Του Αλέξανδρου Χαρκιολάκη.
Πρόσφατα ανακάλυψα μία νέα (;) ιστοσελίδα όπου κυριολεκτικά στοιβάζονται κοντά στα δύο εκατομμύρια βιβλία τα οποία είναι εκεί σε ηλεκτρονική μορφή και μπορεί κανείς να τα κατεβάσει εντελώς δωρεάν. Πολλά από τα βιβλία αυτά είναι χρήσιμα σε μένα προσωπικά είτε για την έρευνά μου είτε για τη ψυχαγωγία μου. Ο πειρασμός είναι μεγάλος καθώς ξαφνικά μπορείς να αποκτήσεις πολλά από εκείνα τα βιβλία που είτε δεν μπορείς να βρεις είτε δεν μπορείς να αγοράσεις κι όλα αυτά με ένα απλό κλικ.
Οι επαγγελματίες του βιβλίου και το βιβλίο ως προϊόν, το οποίο να σημειώσω ότι είναι το πλέον απροστάτευτο στην πειρατεία καθώς οι δημιουργοί του δεν είναι (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων) lifestyle icons όπως οι τραγουδιστές ή οι ηθοποιοί έτσι ώστε να έχουν εισοδήματα από παράλληλες δραστηριότητες (συναυλίες, διαφήμιση κ.λπ.), κινδυνεύει να απαξιωθεί από τέτοιου είδους δραστηριότητες; Και με ποιον τρόπο θα πάψει αυτή η εναλλακτική, πέραν της νόμιμης οδού, να αποτελεί τελικά πηγή κινδύνων;
Στο πρώτο ερώτημα, πιστεύω ότι η απάντηση είναι αναμφίβολα ναι. Το βιβλίο κινδυνεύει να απαξιωθεί όταν κυκλοφορεί μαζικά. Φυσικά, δεν πιστεύω ότι πρέπει να υπάρχει έλεγχος των εκδόσεων από κάποια αρχή. Οι επαγγελματίες όμως πρέπει να αντιληφθούν ότι η συνεχής παραγωγή νέων τίτλων και μάλιστα αμφίβολης ποιότητας κι αισθητικής τελικά βλάπτουν το βιβλίο. Το προϊόν αντιμετωπίζεται ως ευτελές από τον καταναλωτή, για να μιλήσω με όρους αγοράς αν και δεν το συνηθίζω για το βιβλίο, και τελικά απαξιώνεται. Ιστοσελίδες όπως η παραπάνω που περιέγραψα είναι τρανό παράδειγμα τέτοιας απαξίωσης καθώς διαφημίζει ότι έχει στη βάση δεδομένων του δύο εκατομμύρια βιβλία ουσιαστικά για να εντυπωσιάσει με το εύρος κι όχι με τη σοφία ή την ποιότητα των βιβλίων (ξέχωρα φυσικά από το γεγονός ότι παρανομεί ασύστολα).
Στο δεύτερο ερώτημα τώρα, θα έλεγα ότι ο εκσυγχρονισμός των βιβλιοθήκων μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο σε τέτοιου είδους πρακτικές. Αντιλαμβάνομαι ότι είναι αδύνατον να εξαφανιστούν, πριν την ύπαρξη του διαδικτύου πολλοί απλά φωτοτυπούσαν τα βιβλία που ήθελαν να διαβάσουν (αυτό συμβαίνει ακόμη αν κι έχει περιοριστεί το φαινόμενο). Η ανάπτυξη λοιπόν των υπηρεσιών των δανειστικών βιβλιοθηκών θα μπορούσε να παίξει σημαίνοντα ρόλο. Για παράδειγμα, αυτός που κατεβάζει βιβλία από το διαδίκτυο κατά πάσα πιθανότητα χρησιμοποιεί κάποια συσκευή ανάγνωσης για να τα διαβάσει ή τα διαβάζει στον υπολογιστή του. ‘Οταν ο κάτοχος e-reader ή οποιασδήποτε άλλης συσκευής θα μπορεί να πάει στη κοντινή του βιβλιοθήκη και να δανειστεί βιβλία που επιθυμεί σε ηλεκτρονική μορφή ή, ακόμη καλύτερα, θα μπορεί να το κάνει από την οθόνη του υπολογιστή ή της ταμπλέτας του από το σπίτι του, τότε σίγουρα τέτοιου είδους φαινόμενα θα ελαχιστοποιηθούν.
Οπότε και πάλι το βάρος πέφτει στον εκσυγχρονισμό των βιβλιοθηκών και τις λύσεις που αυτές μπορούν να προσφέρουν. Μάλιστα, οι εκδότες θα πρέπει, μιας και θα είναι για το καλό τους, να σκεφτούν την πιθανότητα να δουλέψουν σε αγαστή συνεργασία και πιο εντατικά με τις βιβλιοθήκες οι οποίες τελικά με τις δράσεις τους θα μπορούσαν να περιορίσουν τα φαινόμενα παράνομης κυκλοφορίας πνευματικών έργων. Παράλληλα, η πρόσθετη αξία που μπορούν να προσδώσουν στο βιβλίο αυτές οι ενέργειες ίσως συμπαρασύρει και την αντίληψή μας περί της σπουδαιότητας του ίδιου του αναγνώσματος και της αξίας που αυτό έχει διαχρονικά.
Πράγματι, η πρότασή σας για τον εκσυγχρονισμό των βιβλιοθηκών μας είναι εξίσου επινοητική και ενδιαφέρουσα. Η βασικότερη, όμως, παράμετρος, κατά τη γνώμη μου, συνίσταται στην ευρύτερη αλλαγή της νοοτροπίας μας. Πρέπει να μάθουμε να επισκεπτόμαστε συχνότερα τις βιβλιοθήκες μας και να αναπτύξουμε μια ιδιαίτερη αγαπητική σχέση με το περιβάλλον τους και με τις δυνατότητες που είναι σε θέση να μας προσφέρουν. Ειδάλλως, κάθε προσπάθεια εκσυγχρονισμού θα βρίσκει τον αναγνώστη να κρίνει ως πλέον προτιμητέο τον παθητικότερo εντοπισμό της πληροφορίας που τον αφορά μέσω του internet…
Αυτό που μάλλον πρέπει να δούμε είναι με ποιον τρόπο θα κάνουμε τις βιβλιοθήκες ελκυστικές ώστε ο κόσμος να το θεωρεί αυτονόητο ότι θα τις επισκέπτεται. Το πρόγραμμα Future Library έχει συμβάλλει τα μέγιστα σε αυτό. Τώρα πρέπει να εντατικοποιηθούν οι δράσεις και να αλλάξει η συνείδηση όπως λέτε πολύ σωστά κι εσείς. Από την άλλη, υπάρχει και η παράμετρος των εκδοτών όπως την περιέγραψα παραπάνω η οποία δεν είναι αμελητέα κατά τη γνώμη μου.
Το ίντερνετ είναι ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο και τα ηλεκτρονικά βιβλία μπορεί, ίσως, στο μέλλον να αντικαταστήσουν πλήρως τα χάρτινα βιβλία στη καθημερινότητά μας (δεν δίνω πολλές πιθανότητες αλλά προς χάριν της συζήτησης). Δεν είμαστε εδώ για να κηρύξουμε τον πόλεμο στο ίντερνετ, θέλουμε να είναι αρωγός όσων ενδιαφερόμαστε για τη γνώση, τον πολιτισμό, το βιβλίο κ.λπ.