Γιώργος Βέης:Γράφω ένα και μόνο βιβλίο (της Έλενας Χουζούρη)

της Έλενας Χουζούρη

Ποιητής,  «μεταμορφωτής» τοπίων,  κριτικός, ταξιδευτής, στοχαστής,  θηρευτής  εικόνων κόσμων εξωτικών και ανοίκειων, ή ένας δημιουργός για τον οποίο  οι λέξεις είναι    το καθημερινό και αναγκαίο ενδιαίτημα , το απόλυτο βίωμα ; Τι από όλα λοιπόν είναι ο Γιώργος Βέης, με τις 13 ποιητικές συλλογές πίσω του, τα οκτώ βιβλία του με ταξιδιωτικά κείμενα, το  ευρύ φάσμα κριτικών του,  τα τρία Κρατικά Βραβεία –το τελευταίο πρόσφατα-  και το τέταρτο για το σύνολο του έργου του από την Ακαδημία Αθηνών; Η συνομιλία του Γιώργου Βέη με την Έλενα Χουζούρη απαντά σε μεγάλο βαθμό στις παραπάνω απορίες.

Κύριε Βέη, πότε και πώς  ήρθε το πρώτο ταξίδι-γραφή;

Όλα ξεκίνησαν από τη Νέα Υόρκη, όπου διορίστηκα Πρόξενος στο εκεί Γενικό μας Προξενείο από το 1983 ως το 1989. Τότε έγραψα για πρώτη φορά για το άλλο τοπίο, με προορισμό το περιοδικό «η λέξη», που εξέδιδαν τότε ο Αντώνης Φωστιέρης και ο Θανάσης Νιάρχος. Οι πολιτισμικές ωσμώσεις στο Μανχάταν, οι εκφάνσεις της Τέχνης, σχεδόν σε κάθε τετράγωνο της πόλης, όπως μου γνωστοποιήθηκε από το πρώτο κιόλας εικοσιτετράωρο, η πληθώρα της ποιότητας των εκδηλώσεων της Αισθητικής, ήταν επόμενο να μου δώσουν το πρώτο εκείνο έναυσμα. Και η διαδικασία αυτής ακριβώς της γραφής, η οποία διηγείται το τοπίο και όλα, ει δυνατόν, τα συμφραζόμενά του, διαρκεί ως σήμερα.

Πώς εξηγείτε το ότι δεν οδηγηθήκατε προς την ποίηση αλλά στο πεζό κείμενο για να εκφράσετε όσα σας συντάραξαν σ’ εκείνο το σημαδιακό ταξίδι  που άνοιξε και έναν τόσο ευρύ κύκλο ταξιδιωτικών σας κειμένων; Το ρωτώ αυτό γιατί έως τότε εκφραζόσασταν αποκλειστικά μέσω της ποίησης. Μήπως μερικές φορές η ποίηση ως φόρμα μοιάζει να μην μπορεί να καλύψει άλλες ευρύτερες ανάγκες των όσων  θέλει να εκφράσει ο ποιητής;

       Ναι, κατ΄ ουσίαν γράφω ένα και μόνον ένα βιβλίο. Τα κεφάλαιά του, τα ποιήματά του διαδέχονται το ένα το άλλο Ναι, συνέχομαι από μια και μόνον κατάθεση λέξεων. Τα επιμέρους εκδιδόμενα έργα μου συνιστούν κεφάλαια  αυτού του ενός συγκεκριμένου βιβλίου. Είμαι άλλωστε ακραιφνής οπαδός της ενιαίας γραφής, όπως ορίζεται από τους σύγχρονους κειμενογλωσσολόγους. Αρκετοί κριτικοί διετύπωσαν ήδη την άποψη ότι η πεζόμορφη γραφή μου είναι κατ΄ εξοχήν προέκταση της ποιητικής μου πρότασης. Και αντιστρόφως, βέβαια. Ορισμένοι μάλιστα εντόπισαν ολόκληρες στροφές, με εσωτερικό ρυθμό, αλλά και αυθεντικούς στίχους, άφθονους μάλιστα, μέσα στο κύριο σώμα της αναπαράστασης του ταξιδιού. Πρόκειται λοιπόν για μια περίπτωση αναπτυγμένης κειμενικής παρένδυσης.

Με ποια ματιά βλέπετε, διαβάζετε και μεταπλάθετε ως γραπτό πια κείμενο ένα τοπίο, μια πόλη; Με τη ματιά του ποιητή,  του συγγραφέα ταξιδιωτικών κειμένων ή και τα δύο μαζί;

Χωρίς τη συνθήκη του ποιητικώς οράν θα έβλεπα μονοδιάστατες εικόνες εκεί όπου όντως υπάρχουν Τόποι ως περγαμηνές, ως παλίμψηστα νοημάτων. Η ολοκλήρωση της συγγραφής των ταξιδιωτικών μαρτυριών παγιώνεται βέβαια με την εφαρμογή ειδικότερων κανόνων, οι οποίοι διαμορφώνονται κι αυτοί με τον καιρό.

Στο πρόσφατα βραβευμένο σας βιβλίο Παντού αναφέρεστε σε  περιηγητές και «συγγραφείς-τουρίστες». Μπορείτε να μας δώσετε τα χαρακτηριστικά τους; Πού τοποθετείτε τον εαυτό σας σε αντιστικτική σχέση μ’ αυτούς ;

Περιηγητής είναι αυτός που δεν αρκείται σε ό, τι βλέπει, αλλά σε ό,τι θα μπορούσε να γνωρίσει σε ικανό και αναγκαίο βάθος. Να δει δηλαδή τον Ωκεανό πίσω από μια Σταγόνα ζωής. Ο συγγραφέας-τουρίστας αρκείται να αποδώσει φέρ΄ ειπείν τι περιλαμβάνει το δείπνο του σ΄ ένα δήθεν εξωτικό νησί και τα συναφή. Προσπάθησα να λειτουργήσω περισσότερο ως χρονικογράφος της έκπληξης, παρά ως ταριχευτής του αυτονόητου.

 Η ματιά ή η γραφή μπορεί να μεταμορφώσει έναν τόπο;

Φρονώ ότι όλα ξεκινούν, όπως προανέφερα, από την εντατική αγωγή του ποιητικώς οράν. Από την πολιτική της συγκεκριμένης πρόσληψης του θέματος. Από την πολύπλευρη θέαση του. Η γραφή, εν συνεχεία, θα αγωνιστεί να αποτυπώσει τι ακριβώς διαδραματίστηκε στον υποψιασμένο, εποπτικό οφθαλμού. Το αποτέλεσμα συνιστά εμπέδωση νίκης ή, αντιθέτως, εξόφθαλμη ήττα της γραφής. Ο τόπος μεταμορφώνεται σε αυτό που είναι κι όχι σ΄ αυτό που απλώς φαίνεται. Εξαρτάται, οίκοθεν νοείται, από τις ικανότητες του εκασταχού εκάστοτε βιογράφου τοπίων.

Πόσο αληθοφανή είναι τα τοπία-κείμενα; Μπορούμε να μιλήσουμε για μετα- τόπους;

Ο επαρκής βιογράφος τοπίων διεκδικεί την ουσία των ινδαλμάτων του. Αυτήν επιχειρεί να αποτυπώσει. Αυτήν τεκμηριώνει από παράγραφο σε παράγραφο σε πείσμα των Σειρήνων ενός ξέφρενου τουρισμού.  Τα τοπία που εκείνος ξέρει να αναδιατυπώνει αποτελούν, φρονώ, συνιστώσες των Τόπων. Συνυπάρχουν ως προεκτάσεις των εξ αντικειμένου ορατών. Μάλιστα, ως προοπτικές ερμηνείας των κύριων δεκτών τους. Τα τοπία-κείμενα διαθέτουν, το τονίζω αυτό,  το πλεονέκτημα να μας ανήκουν δια βίου. Είναι τα τιμαλφή μας. Δεν μπορεί κανείς να μας τα πάρει.

Υπάγονται τα ταξιδιωτικά σας κείμενα στη λεγόμενη «Λογοτεχνία της πόλης» [La ville come texte];

Είμαι φύσει Σαμιώτης – Σαντορινιός από πλευράς καταγωγής και θέσει Καλλιθιώτης, Αθηναίος, από πλευράς διαμονής. Είναι επόμενο τα κείμενά μου να τα ελκύουν και οι δύο πόλοι: η Θάλασσα των σημείων και το Άστυ των ισορροπιών και των αντιξοοτήτων. Η επεξεργασία του κειμένου το εντάσσει εν τέλει στη λεγόμενη «Λογοτεχνία της πόλης».

Τι είναι για σας η ποίηση και στη συνέχεια το ταξίδι-κείμενο, τρόπος μύησης στον εαυτό ή αγαπητική συνομιλία με τον Άλλον;

Η δεύτερη συμβαίνει, στην περίπτωσή μου εννοώ, να προϋποθέτει την πρώτη. Ταξίδι και ποίηση είναι όψεις του ίδιου νομίσματος, για να θυμηθούμε τον ορισμό του Ιβ Μπονφουά. Ναι, η ποίηση και το ταξίδι ταυτίζονται οντολογικά, για να μνημονεύσουμε εδώ και τον Σαρλ Μποντλέρ». Η ποίηση είναι, συν τοις άλλοις, η Βασιλική Οδός που οδηγεί στη γόνιμη συναντίληψη Εγώ-Άλλου. Κοντολογίς, χωρίς την ποίηση, το ταξίδι-κείμενο εκφυλίζεται σε μιαν άσκοπη φλυαρία.

Σας έκαναν οι τόποι της Ανατολής κυρίως να βλέπετε τον κόσμο, με διαφορετικό μάτι;

Ναι, επειδή βελτιώθηκε η ποιότητα και η ποσότητα των εμπειριών μου στη σκηνή του βίου. Εκεί ακριβώς όπου, μεταξύ άλλων, η διαφορετικότητα ερμηνεύεται όχι ως πάγια ξενότητα, αλλά ως ζείδωρη συντροφικότητα.

Έως ποιο βαθμό επιβάλλονται στον τρόπο της γραφής σας οι τόποι; Το ρωτώ, γιατί μου δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι το ποιητικό στοιχείο  είναι εντονότερο όταν γράφετε για τόπους της Ανατολής και υποχωρεί στο πιο ορθολογικό, πιο δωρικό όταν γράφετε για τόπους της Δύσης. 

Ναι, έχετε δίκιο. Ίσως γιατί στην Άπω Ανατολή  οι κώδικες συμπεριφοράς, οι κοσμοθεωρίες διαθέτουν στοιχεία πρωτογενή του αξιοθαύμαστου, ενίοτε του μυστικού ή και του μυστικοπαθούς.

Ποιοι τόποι σας δυσκόλεψαν περισσότερο στο να τους «κατακτήσετε» μέσω της γραφής σας ;

Δεν πρόκειται ακριβώς για «κατακτήσεις», αλλά για εμπεδώσεις του άλλου. Δεν αντιμετώπισα κάπου ιδιαίτερα προβλήματα εκμάθησης του διαφορετικού. Ίσως διότι ήμουν λίγο πολύ προετοιμασμένος να μην δω το ίδιο στη θέση του όντως ξεχωριστού. Ταξιδεύω, εν ολίγοις, χωρίς προκαταλήψεις ή παρωπίδες.

 Τι ψάχνετε να βρείτε πίσω από έναν τόπο, μια πόλη, έναν πολιτισμό;

Κατ΄ αρχήν αναζητώ, όπως θα περίμενε κανείς, ό, τι με ενώνει και στη συνέχεια ό,τι με διαφοροποιεί, σε μικρό ή σε μεγάλο βαθμό. Μετά από κάποιους απαραίτητους συγχρωτισμούς, αισθάνομαι συνήθως μιαν ευεργετική οικειότητα. Η διαδικασία της προσαρμογής µου στη σινική ιδιαιτερότητα υπήρξε πράγματι µάθηµα ζωής. Τα οκτώ χρόνια της διαµονής µου στην Κίνα ήταν καθοριστικά από κάθε πλευρά. Πάντως, ως τώρα δεν ένιωσα πουθενά παντελώς ξένος. Όπου υπήρχε πρόβλημα άμεσης επικοινωνίας, από καθαρά γλωσσική άποψη, προέκυπταν στην πράξη άλλες μέθοδοι ανταλλαγής σημαινομένων. Κι αυτό εξηγείται μέσα από το όλο πλαίσιο της συγκινησιακής λειτουργίας του ταξιδιού-διδασκαλίας βίου.

Τόσοι σταθμοί, τόσα αεροδρόμια…Όλη αυτή η κίνηση-μετακίνηση, δεν νιώσατε ποτέ να σας κουράζει η αντίθετα σας κάνει να νοιώθετε ότι συμμετέχετε σε μια αέναη κίνηση, σε μια αέναη νεότητα;

Η διαρκής αυτή κίνηση διδάσκει ότι κατά βάθος βρίσκομαι πάντα στο σημείο εκκίνησης για την αρτιότερη αφομοίωση ετεροτήτων, ήτοι για την πρόσκτηση Γνώσης. Να θυμίσω το παράδοξο του Ζήνωνα: ο Αχιλλέας δεν πρόκειται ποτέ να φτάσει την προπορευόμενη χελώνα, διότι απλούστατα θα πρέπει κάθε φορά να διανύσει το μισό του μισού κ. ο. κ. αενάως.

 Τι είναι η αρχή του ταξιδιού και τι τέλος για σας, σε μία λέξη;

Αντι – στάση!

Τα ταξίδια σας- άρα και τα κείμενά σας γι αυτά- φαίνονται σαν να μην τελειώνουν ποτέ. Σαν να εμπεριέχει το ένα το άλλο, σαν ένας πίνακας μεγάλων διαστάσεων στον οποίο συνεχώς προσθέτετε  μια πινελιά. Έχετε σκεφτεί να τον τελειώσετε αυτόν τον πίνακα; Ή, κατά βάθος, φοβάστε λιγάκι το τέλος του;

Φυσικά, και δεν προσβλέπω σε κανένα τέρμα, αλλά σε μια επαναλαμβανόμενη μύηση στο μυστήριο του Κόσμου. Ό, τι κοντολογίς υποδηλώνει το κάθε ταξίδι, όσο σύντομο κι αν είναι. Εξ ου και η εμφανέστατη δήλωση «η συνέχεια στο επόμενο» στην τελευταία σελίδα του κάθε λεγόμενου ταξιδιωτικού μου βιβλίου.

Τι σημαίνει για σας «επιστροφή» στον γενέθλιο τόπο;

 Πότισμα από είναι.

Και θα τελειώσω την συνομιλία  μας με δύο ερωτήσεις που αφορούν γενικότερα το έργο σας και ειδικότερα εσάς. Η  πρώτη  έχει να κάνει με τα μυστικά της συγγραφικής σας …..κουζίνας ,είτε αυτά αφορούν την ποίηση σας, είτε το πεζό κείμενο, είτε την κριτική λογοτεχνίας.  Πώς καταφέρνετε να ανταποκρίνεστε και στα τρία αυτά είδη του λόγου; Η δεύτερη ερώτηση – προσωπική απορία μου- είναι πώς καταφέρνετε να είστε τόσο δημιουργικός σε όλα όσα κάνετε ακόμα και όταν ως διπλωμάτης, Πρέσβης κ.λπ είχατε και τον ανάλογο φόρτο εργασίας και ευθυνών;  Κρύβονται κάποια μυστικά πίσω από την αξιοθαύμαστη δημιουργική ενεργητικότητα σας;

Το ένα είδος τροφοδοτεί το έτερο: η αλληλουχία της γραφής, όπως βιώνεται διαδοχικά σε κάθε εμπράγματη εκδοχή της, υποστηρίζει την παραγωγή των έργων. Έτσι, χωρίς να διασπάται η κειμενική συνοχή, το ένα γραπτό λειτουργεί ως προγύμνασμα εκείνου που έπεται. Ήτοι, η γραφή ως μαραθώνιος δρόμος: work in progress, δηλαδή πρόκειται για το ένα, εν προόδω, έργο, το οποίο μνημονεύω παραπάνω. Γράφω, μεταξύ άλλων, ως και τα για τα ψίχουλα που άφησε στο τραπέζι της η θητεία μου στον διπλωματικό κλάδο. Πριν λίγους μήνες έκλεισε αισίως τριάντα πέντε χρόνια. Γι΄ αυτό και δεν χρειάζεται να  επινοήσω κάτι. Απλώς αντανακλώ θραύσματα  βίου. Δεν αφήνω να πέσει τίποτε κάτω στο χώμα της λήθης. Σέβομαι τα δοσμένα, όλα τα δοσμένα από την τύχη της περιπλάνησης. Για να θυμηθούμε έναν διδάξαντα του χώρου, τον Γιώργο Σεφέρη, o οποίος τόνιζε ότι τα ποιήματα είναι δοσμένα. Γράφω ως αυτόματο, ως σώμα δηλαδή της ψυχής, Ίσως γι΄ αυτό δεν καταπονούμαι. Πώς να εξηγήσω διαφορετικά την εμπειρία της εν λόγω κειμενικής διεργασίας; Σαν αεράκι όλα.