Του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου
Η σχέση μου με το θέατρο είναι πολύ επιδερμική και περιορισμένη για να έχω τον οποιονδήποτε βαρύνοντα λόγο. Δεν μπορώ όμως να μην πω πως μένω εντυπωσιασμένος από την περιήγησή μου στις σελίδες του δίτομου έργου του Διονύση Ν. Μουσμούτη Το θέατρο στη Ζάκυνθο τον 19ο αιώνα. Μουσική ζωή και λαϊκά θεάματα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πλέσσα με εισαγωγή του Βάλτερ Πούχνερ. Ο ερευνητής έχει κάνει δουλειά μυρμηγκιού, που έσκυψε με υπομονή και επιμονή για πολλά χρόνια στο αντικείμενό του, ψάχνοντας τις πιο διαφορετικές πηγές: από τις ιταλικές και τις ελληνικές εφημερίδες, τα προγράμματα και τα έντυπα παραστάσεων και τα αρχεία των μουσικοθεατρικών συλλόγων μέχρι το πλήθος από ονόματα και φωτογραφίες. Δεν έχω την ικανότητα να μπω σε λεπτομέρειες, όμως τα ζητούμενα της δουλειάς του Μουσμούτη υπερβαίνουν εξαρχής τους στενούς ορίζοντες της τοπικής ιστορίας αφού υποδεικνύουν τους πολιτισμικούς δεσμούς των Επτανήσων με την Ευρώπη μέσα από το ειδικότερο πρίσμα των επαφών μεταξύ Ζακύνθου και Ιταλίας κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα (από το 1801 μέχρι το 1900). Κι εδώ δεν θα πρέπει να δούμε μόνο την καλλιτεχνική διάσταση, αλλά και τη επιρροή ή τη συμβολή παραγόντων όπως η επιχειρηματική δραστηριότητα και η οικονομία, η κοινωνική και η καθημερινή ζωή, ακόμα και η ιδεολογία με τις πλάγιες κατά κανόνα προβολές ή εξακτινώσεις της.
Ποιοι ακριβώς είναι οι πρωταγωνιστές του ερευνητικού πεδίου στο οποίο ανοίγεται ο Μουσμούτης; Μα, και ποιοι δεν είναι: θίασοι και σκηνικοί χώροι, ηθοποιοί και καλλιτέχνες του λυρικού θεάτρου, θεατρώνες, θεατρικοί συγγράφεις, μουσικοί, κριτικοί, δημοσιογράφοι, ορχήστρες και χορωδίες, σκηνογράφοι, καλλιτεχνικά γραφεία και ιμπρεσάριοι. Και έχει νόημα να προσθέσουμε σε όλους αυτούς την κορυφή της εξουσίας όπως οι βρετανοί αρμοστές και την ανήσυχη και αεικίνητη βάση του μουσικόφιλου και του θεατρόφιλου κοινό με τις θυελλώδεις (για το καλό ή για το κακό) αντιδράσεις της . Ξεχωριστή θέση στη μακρά αφήγηση του Μουσμούτη καταλαμβάνει η κουλτούρα των λαϊκών θεαμάτων – από θαυματοποιούς, μάγους, παλαιστές, ταχυδακτυλουργούς και μαριονετίστες μέχρι τους θαμώνες των ωδικών καφενείων.
Υπάρχει βεβαίως και ένας πιο βαρύς λογαριασμός: ο λογαριασμός της τέχνης και της κυκλοφορίας των ιδεών: η αρχαία Ελλάδα και οι πολλαπλές προσλήψεις και χρήσεις της, ο Διαφωτισμός και οι άπειρες εκδοχές και απολήξεις του, το ευρωπαϊκό θεατρικό ρεπερτόριο και η παράδοση του Κρητικού θεάτρου, ο γερμανικός και ο γαλλικός κλασικισμός, το απελευθερωτικό πνεύμα της Γαλλικής Επανάστασης και ο καθεστωτικός λόγος της Ενετοκρατίας – και για να επιστρέψουμε στο θέατρο, οι πρώτες μεταφράσεις της ευρωπαϊκής θεατρικής παραγωγής και τα πρώτα ίχνη του Επτανησιακού Θεάτρου. Μιλώντας για το τελευταίο, θα πρέπει να σημειώσω ότι ο Μουσμούτης βασίζει το έργο του στην αχανή βιβλιογραφία που έχει προηγηθεί, καταλήγοντας στα δικά του, γερά θεμελιωμένα και τεκμηριωμένα συμπεράσματα. Και ας μην παραλείψουμε, κλείνοντας, το εμπράγματο στοιχείο της ερευνητικής περιπλάνησης του βιβλίου: από τον αριθμό και τη συχνότητα ή την περιοδικότητα των παραστάσεων και τις μετακλήσεις των ελληνικών και των ξένων (πρωτίστως) θιάσων μέχρι τις αντεγκλήσεις των τοπικών παραγόντων σχετικά με τη διοργάνωση των θεαμάτων, τα ποτήρια τζιτζιμπίρα με βύσσινο που σερβίρονται αφειδώς και την ξενάγηση στην αστική τοπιογραφία του νησιού.
