H Κατερίνα Σχινά για τον Άρη Μπερλή
Για χρόνια έκανα μάθημα σε μιαν αίθουσα δίπλα σ’ εκείνην όπου δίδασκε ο Άρης Μπερλής. Ήταν τα πρώτα, ευτυχή χρόνια του ΕΚΕΜΕΛ, του Ευρωπαϊκού Κέντρου Λογοτεχνικής Μετάφρασης, όπου ο Άρης ήταν διευθυντής του αγγλικού τμήματος. Φτενοί οι τοίχοι, έφερναν μερικές φορές στην τάξη κάτι από τη βαθιά φωνή του, ένα γέλιο. Εκείνες τις στιγμές ήθελα να βρεθώ κι εγώ ανάμεσα στο ακροατήριό του – αλλά δεν τα κατάφερα, παρά μια μόνο φορά· συνέπιπταν οι ώρες μας.
Ήταν σπουδαίος δάσκαλος ο Άρης Μπερλής, ευφυής, ευρηματικός, βαθύς. Δεν αποθάρρυνε, αλλά ήταν φειδωλός με τον έπαινο. Η μετάφραση δεν τελειώνει ποτέ, έλεγε, υπογραμμίζοντας πάντα ότι το κύριο στη μεταφραστική διαδικασία ήταν να βρεθεί ένας πρόσφορος τρόπος ώστε η γλώσσα-στόχος να υποδεχθεί τα καινοφανή περιεχόμενα, τις ξένες έννοιες, τις ανοίκειες ευαισθησίες που κομίζει ένα αλλόγλωσσο κείμενο· ώστε η γλώσσα του μεταφράσματος να γίνει ένα ιδανικό αντηχείο της γλώσσας του πρωτοτύπου.
Χρωστάμε στον Άρη Μπερλή πολλές σημαντικές μεταφράσεις, θεωρητικών έργων και λογοτεχνικών κειμένων, έναν βραχύβιο εκδοτικό οίκο, το Κρύσταλλο, που ξάφνιασε, τότε, με την τόλμη των επιλογών του, και κυρίως τον στιβαρό κριτικό του λόγο, που δεν χαριζόταν. Του χρωστάμε την αυστηρότητα και την ειρωνική του επιείκεια· το πάθος και την ακεραιότητά του. Του χρωστάμε επίσης την απόλυτη δικαίωση του αυτοδίδακτου – γιατί αυτό ήταν και αυτό διατράνωνε με κάθε ευκαιρία – εκείνου που, χωρίς ακαδημαϊκή σκευή, ξεπερνά τους ειδικούς σε εμβάθυνση και εύρος, γιατί είναι ταγμένος σε ό,τι αγάπησε.
Ο Δημήτρης Καταλειφός για τον Άρη Μπερλή
Στα 25 μου διάβασα το Στον Φάρο τής Βιρτζίνια Γουλφ και ενθουσιάστηκα, τόσο με το συγκεκριμένο έργο όσο και με την μετάφρασή του στα ελληνικά. Δεν γνώριζα από πριν τον μεταφραστή Άρη Μπερλή, αλλά η εξαιρετική εντύπωση που μου έκανε η δουλειά του με μετέτρεψε αμέσως σε πολύ μεγάλο θαυμαστή του. Έκτοτε διάβαζα οτιδήποτε μετέφραζε, παρακολουθούσα την πορεία του. Οι μεταφράσεις του είναι από τα ωραιότερα πράγματα που έχω διαβάσει. Τα καταπληκτικά ελληνικά του δεν παρέπεμπαν καθόλου στην διαδικασία τής μεταφοράς, που είχε προηγηθεί, από μια άλλη γλώσσα: το κείμενο έμοιαζε σαν να το έχει γράψει έλληνας συγγραφέας. Δυστυχώς, δεν μετέφρασε ή δεν γνωρίζω εγώ να μετέφρασε κάποιο θεατρικό έργο, ώστε να μπορέσω να το ανεβάσω στην σκηνή και να χρησιμοποιήσω την μετάφρασή του. Θα ήταν μεγάλη χαρά για εμένα, και ως ηθοποιό.
Συνάντησα τον Άρη Μπερλή μόνον μία φορά, την καλλιτεχνική περίοδο 2010-2011, νομίζω ήταν Οκτώβριος του 2010, όταν, σε θεατρική παραγωγή τής Knot (gallery), με την σκηνοθετική φροντίδα τού, πολύ γνωστού σήμερα, ανιψιού του, του Θέμελη Γλυνάτση, είχε ανεβεί ως δραματοποιημένο αναλόγιο η νουβέλα Τα νιάτα, του Joseph Conrad. Σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον εγχείρημα, ο ίδιος ο Άρης Μπερλής διάβαζε, με θεατρικό τρόπο, αποσπάσματα από την, για άλλη μία φορά, εξαιρετική μετάφρασή του. Μάλιστα, κατά την έκδοση, συνήθιζε να συνοδεύει τις μεταφράσεις του, με κάποιο δικό του, εμπνευσμένο, κριτικό κείμενο, πολύτιμο για τον αναγνώστη, το οποίο περιλάμβανε πληροφορίες σχετικές με το εκάστοτε έργο και τον συγγραφέα του· απόδειξη ότι ο συγκεκριμένος εργάτης τού λόγου ήταν ένας ολοκληρωμένος πνευματικός άνθρωπος.
Θεωρώ ότι ο Άρης Μπερλής υπήρξε ένας σπουδαίος μεταφραστής από την αγγλική στην ελληνική γλώσσα, από τους πιο καλούς που διαθέτουμε. Υπηρετούσε την μετάφραση ως υψηλή Τέχνη, όπως και πράγματι είναι.
(Επιμέλεια: Σταυρούλα Τσούπρου)
