της Ελένης Σβορώνου.
Θα ήταν κρίμα αυτό το απολαυστικό αφήγημα να περάσει απαρατήρητο από τους νέους επειδή δεν κατατάσσεται, επισήμως, στη νεανική λογοτεχνία. Ένα βιβλίο διαμαντάκι που ο λόγος ίσως που δεν έγινε best seller, όπως σημειώνει στον πρόλογό του ο Τerry Pratchett, είναι πως δύσκολα κατατάσσεται σε ένα είδος. Και «τίποτα δε βλάπτει χειρότερα ένα βιβλίο από το να μην ξέρεις σε ποιο ράφι να το βάλεις», όπως σημειώνει. Βιβλίο γνώσης, εκλαϊκευμένη επιστήμη, κοινωνικό μυθιστόρημα, λογοτεχνία του φανταστικού, είναι λίγο από όλα αυτό το έργο που πρωτοεκδόθηκε το 1960 με τον τίτλο “The Evolution Mar or How I ate my father”. Περί εξέλιξης του είδους μας λοιπόν ο λόγος.
Πίσω στην εποχή της διαμόρφωσης του είδους Homo sapiens. Μόλις έχει κατέβει από τα δέντρα ο πιθηκάνθρωπος πρόγονός μας και ο Έντουαρντ, ο πατέρας και αρχηγός μιας μεγάλης οικογένειας, μιας ορδής, είναι ταγμένος στην εξέλιξη και επικράτηση του είδους του. Το περιβάλλον της Κεντρικής Αφρικής την εποχή των Παγετώνων κάθε άλλο παρά εξασφαλίζει την ανωτερότητα του Homo sapiens. Μεγαθήρια, ελέφαντες, ιπποπόταμοι, κροκόδειλοι, λιοντάρια, επίορνι (γιγαντιαίο είδος πτηνού), ιμπάλα (αφρικανική αντιλόπη), μάμπα (δηλητηριώδες φίδι) ακόμη και κάποιοι εναπομείναντα μαχαιρόδοντα, κι άλλα πολλά ζώα, απείρως δυνατότερα, ταχύτερα και καλύτερα προσαρμοσμένα στο περιβάλλον, διεκδικούσαν την επικράτηση στον αγώνα της επιβίωσης.
Ο Έντουαρντ όμως διαθέτει μυαλό και πάθος για την εξέλιξη του είδους του. Ο γιος του Έρνεστ, ο αφηγητής της ιστορίας, τα αδέρφια του Έρνεστ, η μητέρα του, οι θείες του, και οι θείοι του, με μοντέρνα ονόματα όλοι όπως Γκριζέλντα, και Έλζυ, όλοι κινούνται στον ρυθμό που δίνει αυτός ο αρχετυπικός πάτερ φαμίλιας και πρωταγωνιστούν σε βασικά επεισόδια της εξέλιξης του Homo sapiens. Σα να ήταν χτες παρακολουθούμε τον Έρνεστ να φέρνει τη φωτιά από τα βουνά, από τα ηφαίστεια, και να τη διατηρεί αναμμένη στην εστία της οικογένειας, στη σπηλιά. Τεράστιο βήμα. Επιτέλους για πρώτη φορά ο πιθηκάνθρωπος διαθέτει ένα ακατανίκητο όπλο έναντι των άλλων ζώων.
Βιώνει ο αναγνώστης μια μια τις νίκες αυτές του ανθρώπου και συνειδητοποιεί πόσο αργές ήταν οι διαδικασίες. Θαυμάζει, με τα μάτια του πιθηκανθρώπου της εποχής, ανακαλύψεις όπως το σχέδιο με κάρβουνο. Τι κατάπληξη προκάλεσε σε όλους όταν ο πρώτος «καλλιτέχνης», ένας αδερφός του Έρνεστ, σέρνει ένα καρβουνιασμένο κλαδί πάνω σε μια πέτρα και σχηματίζει τη σιλουέτα ενός βίσωνα.
Τίποτα δεν χαρίζεται χωρίς κόπο και διαρκή αναζήτηση. Ο δρόμος, π.χ., ως το άναμμα της φωτιάς από τον ίδιον τον άνθρωπο κι ως το ψήσιμο του κρέατος είναι μακρύς. Κι από δίπλα ο απολαυστικός «οικολόγος» θείος Βάνυας, ο αδερφός του Έντουαρντ, που διαρρηγνύει τα ανύπαρκτα ιμάτιά του με τις καινοτομίες και τις εφευρέσεις του άφρονος αδερφού του. «Ε, αυτή τη φορά Έντουαρντ το παρατράβηξες!» φωνάζει όταν βλέπει τη φωτιά. Ο ίδιος προτιμά να επιστρέψει στη ζωή στα δέντρα και να τρέφεται με φρούτα και καρπούς. Στο κάτω κάτω τα δόντια του ανθρώπου δεν είναι φτιαγμένα για να ξεσκίζουν ωμές σάρκες.
Δεν μόνο γραφικός οικολόγος ο Βάνυα. Ούτε κι ο συγγραφέας παραλείπει να στοχαστεί πάνω στην Ιστορία του ανθρώπου και στις συνέπειες της ολοσχερούς επικράτησής του χάρη στον απόλυτο έλεγχο της φύσης και στην τελειοποίηση των όπλων του. «Παίζεις με τη φωτιά Έντουαρντ» προειδοποιεί ο Βάνυα και πράγματι το δάσος αρπάζει φωτιά από τον ανεξέλεγκτο ενθουσιασμό και την απροσεξία του Έντουαρντ. Δε μένει τίποτα. Τρομαγμένα ζώα και άνθρωποι υπομένουν την κοινή μοίρα μιας καμένης γης. (Αναφορά στη μελλούμενη ρίψη της πυρηνικής βόμβας.)
Αλλά τίποτα δε σταματά τους Έντουαρντ του κόσμου. Η ευφυϊα, το πάθος για πρόοδο ξεπερνά ακόμη και τον αγώνα για επικράτηση έναντι των άλλων ορδών πιθηκανθρώπων.
Το λεπτό χιούμορ διατρέχει όλη την αφήγηση. Σε ορισμένες σκηνές ο αναγνώστης θα γελάσει κακαριστά. Κλειδί της αφηγηματικής τεχνικής είναι η χρήση σύγχρονης γλώσσας από τον αφηγητή. Ο Έρνεστ μιλάει με σύγχρονη ορολογία και εξηγεί τα πράγματα με όρους που δε θα γνώριζε φυσικά ο αληθινός Έρνεστ της εποχής του. Αυτή η συνθήκη αφενός δημιουργεί πολλές ευκαιρίες για σπαρταριστούς διαλόγους και σκηνές και αφετέρου απαλλάσσει τον αναγνώστη από την προσπάθεια να ανακαλύψει τη γνώση μέσα από τη μυθοπλασία. Η γνώση χαρίζεται αβίαστα, ανάμεσα στα γέλια και τα κύματα τρυφερότητας που φουσκώνουν υπογείως για τους πρόγονούς μας που θυσίασαν πολλούς συντρόφους στον δρόμο της εξέλιξης. Μένει κι ένα γλυκόπικρο χαμόγελο για τον άνθρωπο που συνεχίζει να παίζει με τη φωτιά. (Κι ελπίζουμε οι ανθρωπολόγοι του μέλλοντος να γράψουν με επιείκεια και κατανόηση για τους Έντουαρντ της σύγχρονης εποχής.)
Ο Βρετανός Roy Lewis (1913-1996) ήταν δημοσιογράφος, 20 χρόνια ανταποκριτής στον τομέα εξωτερικών υποθέσεων των Times. Έχει γράψει αρκετά βιβλία για την κοινωνική ιστορία. Έγραψε επίσης ένα θεατρικό έργο για τη ζωή του Σαίξπηρ και μια νουβέλα με τίτλο Η πραγματική ιστορία του τελευταίου σοσιαλιστή βασιλιά. Έζησε στο Λονδίνο, διατηρώντας έναν μικρό εκδοτικό οίκο με κύριο αντικείμενο την ποίηση.
INFO:
Γιατί έφαγα τον πατέρα μου, Συγγραφέας: Roy Lewis, Μετάφραση: Έλση Τσούτη
Εκδοτικός οίκος: Άγρα, Κατηγορία: Ενήλικη λογοτεχνία κατάλληλη για νέους
