Φίλιππος Φιλίππου.
Η Βούλα Χουρδάκη, γεννημένη στο Ηράκλειο της Κρήτης, με πτυχίο Αγγλικής Φιλολογίας και μεταπτυχιακό Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, εξέδωσε πρόσφατα ένα πρωτότυπο βιβλίο, τη μελέτη …κάπου, ανάμεσα στο κάπνισμα και στα σταυρόλεξα με υπότιτλο «Ο δημοσιογράφος-ερευνητής στο σύγχρονο αστυνομικό μυθιστόρημα». Παρά τον παράξενο τίτλο της, η μελέτη αφορά την παρεξηγημένη μέχρι πρότινος αστυνομική λογοτεχνία, ένα λογοτεχνικό είδος που διαβαζόταν πάντα μετά μανίας από άνδρες και γυναίκες, μα και εφήβους, και μέχρι πρότινος θεωρούνταν παραφιλολογία, δηλαδή κάτι που διαβαζόταν για να σκοτώνει κανείς την ώρα του και όχι για να αποκομίσει πνευματικά οφέλη, χρήσιμα στην καλλιέργειά του και την απόκτηση γνώσεων.
Στον πρόλογό του ο εγκληματολόγος (και πρώην υπουργός Προστασίας του πολίτη), Γιάννης Πανούσης, εκτιμά ότι «η λογοτεχνία του εγκλήματος (απόκρυφο, ληστρικό, κοινωνικοπολιτικό) δεν πρέπει να παγιδευτεί στο παιχνίδι των stones της εξουσίας αλλά να συνεχίσει να περιγράφει τις σκοτεινές πλευρές της πόλης και τη σκοτεινή μοίρα των εγκληματιών/θυμάτων. Τα μυστήρια, οι ενοχές, και τα κρυμμένα μυστικά αφορούν ψυχές, πάθη, και διαπροσωπικές σχέσεις κι όχι ισορροπίες και ραδιουργίες μηχανισμών».
Η μελέτη παρουσιάζει τέσσερα αστυνομικά βιβλία, δύο ξένα και δύο ελληνικά, και διερευνά τις αναπαραστάσεις του δημοσιογράφου-ερευνητή στο σύγχρονο ελληνικό και αγγλόφωνο αστυνομικό μυθιστόρημα. Παραδοσιακά, μας λέει η συγγραφέας, ο δημοσιογράφος ως λογοτεχνικός ήρωας ενσαρκώνει ενίοτε τον έντιμο υπερασπιστή της αλήθειας και ενίοτε τον κακό της υπόθεσης που χρησιμοποιεί και αθέμιτα μέσα προκειμένου να επιτύχει το στόχο του.
Ας αρχίσουμε από τον παράδοξο τίτλο της μελέτης, που παραπέμπει σε ένα απαξιωτικό-περιφρονητικό άρθρο για την αστυνομική λογοτεχνία του αμερικανού δημοσιογράφου-κριτικού Έντμουντ Γουίλσον, στο οποίο διαβάζουμε ότι η «ανάγνωση αστυνομικών ιστοριών είναι απλώς ένα είδος βίτσιου, που τοποθετείται, επειδή δεν βλάπτει κανέναν και είναι ηλίθιο, κάπου ανάμεσα στο κάπνισμα και τα σταυρόλεξα. Οι αναγνώστες αστυνομικών μυθιστορημάτων […] μιλάνε για καλογραμμένες ιστορίες για να δικαιολογήσουν τη διαστροφή τους, όπως ο αλκοολικός που πάντα βρίσκει κάποιο λόγο για να πιεί…»
Αυτό το άρθρο δημοσιεύτηκε το 1945. Ωστόσο, τα πράγματα έχουν αλλάξει, σήμερα η αστυνομική λογοτεχνία έχει αποενοχοποιηθεί, αφού διδάσκεται σε πανεπιστήμια και γίνεται αντικείμενο διπλωματικών εργασιών, όπως στην περίπτωση της Βούλας Χουρδάκη.
Στα περιεχόμενα του παρόντος βιβλίου υπάρχουν αναλύσεις και απόψεις για τα τέσσερα βιβλία, καθώς και αρκετά εγκυκλοπαιδικά στοιχεία. Διαβάζουμε για τον ορισμό και τα χαρακτηριστικά της αστυνομικής λογοτεχνίας, τη γένεση του είδους (ως πρώτο αστυνομικό αφήγημα θεωρείται το διήγημα του Έντγκαρ Άλαν Ποε Οι φόνοι της οδού Μοργκ (1841), τις τέσσερις περιόδους της εξέλιξής του, τα είδη και τις διασταυρώσεις του, τους τύπους των ηρώων. Επίσης, διαβάζουμε για τη γέννηση της δημοσιογραφίας και τον Ηρόδοτο (ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν πως ήταν δημοσιογράφος-ερευνητής), τα μοντέλα δημοσιογραφίας, τις δημοσιογραφικές αναπαραστάσεις και τις κοινωνικές συμβάσεις.
Η συγγραφέας καταλήγει σε ορισμένα συμπεράσματα. Ένα από αυτά είναι το ότι «η φιγούρα του δημοσιογράφου φθάνει κάποτε να αντικαταστήσει πλήρως τον ντετέκτιβ, καθώς ο δημοσιογράφος, πέρα από την εγγενή επαγγελματική περιέργειά του, διαθέτει και το δαιμόνιο πνεύμα του αστυνομικού ερευνητή». Ακόμα, ότι εντέλει «η αστυνομική λογοτεχνία που εντάσσει στο σύμπαν της τα διακυβεύματα και τα μείζονα θέματα που απασχολούν την σύγχρονη ερευνητική δημοσιογραφία (άρα και τον απλό πολίτη), φαίνεται να υπερβαίνει τον ψυχαγωγικό ρόλο της και να προτάσσει την πλοκή ως κοινωνιολογική καταγραφή και το μυθοπλαστικό χρονικό του σημερινού δαιδαλώδους κόσμου μας».
Είναι ευνόητο πως η ενδιαφέρουσα τούτη μελέτη με την εκτενή βιβλιογραφία είναι καρπός επίμοχθης έρευνας. Αν αναλογιστούμε πως ο Γιάννης Μαρής, ο εισηγητής της αστυνομικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα, ήταν διαπρεπής δημοσιογράφος και μάλιστα δημοσιογράφος-ερευνητής (πρόσφατα κυκλοφόρησε από την Άγρα το βιβλίο του Γ.Λεονταρίτη που αναφέρεται στην έρευνα του Μαρή για τη δολοφονία του αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ στη Θεσσαλονίκη το 1948), καταλαβαίνουμε τη σημαντική αξία του βιβλίου της Βούλας Χουρδάκη.
info:Βούλα Χουρδάκη, …κάπου, ανάμεσα στο κάπνισμα και στα σταυρόλεξα, Πρόλογος Γιάννης Πανούσης, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2016, σελ. 192, τιμή 10 ευρώ
