Από τον Σπύρο Κακουριώτη. Μια επιλογή βιβλίων για την ιστορία των τελευταίων χρόνων.
Βαγγέλης Τζούκας
Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο 1942-44
Τοπικότητα και πολιτική ένταξη
Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2013
σελ. 254, 12 ευρώ
Τη μεγαλύτερη μη εαμική αντιστασιακή οργάνωση εξετάζει στη μελέτη του ο συγγραφέας. Επιλέγοντας τέσσερις ορεινές περιοχές της Ηπείρου (Ξηροβούνι, Λάκκα-Σούλι, Ραδοβίζι, Τζουμέρκα), όπου αναπτύχθηκαν ένοπλα σώματα του ΕΔΕΣ, επιδιώκει να αναδείξει τον τρόπο που η αστική αυτή οργάνωση συνδιαλέγεται με τις παραδοσιακές δομές των τοπικών κοινωνιών (συγγενειακά δίκτυα, ληστοτροφικές πρακτικές κ.λπ.) και τις ενσωματώνει στο νεωτερικό κράτος, επιχειρώντας, ταυτόχρονα, τις δικές της «στοχαστικές προσαρμογές». Προσαρμογές που, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου με τον ΕΛΑΣ επέτρεψαν τελικά, παρά τη στρατιωτική ήττα, τη επιβίωση των δυνάμεων των οπλαρχηγών και την οικοδόμηση, μετεμφυλιακά, ενός ευρύτατου πελατειακού δικτύου του Ναπολέοντα Ζέρβα και της Δεξιάς στην περιοχή.
Sheila Lecoeur
Το νησί του Μουσολίνι
Φασισμός και ιταλική κατοχή στη Σύρο
Μετάφραση: Ελένη Αστερίου
Αλεξάνδρεια, 2013
σελ. 335, 18,00 ευρώ
Εκμεταλλευόμενη πλούσιο αρχειακό υλικό, η καθηγήτρια Σέιλα Λεκέρ συνθέτει μια εξαιρετική τοιχογραφία της ιταλικής κατοχής στη Σύρο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, ξεκινώντας από την εμπειρία των καθημερινών ανθρώπων. Συνθέτοντας τα αυτοκρατορικά σχέδια της μουσολινικής Ιταλίας, τα οποία προέβλεπαν τον κατακερματισμό του ελληνικού κράτους, με τη μεσοπολεμική πραγματικότητα του νησιού, τις διαφοροποιήσεις ανάμεσα σε καθολικούς και ορθόδοξους κατοίκους και την καθημερινή διοικητική πρακτική των κατοχικών αρχών, η συγγραφέας εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο η Σύρος γνώρισε έναν καταστροφικό λιμό, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αυτός επιδείνωσε τις κοινωνικές και θρησκευτικές εντάσεις και διαμόρφωσε τη μνήμη της κατοχικής περιόδου.
Λουκιανός Χασιώτης
Τα παιδιά του Εμφυλίου
Από την «Κοινωνική πρόνοια» του Φράνκο στον «Έρανο» της Φρειδερίκης (1936-1950)
Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2013
σελ. 363, 17 ευρώ
Σε μια από τις ζοφερότερες πτυχές των εμφυλίων πολέμων, την πολιτική χρήση των παιδιών μέσα από τους μηχανισμούς πρόνοιας, αναφέρεται η παρούσα μελέτη, η οποία επιχειρεί τη συγκριτική προσέγγιση της εμπειρίας του Εμφυλίου στην Ισπανία και την Ελλάδα, μέσα από την φρανκική Auxilio Social (Κοινωνική Πρόνοια) και τον «Έρανο της Βασίλισσας» της Φρειδερίκης, δέκα χρόνια αργότερα. Παρουσιάζοντας τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες μέσα από τις οποίες γεννήθηκαν, τις επιδράσεις που είχαν στο έργο τους οι αντιλήψεις και οι πρακτικές για τη φιλανθρωπία και την κοινωνική πρόνοια, τις προπαγανδιστικές χρήσεις καθώς και τις ιδεολογικές αξίες με βάση τις οποίες λειτούργησαν, αναδεικνύει παράλληλα τόσο την τραυματική εμπειρία του αποχωρισμού όσο και τη βελτίωση των συνθηκών ζωής και εκπαίδευσης των παιδιών-θυμάτων των δύο εμφυλίων.
Γιάννης Πριόβολος
Αντιπαραθέσεις και διαμάχες στην κατεχόμενη Μακεδονία (1941-1944)
Μόνιμοι αξιωματικού στον ΕΛΑΣ Μακεδονίας
Πρόλογος: Νίκος Μαραντζίδης
Επίκεντρο, 2013
σελ. 384, 19,00 ευρώ
Συνεχίζοντας την ανάδειξη και μελέτη αρχειακών τεκμηρίων της Υπηρεσίας Στρατιωτικών Αρχείων (ΥΣΑ) σχετικά με τους μόνιμους αξιωματικούς του στρατού που βρέθηκαν στον ΕΛΑΣ κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ο συγγραφέας (σήμερα υποστράτηγος ε.α.) προσφέρει μια λεπτομερή εικόνα για τη δράση τους μέσα σε έναν χώρο που χαρακτηριζόταν τόσο από τις συγκρούσεις με αντίπαλες αντικομμουνιστικές οργανώσεις, στις οποίες επίσης συμμετείχαν συνάδελφοί τους, όσο και από πληθώρα εθνοτικών συγκρούσεων. Ταυτόχρονα, ο συγγραφέας αναδεικνύει τις συχνές αντιπαραθέσεις και διαμάχες των στρατιωτικών στελεχών με τα πολιτικά στελέχη και τους καπετάνιους των μονάδων τους, όπως επίσης και την ποικιλία κινήτρων που ώθησαν τους κατά βάση βενιζελικούς και μη κομμουνιστές αξιωματικούς στην ένταξή τους στον ΕΛΑΣ.
Σοφία Ηλιάδου-Τάχου
«Μέρες» της ΟΠΛΑ στη Θεσσαλονίκη
Τα χρώματα της βίας (1941-1945)
Επίκεντρο, 2013-12-15
σελ. 328, 16,00 ευρώ
Την αναψηλάφηση μιας πλευράς του κατοχικού εμφυλίου που έχει μείνει, ακόμη και σήμερα, στο σκοτάδι, αυτήν της σύστασης και της δράσης της ΟΠΛΑ, του ένοπλου βραχίονα του ΚΚΕ, κατά τη διάρκεια της Κατοχής και της περιόδου της εαμοκρατίας στη Θεσσαλονίκη, επιχειρεί η ιστορικός της εκπαίδευσης Σοφία Ηλιάδου-Τάχου, αντλώντας το υλικό της από το ανέκδοτο αρχείο του μέλους της ΟΠΛΑ Ν. Τσιρώνη, δημοσιευμένες μαρτυρίες μελών της οργάνωσης, δικαστικά αρχεία και εφημερίδες της εποχής. Στη μελέτη εξετάζονται επίσης οι ιδιαίτερες συνθήκες δράσης της οργάνωσης στη Μακεδονία (εθνοτικές διαιρέσεις κ.λπ.), αλλά και παρατίθεται λεπτομερής κατάλογος των θυμάτων της οργάνωσης, όπως και των αντιστασιακών που προδόθηκαν και εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους. Η εξαιρετικά χρήσιμη αυτή μελέτη συμπληρώνει έτσι την αντίστοιχη του Ιάσονα Χανδρινού για την ΟΠΛΑ στην Αθήνα.
Σάκης Μουμτζής
Η κόκκινη βία, 1943-1946
Η μνήμη και η λήθη της Αριστεράς
Πρόλογος: Θάνος Βερέμης
Επίκεντρο, 2013
σελ. 368, 16 ευρώ
Μολονότι ο συγγραφέας δεν συγκαταλέγεται στους επαγγελματίες ιστορικούς, επιχειρεί να εγκύψει με ερευνητική εντιμότητα στην εμφύλια βία που χαρακτήρισε τα τελευταία χρόνια της Κατοχής μέχρι και την «επίσημη» έναρξη του εμφυλίου πολέμου. Μέσα από την ιστορική αφήγηση και την βιβλιογραφική έρευνα, ο συγγραφέας παραθέτει τα βασικά ερμηνευτικά σχήματα για το ξέσπασμα του εμφυλίου, επιχειρεί να συγκροτήσει τις δικές του ερμηνείες και να αναλύσει την οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση της Ελλάδας κατά τη δεκαετία του 1940. Μέλος του Ρήγα Φεραίου στη Θεσσαλονίκη κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης, ο συγγραφέας (όπως και κάθε ιστορικός, άλλωστε) εκκινεί από ερωτήματα του παρόντος, για να οδηγηθεί στην ιστορική αφήγηση που θα του επιτρέψει να αντιπαρατεθεί καλύτερα μαζί τους.
C. A. Bayly
Η γέννηση του νεωτερικού κόσμου, 1780-1914
Μετάφραση: Κώστας Αντύπας
Αλεξάνδρεια, 2013
σελ. 656, 35,00 ευρώ
Την «παγκοσμιοποίηση» πριν την εφεύρεση του όρου εξετάζει σε αυτήν την εντυπωσιακή σε εύρος μελέτη του ο Βρετανός ιστορικός, καταδεικνύοντας την αλληλεξάρτηση των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων σε όλο τον κόσμο κατά τη διάρκεια του «μακρού» 19ου αιώνα. Παρακολουθεί τις «πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις» που είχαν σε παγκόσμια κλίμακα κρίσεις, επαναστάσεις και εξεγέρσεις, ενώ επισημαίνει ομοιομορφίες που παρουσιάζονται τόσο στους θεσμούς (εκκλησίες, αγορές, βασιλικές αυλές, κρατικοί μηχανισμοί, συστήματα δικαιοσύνης) όσο και στις πρακτικές (ένδυση, διατροφή, οικογενειακές και κοινοτικές σχέσεις) υπό την επίδραση του νεωτερικού κράτους, της εκβιομηχάνισης, του φιλελευθερισμού και του ιμπεριαλισμού και των αντιστάσεων σε αυτά.
Richard J. Evans
Η έλευση του Γ’ Ράιχ
Μετάφραση: Κώστας Αντύπας
Αλεξάνδρεια, 2013
σελ. 672, 35,00 ευρώ
Πρώτο μέρος μιας μνημειώδους τριλογίας, μέσα από την οποία ο κορυφαίος ιστορικός επιδιώκει να απαντήσει στο πώς, μέσα σε λίγες δεκαετίες, η Γερμανία, ένα από τα πιο προηγμένα και δυναμικά έθνη του κόσμου, μπόρεσε να οδηγήσει την Ευρώπη σε μια ηθική, φυσική και πολιτισμική καταστροφή, εξετάζει εδώ τις συνθήκες που επέτρεψαν την μετατροπή του NSDAP, του ναζιστικού κόμματος, από περιθωριακή σέχτα σε πλειοψηφικό κόμμα και το οδήγησαν στην κατάληψη της εξουσίας, στις εκλογές του 1933: Από την ήττα στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο και την καταστολή της επανάστασης των Σπαρτακιστών, στη Συνθήκη των Βερσαλλιών και των υπερπληθωρισμό, τις συγκρούσεις φαιοχιτώνων και αριστερών στο δρόμο και τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ, ο συγγραφέας καταγράφει στον τόμο αυτό την σταδιακή αυτοκατάργηση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, καταδεικνύοντας παράλληλα ότι άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία δεν ήταν μοιραία, ότι υπήρχαν πολλοί άλλοι δρόμοι τους οποίους θα μπορούσε να είχε ακολουθήσει η ιστορική πορεία της Γερμανίας.
Saul Friedländer
Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι
Ι. Τα χρόνια των διώξεων 1933-1939
ΙΙ. Τα χρόνια της εξόντωσης 1939-1945
Μετάφραση: Ήλια Ιατρού
Πόλις, 2013
σελ. 1378, 44,00 ευρώ
Η δίτομη σύνθεση του Σ. Φρίντλεντερ, που ως παιδί έζησε και ο ίδιος την Shoah, θεωρείται διεθνώς ορόσημο στην ιστοριογραφία του Ολοκαυτώματος. Στη μελέτη του, που πρωτοεκδόθηκε το 1997, δίνει έμφαση στη φυλετική, αντισημιτική ρητορική του ναζισμού, θεωρώντας ότι ναζιστική ιδεολογία υπαγόρευσε την εξόντωση των εβραίων και την κατέστησε αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής του γερμανικού καθεστώτος, πολιτική την οποία υπαγόρευε ο ίδιος ο Χίτλερ. Ο αντισημιτισμός βρίσκεται στην καρδιά του ναζιστικού ιδεολογικού σύμπαντος (όπως και κάθε ρατσισμού), λειτουργώντας ως ενοποιητικός παράγοντας της φυλετικής κοινότητας και ως μέσο διαρκούς κινητοποίησης του καθεστώτος. Ενσωματώνοντας την οπτική των θυμάτων, ο Φρίντλεντερ καταφέρνει να συνθέσει μια ολοκληρωμένη ιστορική αφήγηση, που όμως παραμένει ανοιχτή, αποφεύγοντας να καθησυχάσει τον αναγνώστη του, αλλά τροφοδοτώντας τον με περισσότερες στοχαστικές απορίες.
Maurice Halbwachs
Τα κοινωνικά πλαίσια της μνήμης
Πρόλογος: Ρίκα Μπενβενίστε
Μετάφραση: Ελευθερία Ζέη
Νεφέλη 2013
σελ. 408, 26,50 ευρώ
Ο Γάλλος κοινωνιολόγος, που πέθανε κρατούμενος στο Μπούχενβαλντ το 1945, έχει ταυτίσει το όνομά του με τις μελέτες για τη συλλογική μνήμη και τις κοινωνικές της διαστάσεις. Έτσι, οι επεξεργασίες του αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο για τις ιστορικές σπουδές και τις μελέτες για τη διαμόρφωση της μνήμης των ιστορικών γεγονότων. Στο παρόν έργο, γραμμένο το 1925, καταδεικνύει τον μηχανισμό της κοινωνικής κατασκευής της μνήμης, τον τρόπο που οι εικόνες που θυμόμαστε διαμορφώνονται στο παρόν, μέσα σε συγκεκριμένα κοινωνικά πλαίσια, όπως η γλώσσα, ο χρόνος, ο χώρος, η εμπειρία. Αν και γραμμένο με στόχο την ανορθολογική φιλοσοφία του Ανρί Μπερξόν, με το έργο του αυτό ο Halbwachs διαφοροποιείται τόσο από τον Ντυρκέμ όσο και από τον Φρόυντ και την ψυχαναλυτική ερμηνεία της μνήμης. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Halbwachs συνέχισε να μελετά τη μνήμη ακόμη και κατά τη διάρκεια της κράτησής του. Προϊόν (ανολοκλήρωτο) αυτής της μελέτης είναι το έργο Συλλογική μνήμη, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση, σε μετάφραση Τίνας Πλυτά.
