Της Ελένης Σβορώνου.
Με όλο και περισσότερα ζευγάρια να αντιμετωπίζουν σήμερα προβλήματα γονιμότητας, η λύση της υιοθεσίας κερδίζει όλο και περισσότερους φίλους. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία κάθε χρόνο στη χώρα μας υιοθετούνται 500-600 παιδιά. Οι γονείς (ζευγάρια ή μη) που τα καταφέρνουν να περάσουν από τη δύσκολη αυτή διαδικασία και βλέπουν επιτέλους το όνειρό τους να γίνεται πραγματικότητα έχουν μια ακόμη δυσκολία να αντιμετωπίσουν: την αφήγηση της υιοθεσίας στο παιδί. Γιατί είναι γνωστό πια ότι τα υιοθετημένα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν την αλήθεια αμέσως, από τότε που αρχίζουν να ρωτάνε και να καταλαβαίνουν. Δεν υπάρχει κατάλληλη ηλικία για να ειπωθεί η αλήθεια, μόνο αυτή πρέπει να ακούσει το παιδί.
Γι αυτό και είναι πολύτιμα τα παραμύθια και οι ιστορίες που διευκολύνουν το γονιό να αφηγηθεί την ιστορία της υιοθεσίας. Στα ελληνικά δεν κυκλοφορούν πολλά βιβλία για την υιοθεσία, γι αυτό θα αναφερθούμε και σε αγγλικά βιβλία που ωστόσο το κείμενό τους είναι πολύ απλό και σύντομο και δε θα δυσκολέψουν το γονιό να κάνει μια πρόχειρη απόδοση. (Προσοχή όμως γιατί τα παιδιά θέλουν την αφήγηση του παραμυθιού ξανά και ξανά με τις ίδιες ακριβώς λέξεις!).
Οι οικογένειες που σχηματίζονται με υιοθεσία παιδιού έχουν πολλές μορφές (μονογονεϊκές, υιοθεσίες έγχρωμων παιδιών, άτεκνα ζευγάρια ή ζευγάρια που έχουν ήδη παιδιά και υιοθετούν από άποψη κλπ.). Δεν θα τις βρει κανείς όλες αυτές τις περιπτώσεις στην παιδική λογοτεχνία. Λιγοστές π.χ. είναι οι ιστορίες μονογονεϊκής υιοθεσίας ενώ πολύ έμμεσα γίνεται η αναφορά σε υιοθεσία έγχρωμων παιδιών. Μεταφορικά μιλά για τη δεύτερη περίπτωση το Red in the Flower Bed: An Illustrated Children’s Story About Interracial Adoption της Andrea Nepa (Tribute Books, 2008). Μπορείτε να δείτε τη σύντομη εικονογραφημένη ιστορία του σπόρου παπαρούνα που πέφτει σε άνυδρο και άγονο έδαφος, για να ανθίσει τελικά και να ταιριάξει σε έναν εντελώς διαφορετικό κήπο, εδώ: http://www.stupidvideos.com/video/commercials/Red_in_the_Flower_Bed_An_Illustrated_Children039s_Story_About_Interracial_Adopti/#1452
Στο Tell Me Again About the Night I was Born, της Jamie Lee Curtis, της γνωστής ηθοποιού, σε εικονογράφηση Laura Cornell, εκδόσεις Joanna Cotler Book, 1996, το υιοθετημένο παιδί ζητά από τους γονείς του να του πούνε ξανά την ιστορία της υιοθεσίας του. Την ιστορία «για τη μέρα που γεννήθηκε» σε κάποιο νοσοκομείο και οι θετοί γονείς πήγαν να το πάρουν. (Η υιοθεσία, σε αυτήν την περίπτωση, είναι συμφωνημένη πριν τη γέννα.) Την ιστορία την αφηγείται τελικά το ίδιο το παιδί αφού το «Πείτε μου πάλι την ιστορία για τη μέρα που γεννήθηκα…» συνεχίζει μέχρι τέλους. Την έχει μάθει απέξω το μικρό κι έτσι οι λέξεις που χρησιμοποιούνται είναι απλές και το ύφος ολοζώντανο. Η εξιστόρηση ξεχειλίζει αγάπη και συγκίνηση. Το παιδί έχει αποθησαυρίσει τόση στοργή και φροντίδα που η αφήγηση της πρώτης ημέρας της υιοθεσίας γίνεται μια γιορτή οικογενειακής ευτυχίας. Μιας ευτυχίας που απολαμβάνουν εξίσου και τα δυο μέρη. Το παιδί είναι ο αδιαμφισβήτητος βασιλιάς πια στο σπίτι και η μέρα της στέψης θα μείνει αξέχαστη. Οι ζωγραφιές πολύ όμορφες, με αδρά περιγράμματα, στο ύφος του σκίτσου, με πολύ χιούμορ και λαμπερά χρώματα που παραπέμπουν σε παιδική κουβέρτα, απαλή, αφράτη και μοσχομυριστή. Η εικονογράφος μας κάνει να χαμογελάσουμε με την τρέλα όλων των γονιών που αποκτάν για πρώτη φορά παιδί. Και να αισθανθούμε το χτυποκάρδι των θετών γονιών.
Για την ίδια ηλικία, 2+, το Οι δυο μαμάδες του Μελένιου, του Ζαν-Βιτάλ ντε Μονλεόν, που κυκλοφόρησε το 2008 από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, σε εικονογράφηση της γνωστής και αγαπητής στο ελληνικό κοινό Ρεμπέκα Ντοτρεμέρ, και απόδοση Βάσως Βασιλού, μεταφέρει την ιστορία της υιοθεσίας στο χώρο των ζώων, στην Καγκουροχώρα. Ο Μελένιος, το καγκουρώ, είναι το μόνο που δεν έχει το ίδιο χρώμα με τους γονείς του, κι έτσι ρωτάει να μάθει γιατί. Και εδώ, όπως και στο προηγούμενο βιβλίο, η διατύπωση είναι παρόμοια: η μαμά δεν μπορεί να πιάσει στην κοιλίτσα της, ή στο μάρσιπο, παιδί κι είναι πολύ στεναχωρημένη. Ενώ μια άλλη μαμά έχει τόσα παιδιά που δεν προλαβαίνει να τα φροντίσει ή είναι πολύ νέα για κάτι τέτοιο. Ωστόσο η φυσική μητέρα αγαπά τα παιδιά της και θέλει να είναι όλα ευτυχισμένα. Αυτό είναι ένα λεπτό σημείο. Το παιδί πρέπει να νιώσει ότι ήταν αγαπητό και από τη φυσική του μητέρα. Στον Μελένιο υπάρχει επίσης μια πολύ όμορφη διατύπωση: «εμείς υιοθετήσαμε εσένα κι εσύ υιοθέτησες εμάς»! Μια μικρή ανατροπή, ένα ξάφνιασμα: «με επέλεξαν ή επέλεξα εγώ;».
Στον κόσμο των ζώων μεταφέρει την υιοθεσία, για την ίδια ηλικία πάντα, και η Μπριγκίτα Βένιγκερ, συγγραφέας, και Εύα Θάρλετ, εικονογράφος του Κάποιος να μ’ αγαπάει, που εκδόθηκε από τον Πατάκη το 2005 σε απόδοση Φίλιππου Μανδηλαρά. Μια ποντικίνα αποφασίζει να υιοθετήσει τα δυο βατραχάκια που έχασαν τους γονείς τους, άγνωστο πού πήγαν και τι έγιναν. Αυτή η ιστορία εστιάζει στην ένταξη των υιοθετημένων παιδιών σε οικογένεια που έχει ήδη παιδιά. Και γενικότερα στην αποδοχή της διαφορετικότητας. Η Έρη Ρίτσου δίνει τον εύγλωττο τίτλο στο δικό της παραμύθι για την υιοθεσία: Η καλή μεγάλη καφετιά αρκούδα βρήκε την ευτυχία (Κέδρος, 2009, εικονογράφηση Κατερίνας Βερούτσου). Επιτέλους η άδεια σπηλιά γέμισε παιδικές φωνές!
Το We Belong Together του Todd Parr, που εκδόθηκε το 2007 από το Little, Brown and Company, είναι μια αφήγηση μέσα από εικόνες κυρίως του δεσμού που σφυρηλατείται ανάμεσα στα μέλη της νέας οικογένειας. Και εδώ η εστίαση είναι στο «είχες ανάγκη από…», «είχαμε να δώσουμε….» αλλά και αντίστροφα: «είχαμε ανάγκη, ως γονείς, από…» και «είχες να δώσεις…». Τελικά ανήκουμε ο ένας στον άλλον επειδή το θέλουμε. Πλακάτα ζωηρά χρώματα, σκίτσα σα παιδικές ζωγραφιές, και συνθέσεις που παραπέμπουν σε παιδικά παιχνίδια, σε χρωματιστούς κύβους και ξύλινα παζλ. Τελικά υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι για να δομήσεις μια οικογένεια, μας λέει το βιβλίο.
Το A mother for Choco του Keiko Kasza, Puffin Books, 1992, μετέφρασε η «Newagemama.com» και διατίθεται εδώ:
Ο Τσόκο είναι ένα πουλί που δεν έχει μαμά και αναζητά μία. Κανένα ζώο όμως δεν δέχεται ότι μπορεί να είναι η μαμά του αφού δεν μοιάζουνε καθόλου. Ώσπου μια αρκούδα θα θέσει τη μητρότητα σε άλλη βάση.
Για μεγαλύτερα παιδιά, 8+, είναι τα Πριγκιπικά γενέθλια, της Ιωάννας Μπαμπέτα, σε εικονογράφηση Ναταλίας Καπατσούλια, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο το 2012. Ο «μικρός πρίγκιπας» είναι απαρηγόρητος γιατί δεν ξέρει πότε είναι τα γενέθλιά του. Γιορτάζει «τη μέρα που ήρθε σπίτι» (οι Αμερικάνοι την αποκαλούν «Gotcha Day» και τη γιορτάζουν με μεγάλη επισημότητα, είναι η μέρα που το παιδί θυμάται πόσο πολύ το θέλησαν οι θετοί γονείς του). Τελικά η λύση στο πρόβλημα του ήρωα έρχεται όταν γίνεται και ο ίδιος θετός γονιός της γάτας που περιμάζεψε ο μπαμπάς από τον δρόμο!
Υπό την ευρύτερη έννοια, και ο Μόγλη, που έχει ενθουσιάσει γενιές παιδιών, είναι ένα παιδί υιοθετημένο από τα ζώα της ζούγκλας. Οπότε οι περιπέτειές του (η συλλογή ιστοριών του Ράντγιαρντ Κίπλινγκ που απαρτίζουν το Βιβλίο της Ζούγκλας, 1894) μπορεί να βοηθήσουν, έμμεσα, στην εξοικείωση με την ιδέα της υιοθεσίας.
Ένα καλό βιβλίο, τέλος, για τους θετούς γονείς είναι το Μιλώντας με μικρά παιδιά για την υιοθεσία τους, των Mary Watkins (κλινική ψυχολόγος) και Susan Fisher (ψυχίατρος), θετές μητέρες και οι δυο, από τις εκδόσεις GEMA. Περιέχει θεωρητικές προσεγγίσεις αλλά και δεδομένα, καταγραφές διαλόγων παιδιών με γονείς ή με άλλα μικρά παιδιά.
Ελπίζουμε σύντομα να δούμε βιβλία και για άλλες μορφές μη πυρηνικής οικογένειας. Τα παιδιά «Α.Π.», αγνώστου πατρός, με δυο γονείς του ίδιου φύλου, και τα παιδιά των λεγόμενων patchwork families ζητούν τις αφηγήσεις τους!
Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΟΣ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΕΡΗΣ ΡΙΤΣΟΥ