βάση του, κομμένα από τους αγρούς, αλλά και τις αυλές των γειτόνων. Οι περαστικοί προσέχουν να μην τα πατήσουν. Η ισχύς είναι ενίοτε υπόθεση τρυφερότητας, κάποιων τακτικών ελιγμών και μιας αδιασάλευτης αφοσίωσης στο αγαθό. Η περίπτωση δηλαδή του Κέμπο Γιούβο.
*
Eπισκέπτομαι ακόμη μια φορά το χωριό Μπλαμπατού. Βρίσκεται σε απόσταση εννιά περίπου χιλιομέτρων από το τουριστικό θέρετρο Ούμπουντ, στο Κεντρικό Μπάλι. Οι εβδομήντα χιλιάδες των κατοίκων του, όπως και οι υπόλοιποι γηγενείς του νησιού, δείχνουν κυρίως με την εθιμοτυπία των πολυάριθμων τελετών τους ότι είναι κι αυτοί, τόσο οι επώνυμοι, όσο και οι ανώνυμοι, οι συνειδητοί υπερασπιστές ενός ονείρου διαρκείας. Πολύ κοντά στις ρίζες του ενεργού ηφαιστείου Αγκούνγκ, του Ιερού Όρους των Ινδουιστών, το Μπλαμπατού διατηρεί σχεδόν ανέπαφο τον παραδοσιακό χαρακτήρα του. Μέσα στον εξόφθαλμο κοινωνικό και πολιτικό ρεαλισμό του Ισλάμ, το οποίο έχει προ πολλού, ως γνωστόν, εδραιωθεί στο υπόλοιπο Αρχιπέλαγος της Ινδονησίας, η εμπιστοσύνη σε ένα διαφορετικό υπερπέραν αποτελεί περισσότερο εμφανές καύχημα, παρά άλλη μια συνθήκη της μοίρας. Συνιστά το οραματικό γίγνεσθαι του πολυθεϊσμού των Ινδουιστών, το οποίο δεν θέλει επ΄ ουδενί να βγει από το κουκούλι του. Κι ο Κέμπο Γιούβο, ένας επιτυχημένος Υπουργός του τελευταίου Βασιλιά του Μπλαμπατού, που έζησε προς τα τέλη του 13ου αιώνα μ. Χ., παρίσταται ως μάρτυρας μιας αδιαπραγμάτευτης σύνδεσης με το υπερφυσικό. Απώτερος συγγενής του είναι ο Γιανγκ Σίντι Μάντρα. Ήλθε εδώ τον 9ο αιώνα, όταν δεν υπήρχε κανένας διαθέσιμος λατρευτικός χώρος. Ένα παιδί που δεν πρόλαβε να πεινάσει, γιατί όλοι τον τάιζαν σα να ήταν άνωθεν απεσταλμένος, ο Κέμπο Ίβα, εξελίχθηκε σε καθόλα ρεαλιστή φύλακα άγγελο του τόπου του. Δεν ξεχνούσε, κάθε φορά που δινόταν η ευκαιρία, να ανταποδώσει την εύνοια, την οποία είχε δεχτεί τόσο πλουσιοπάροχα τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Δεν έπαυε να προστατεύει τους χωρικούς, μου λένε φίλοι ντόπιοι, όταν κινδύνευαν από διάφορους επιδρομείς. Μονομάχησε με σκληρούς εχθρούς, άνοιξε πηγάδια για να ποτίσει τους διψασμένους. Σ΄ ένα μάλιστα θάφτηκε ζωντανός από τους στρατιώτες του Γκάτζα Μάντα, του Συμβούλου του Αυτοκράτορα Ματζαφίτ. Για να αναστηθεί όμως, όχι όπως ο Λάζαρος του Ευαγγελίου από εξωτερικό παράγοντα, αλλά από τις δικές του αποκλειστικά δυνάμεις. Το υπερφυσικό, βουλιμικό παιδί Βιώνοντας την απαρχή της ενότητας της Ινδονησίας σ΄ ένα ενιαίο κράτος, έβαλε τη σφραγίδα του στη μετεξέλιξη της κοινωνίας, η οποία τον γαλούχησε, σε δυναμικό στέλεχος του μωσαϊκού της Ινδονησίας. Ο σημερινός Ναός του αποτελεί αναστήλωση εκείνου που καταστράφηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου σε σεισμό του 1917.
*
Όσες φορές κι αν περάσω μπροστά από το τεράστιο κεφάλι του Κέμπο Γιούβο, το οποίο υπερβαίνει τα δύο μέτρα, μου δίνει πάντα την ίδια ακριβώς εντύπωση. Ότι δοκιμάζει δηλαδή ν΄ ανοίξει διάπλατα τα μάτια του, για να δει ποιος μπορεί είναι εκείνος που τον περιεργάζεται τη συγκεκριμένη στιγμή. Τον φαντάζομαι, αυτόν τον λαϊκό ήρωα του Αρχιπελάγους της Ινδονησίας, να είναι πάντα έτοιμος να ξυπνήσει. Θα θελήσει κάποια στιγμή να βγει από τον Ιερό Ναό Πουσέχ, ο οποίος επί αιώνες τον στεγάζει, για να ψάξει να βρει το υπόλοιπο κορμί του, που μάλλον κάπου εκεί κοντά θα τον περιμένει. Άλλωστε πάντα θα ήθελε να κολλήσει στη θέση, στην οποία του αρμόζει, το υπέρογκο κεφάλι του. Η σεφερική αποστροφή επανέρχεται με υποδειγματική καθαρότητα. Η ρεαλιστική αποτίμηση «κατά βάθος, ο ποιητής έχει ένα θέμα: το ζωντανό σώμα του» με επισκέπτεται τη στιγμή που προσπαθώ να μαντέψω τη θέση των αποκομμένων μελών. Κεφάλι έμβλημα. Κεφαλή – σφραγίδα γιγάντια ενός θάρρους αντίστασης στον εξανδραποδισμό. Ασάλευτο, δραστικά αποκομμένο και ενσωματωμένο σ΄ έναν παρατεταμένο θρίαμβο. Το αίσθημα της υπερπλήρωσης από την πολλή τροφή: το κεφάλι είναι το μνημείο της απόλυτης επάρκειας, της απόλυτης επιβεβαίωσης της νίκης. Κεφάλι ανιδιοτελούς υπερασπιστή κι ευεργέτη. Αντικείμενο λατρείας και πηγαίου σεβασμού, γειωμένο για πάντα στο χώμα του γενέθλιου τόπου. Μια υπερβολή ταυτόχρονα της λαϊκής γλυπτικής, ανάμεσα στις άλλες, που δεν χάνει όμως τη σημασία της. Οι Μπαλινέζοι, μέσα από τον όποιο συμβολισμό που κομίζει στην καθημερινότητά της η αναθηματική αυτή κεφαλή, υποδηλώνουν κι εδώ, στη καρδιά του Μπλαμπατού, ότι δεν εννοούν να ξεχάσουν επ΄ ουδενί την ιδιαιτερότητα της προέλευσής τους. Ο Κέμπο Γιούβο συνιστά κυρίως τη διαρκή μέριμνα, την υπαρξιακή αγωνία του αυτόχθονα να διαχειριστεί στο ακέραιο, ει δυνατόν, τα του οίκου του.
*
Να θυμηθώ: «Υπάρχει μια παλίρροια στις υποθέσεις των ανθρώπων / Που, αν τη βρουν στην πλημμυρίδα, τους οδηγεί σε πλούτη / Αν τη χάσουν, όλο το ταξίδι της ζωής τους / εξοκείλει στ΄ αβαθή και στη δυστυχία». Ο αφορισμός ανήκει στη τρίτη σκηνή της τέταρτης πράξης τουΙουλίου Καίσαρα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Πράγματι η πλημμυρίδα των περιστάσεων και των συγκυριών βοήθησε τον Κέμπο Γιούβο να ανυψωθεί σε υπέρμαχο ταυτοτήτων. Η μητέρα του, η Καράνγκ Μπουντσίνγκ, μνημονεύεται συχνά, ακόμη και σήμερα, από τους κατ΄ ευθείαν γραμμή συγγενείς της, όπως είναι για παράδειγμα ο ευγενής ξερακιανός, με το βαθύ βλέμμα, το αργό, αποφασιστικό βάδισμα, ο Βαγιάν Γκέντε Όκα. Είναι εκείνος που θυμίζει κάθε τόσο στους περαστικούς, που ενδιαφέρονται με ειλικρίνεια για την ιστορία του τόπου του, τα επίσημα αρχεία της περιοχής, τις καταγεγραμμένες παραφυάδες του γενεαλογικού δέντρου και τις συναφείς επιγραφές σε λίθινες πλάκες, ό,τι δηλαδή συνηγορεί για την αδιάψευστη, εξ αίματος, αδιάσπαστη συνέχεια της ευρύτερης οικογένειας. Οι φίλοι μου δείχνουν ως και το φράγμα που ύψωσε ο Κέμπο Γιούβο στο Σουκαβάτι για να αντιμετωπίσει δραστικά τους ανέκαθεν μεγάλους εχθρούς των ρυζοκαλλιεργειών, τις πλημμύρες. Το παρελθόν είναι εξ ορισμού ένα παράθυρο ανοιχτό. Σταθερά ανοιχτό. Ζώντας την πραγματικότητα ως μια αναπόφευκτη, ως μια φυσιολογική, προέκταση του θαυμαστού, αντιλαμβάνομαι στην ολότητά του το υπερκείμενο του Μπλαμπατού.
*
Η περιποίηση των μύθων. Πρωτεύον καθήκον των ντόπιων. Η συνείδηση της αλληλουχίας μέσα στο πεδίο των αοράτων, αλλά υπαρκτών πραγμάτων.
*
Μου δίνεται μια ακόμη ευκαιρία περιδιάβασης στο Ιερό. Το απόγευμα εμπλουτίζεται με ένα πέρασμα από τον Ναό Κούτρι. Εκεί φυτρώνει το υπέροχο άγαλμα της Θεάς του Θανάτου και της Καταστροφής. Πρόκειται για την περιώνυμη Ντούργκα με τα έξι τρομερά χέρια. Αποτελειώνει χωρίς καμιά δυσκολία έναν νεροβούβαλο δαίμονα. Είναι εκείνος που βάλθηκε να καταστρέψει τις πράσινες παλέτες, τα ρυζοχώραφα, τον αρχέγονο δηλαδή πλούτο των γηγενών. Οι καταρράκτες Τεγκενούνγκαν, στους οποίους φτάνει κανείς, αφήνοντας πίσω του το χωριό Κεμενού, με περιμένουν. Θα περάσω αύριο να τους δω. Έχω στο μεταξύ προλάβει να φωτογραφήσω το παλάτι των βασιλιάδων του 16ου αιώνα, όπου, μεταξύ άλλων, φρόντιζαν σχολαστικά οι ίδιοι τις ορχιδέες τους. Τις ορχιδέες όμως χρειάστηκε να τις αναπλάσω με το νου μου. Είναι απλώς μια μόνο πτυχή του φαντασιακού διάκοσμου, ο οποίος περιβάλλει από αιώνες ολόκληρη τη νήσο Μπάλι.
