Βιβλία για τις γιορτές (2), ελληνική πεζογραφία

Του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου.

Κάρολος Τσίζεκ: Η λιμνοθάλασσα της Γεωργικής Σχολής και άλλα αφηγήματα. Εκδόσεις Κίχλη. Σελ. 221.

Το κύκνειο άσμα του Κάρολου Τσίζεκ ο οποίος έφυγε από τη ζωή πρόσφατα πλήρης ημερών. Οι καλύτερες σελίδες του βιβλίου είναι εκείνες που μας ταξιδεύουν στον παιδικό κόσμο του αφηγητή, όταν μαθαίνει να κυνηγάει με τον πατέρα του στο Σέδες, στο βαλτοτόπι της Γεωργικής Σχολής Θεσσαλονίκης, ή όταν αργότερα, που έχει πια μεγαλώσει, καλεί τους φίλους του σ’ έναν ερημότοπο κοντά στην ίδια περιοχή. Υπάρχει εδώ ένα είδος ακράδαντης πίστης στη δύναμη της ελευθερίας, που γίνεται ένα με την απεραντοσύνη και την ορμή της φύσης.

Πέτρος Μάρκαρης: Η Αθήνα της μιας διαδρομής. Εκδόσεις Γαβριηλίδης. Σελ. 248.

Η Αθήνα του Πέτρου Μάρκαρη δεν φοράει κανένα τουριστικό ρούχο. Είναι μια Αθήνα του καθ’ ημέραν βίου, ιδωμένη από τα μέσα (σαν την Αθήνα των μυθιστορημάτων του) και παρουσιασμένη σε όλη την κοινωνική, την ταξική και τη χωροταξική της πολυμορφία. Κάθε Αθηναίος και μια ξεχωριστή ιστορία, αλλά εκείνο που έχει τη βαρύτερη σημασία στο βιβλίο είναι το πώς ο Ηλεκτρικός μετατρέπεται σε αφορμή για να θυμηθούμε και να ξαναγνωρίσουμε την Αθήνα: μια Αθήνα που γίνεται μαγική όταν πέφτει το φως της ημέρας και οι σκιές της νύχτας αρχίζουν να λειαίνουν τις γωνίες των πραγμάτων.

Θοδωρής Καλλιφατίδης: Γράμματα στην κόρη μου. Εκδόσεις Γαβριηλίδης. Σελ. 259.

Ο Οβίδιος της εξορίας και της δημόσιας απομόνωσης κατά τον 1^ο μ.Χ. αιώνα στους Τόμους της Μαύρης Θάλασσας (τη σημερινή Κωστάντζα). Ο συγγραφέας θα προσδώσει στο μυθιστόρημά του επιστολική μορφή, προσφέροντας στον Οβίδιο την ευκαιρία να ανατρέξει μέσω των επιστολών σε όλη την προηγούμενη ζωή του. Το δράμα του Οβίδιου θα εικονογραφηθεί σε χαμηλούς τόνους, θα μείνει άλυτο μέχρι το τέλος και θα μας κερδίσει αμέσως με το μέγεθος του αδιεξόδου του. Ένας έκκεντρος, ανέστιος και άπελπις  ήρωας και υπό μια έννοια ένας άνθρωπος της εποχής μας: με διχασμένη ταυτότητα και με κατακερματισμένο τον εξωτερικό και τον εσωτερικό του κόσμο.

Βασίλης Αλεξάκης: Ο μικρός Έλληνας. Μυθιστόρημα. Εκδόσεις Εξάντας. Σελ. 309.

Γιατί μας καθηλώνουν τα παιδικά χρόνια; Γιατί δεν μας εγκαταλείπουν ποτέ και δεν μας επιτρέπουν να τα ξεχάσουμε εφ’ όρου ζωής; Επειδή μοιάζουν εγγενώς αθώα, κρύβοντας μια προστατευτική περίμετρο που δεν θα εξασφαλίσουμε παρά ελάχιστες φορές στον ενήλικο βίο μας; Τα παιδικά χρόνια δεν αποκλείεται να κρύβουν και κάτι άλλο: τη δύναμη με την οποία καταφέρνει το παιδικό βλέμμα να αποτυπώσει τα πρώτα μας ερεθίσματα. Μια τέτοια δύναμη θα αφυπνίσει ο Βασίλης Αλεξάκης στο μυθιστόρημά του Ο μικρός Έλληνας, που αποτελεί μιαν ανάμιξη της σύγχρονης γαλλικής πραγματικότητας με τις λογοτεχνικές μορφές οι οποίες έθρεψαν προ πολλών ετών την παιδική του φαντασία στην Ελλάδα.

Βασίλης Τσιαμπούσης: Γαλάζια γελάδα. Μυθιστόρημα. Εκδόσεις Μεταίχμιο. Σελ. 302.

Μια περιδιάβαση στη μεταπολεμική πολιτική ιστορία της Ελλάδας με άτακτα πίσω-μπρος στον χρόνο και πολλαπλούς αφηγητές είναι το δεύτερο κατά σειρά μυθιστόρημα του Βασίλη Τσιαμπούση, που έχει διακριθεί κατά τη διάρκεια της τελευταίας εικοσιπενταετίας πρωτίστως ως διηγηματογράφος. Στο κέντρο του μυθιστορήματος μπαίνει η ζοφερή περίοδος του Εμφυλίου στην Ανατολική Μακεδονία, σημαδεμένη από έναν επιπλέον επιβαρυντικό παράγοντα για την περιοχή, που δεν είναι άλλος από τη βουλγαρική κατοχή. Η δράση, η οποία απλώνεται μεταξύ Δράμας και Σερρών, εκκινεί από τον Εμφύλιο, για να εξακτινωθεί ελλειπτικά σε μια μακρά γραμμή του παρελθόντος: από τον Διχασμό μέχρι την πρώτη φάση της μεταπολίτευσης.

 Τάσος Γουδέλης: Το ωραίο ατύχημα. Διηγήματα. Κέδρος. Σελ. 221

Χρησιμοποιώντας για την αφήγησή του άλλοτε το πρώτο και άλλοτε το τρίτο ενικό πρόσωπο, ο Γουδέλης θα τοποθετήσει στο επίκεντρο της δράσης τον εαυτό του: έναν εαυτό ο οποίος θα ενεργήσει και θα κινήσει τα νήματα της πλοκής υπό την ιδιότητα του συγγραφέα. Τα διηγήματα του Γουδέλη δεν είναι στεγνές επιδείξεις τεχνικής παγιδευμένες στην εσωστρέφειά τους αλλά ζωηρά στιγμιότυπα μιας εσωτερικής ζωής με αληθινή δραματική ένταση και πηγαίο ψυχικό ρίγος: χαρακτηριστικά που απομακρύνουν αυτομάτως την οποιαδήποτε υποψία εγκεφαλικότητας και μεταμορφώνουν το συγγραφικό υποκείμενο σε γνησίως  πάσχουσα οντότητα.

Γιώργος Μπράμος: Το ψέμα του λύκου. Μυθιστόρημα. Εκδόσεις Καστανιώτη. Σελ. 185.

Το βιβλίο δεν χρησιμοποιεί τους κώδικες και τις συμβάσεις της αστυνομικής ίντριγκας για να θίξει τα μεγάλα ζητήματα που ταλανίζουν τη σύγχρονη πραγματικότητα, όπως συμβαίνει εδώ και μια εικοσαετία στην ελληνική και την ευρωπαϊκή αστυνομική λογοτεχνία. Ο Γιώργος Μπράμος γράφει αστυνομικό μυθιστόρημα για να υποδείξει το υπαρξιακό αδιέξοδο στο οποίο έχει οδηγήσει η απορρύθμιση όλων των συλλογικών ή υπερατομικών μεγεθών της εποχής μας: από την κατάρρευση κάθε πολιτικού νοήματος μέχρι τις αθεράπευτες ασθένειες οι οποίες έχουν μολύνει και το τελευταίο οικογενειακό κύτταρο.

Βασιλική Ηλιοπούλου: Η άσκηση του Ροτ. Μυθιστόρημα. Εκδόσεις Πατάκη. Σελ. 221.

Ένα μυθιστόρημα γι’ αυτό που αποκαλούμε διαμεσολαβημένη ή δεύτερη μνήμη: μια μνήμη επιγόνων, που αποτυπώνει από απόσταση αλλά όχι χωρίς οδύνη το βιοπολιτικό σοκ το οποίο υπέστη η ιστορική γενιά των γονιών τους (στην περίπτωσή μας η γενιά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της εμφύλιας σύρραξης). Με την Άσκηση του Ροτ η Βασιλική Ηλιοπούλου θα κάνει τον ήρωά της να υποφέρει τα πάνδεινα από αυτή τη μεταμνήμη, που θα ριζώσει από τα παιδικά χρόνια και την εφηβεία στον ψυχισμό του και θα προσδιορίσει ολοκληρωτικά τον ενήλικο βίο του.

Καρολίνα Μέρμηγκα: Συγγενής. Μυθιστόρημα. Εκδόσεις Μελάνι. Σελ. 214.

Το πρώτο μυθιστόρημα της Καρολίνας Μέρμηγκα (έχουν προηγηθεί δύο συλλογές διηγημάτων) είναι μια περιπλάνηση στο ακανθώδες τοπίο της οικογενειακής ομφαλοσκόπησης και εσωστρέφειας: σ’ έναν τόπο όπου η επιθυμία μεταμορφώνεται από τη μια στιγμή στην άλλη σε απειλή, ο πόθος είναι ικανός να ξεμυτίσει από την πλέον απρόσμενη πηγή και η πλήξη μπορεί να ρίξει το οτιδήποτε πάνω στα μαύρα βράχια της αποστροφής για την ύπαρξη του άλλου. Η Μέρμηγκα τηρεί σε ισορροπία τεντωμένου σχοινιού τους πρωταγωνιστές της και δίνει τη λύση μόνο στην τελική σκηνή του βιβλίου.

Πάνος Τσίρος: Δεν είν’ έτσι; Διηγήματα. Εκδόσεις Μικρή Άρκτος. Σελ. 93.

Ο Τσίρος τινάζει στον αέρα τον ρεαλισμό του, αλλά ο ρεαλισμός αυτός θα εμφανιστεί προηγουμένως με μια παντελώς αδιατάρακτη μορφή. Είναι σαν να θεσμοθετούνται ορισμένοι κανόνες με σκοπό να έλθει αμέσως ένα χέρι από το πουθενά για να τους σαρώσει κατά κράτος, κλείνοντας τα πάντα στην ομίχλη και τη σιωπή. Ανάλογη γραμμή εφαρμόζει ο Τσίρος και ως προς τη σκιαγράφηση των χαρακτήρων του, οι οποίοι ξηλώνονται εκ των ένδον και εκ νέου χωρίς την παραμικρή τυμπανοκρουσία. Ας σημειωθεί ότι πολλοί εξ αυτών κυκλοφορούν από διήγημα σε διήγημα, έχουν κοινές αναφορές (τη λογική φιλοσοφία του Βιτγκενστάιν επί παραδείγματι) και δεν αποκλείεται να έλκουν την καταγωγή από ένα αυτοβιογραφικό υλικό.

Μάκης Τσίτας: Μάρτυς μου ο Θεός. Μυθιστόρημα. Εκδόσεις Κίχλη. Σελ. 269.

Στο μυθιστόρημα του Μάκη Τσίτα  θα παρακολουθήσουμε μιαν εξαρχής διαστρεβλωμένη και παραμορφωμένη πραγματικότητα με όχημα το βαρύ παραλήρημα ενός πενηντάρη: ένα πρόσωπο που θα αποτυπώσει στις ψυχωτικές του αντιδράσεις μια κοινωνία αγκιστρωμένη στις προκαταλήψεις, τη σύγχυση και τον συντηρητισμό και ανίκανη να αναζητήσει την οποιαδήποτε διέξοδο από το λαγούμι στο οποίο έχει αποκλειστεί. Ένα βιβλίο όπου το συλλογικό συμπλέκεται αξεχώριστα με το ατομικό για να ανασύρει στην επιφάνεια μια μακροχρόνια παθολογία: μια παθολογία ριζωμένη στα βαθύτερα στρώματα της καθημερινής μας ζωής.

Λουκία Δέρβη: Group therapy. Μυθιστόρημα. Εκδόσεις Μελάνι. Σελ. 209.

Εκείνο το οποίο πρωταγωνιστεί στο Group therapy είναι ένα ανορθόδοξο παιχνίδι ομαδικής ψυχοθεραπείας, που θα καταργήσει όλους τους συμφωνημένους κανόνες, οδηγώντας τους παίκτες του στον δρόμο μιας πρωτοφανούς ελευθερίας. Αμέριστη (παρά τα απειράριθμα κωλύματα) αισιοδοξία και υπεραναπτυγμένο θετικιστικό πνεύμα; Ενδεχομένως. Από την άλλη μεριά, η Δέρβη αποφεύγει να πέσει στην παγίδα του διδακτισμού ή να παρασυρθεί στη σύνταξη μιας σύγχρονης χρηστομάθειας: καμιά δυσκολία δεν είναι για καλό, αλλά οι περισσότερες δυσκολίες είναι για να τις πολεμήσουμε, προσπαθώντας να διακρίνουμε και την άλλη όψη τους – την κατάθλιψη την οποία θα συνεπιφέρει η παθητική παραδοχή τους.

Γιάννης Τσίρμπας: Η Βικτώρια δεν υπάρχει. Νουβέλα. Νεφέλη. Σελ. 61.

Η πόλη θα αναλάβει αποφασιστικό στο πρώτο πεζογραφικό βιβλίο του Γιάννη Τσίρμπα, καταβροχθίζοντας τους ατομικούς χαρακτήρες, που θα υποχρεωθούν να ζήσουν σ’ ένα χρονίως έκπτωτο περιβάλλον. Η πλατεία Βικτωρίας  θα συντρίψει όχι μόνο τον κεντρικό ήρωα, που θα οραματιστεί μια γενοκτονία προκειμένου να τη σώσει από τη μεταναστευτική λαίλαπα, αλλά και τους κατοίκους της προ της κρίσεως: πολίτες που όπως μας δείχνουν οι παρένθετες ιστορίες του βιβλίου θα μετατραπούν σε θύματα ενός κοινωνικού περιθωρίου το οποίο θα διαμελίσει μπροστά στα μάτια μας τον οποιονδήποτε μύθο φυλετικής υπεροχής.

 Ιάκωβος Ανυφαντάκης: Αλεπούδες στην πλαγιά. Νουβέλα. Εκδόσεις Πατάκη. Σελ. 117.

Εκείνο το οποίο παίζει τον καθοριστικό ρόλο στη νουβέλα του Ιάκωβου Ανυφαντάκη,  που αποτελεί το πρώτο πεζογραφικό του βιβλίο, δεν είναι το παρόν του τυχάρπαστου ερωτικού ζεύγους, αλλά ο τρόπος με τον οποίο ανακαλεί και αναχωνεύει ο κεντρικός ήρωας και πρωτοπρόσωπος αφηγητής τα διαφορετικά επίπεδα του παρελθόντος. Η αφήγηση θα διατρέξει ανάποδα τον χρόνο, θέτοντας επί τάπητος δύο αλληλένδετα θέματα: την αξιοπιστία της αφήγησης και την εγκυρότητα της μνήμης. Κάθε μετακίνηση του αφηγητή προς τα πίσω αλλάζει το παρελθόν όπως μας το έχει παρουσιάσει και περιγράψει ο ίδιος στο αμέσως προγενέστερο στάδιο κι αυτό μας κάνει αυτομάτως καχύποπτους απέναντι σε οποιονδήποτε ισχυρισμό του.

Λευτέρης Καλοσπύρος: Η μοναδική οικογένεια. Μυθιστόρημα. Εκδόσεις Πόλις. Σελ. 309.

Το πρώτο μυθιστόρημα του Λευτέρη Καλοσπύρου είναι ένα σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες. Το ίδιο θέμα μπορεί να γίνει θέατρο, αλλά και μυθιστόρημα ή διήγημα. Στο ενδιάμεσο όλοι θα καθρεφτιστούν σε όλους: τα θέματα θα περάσουν μέσα από κάθε διαθέσιμη μορφή και οι μορφές θα ντύσουν όλα τα διαθέσιμα θέματα ενώ η λογοτεχνία θα μετατραπεί σε κυνήγι μιας μονίμως υπό εύρεση αλλά και υπό αίρεση αλήθειας. Πρόκειται για την ερήμωση που τείνει να καταλάβει ένα ανθρωπολογικό σύμπαν το οποίο χάνει με ραγδαίους ρυθμούς την ανθρωπολογία του: τα πρόσωπα μπορούν όλο και λιγότερο να συγκροτήσουν χαρακτήρες και κάθε ψυχισμός (όσο περίπλοκος κι αν εμφανίζεται) είναι έτοιμος να απορροφηθεί από ένα περιβάλλον το οποίο θα καταφέρει εντέλει να του αφαιρέσει και όσα υπολείμματα ατομικότητας έχουν διασωθεί.